جابان کوردی ( هاوه ڵی پێغه مبه ر) ‌ وه رگێڕ / فاتیح ئیسلام له کۆنه وه له نێو میلله تی کوردا تایفه یه کی گه وره هه بوو که له مێژودا به ناوی جیاواز جیاوازهاتون وه کوو جابان، کابان، گاوان، جاوان، جافان و جاف ناوو براون، ئه م ئیستلاحانه له کتێبه مێژوه کۆنه کان وه کوو ئیبن ئه سیر- عیماد ئه سفه هانی له سه ده ی 6 هیجری، سه فه ر نامه ی ئیبن به توته- مروج الذهب مه سعودی- قاموس المحیط فیروز ئابادی- تاریخی ئه مین زه کی به گ و ...هاتوه ، کۆمه ڵێک وه ک مامۆستا هه ژاری موکریانی ده ڵێت: تایفه ی جابان هه بوه به ڵام ئێسته وجودیان نیه، دوکتور موسته فا جه واد ده ڵێت: ئه وان دوای هێرشی هۆلاکو بۆ به غدا به شێوه یه کی ئوتوماتیکی بون به عه ره ب به درێژای ڕه ووڕه وه ی مێژو، به ڵام ئه وه ی که نزیکه له ڕاستی ئه وه یه که تایفه ی جافی ئه مڕۆ له کوردوستانی باشور و ڕۆژئاوا که ده ژین له وه چه ی هه مان تایفه ن. له مێژودا شتێکی ڕوونه که له نێوان هاوه ڵانی پێغه مبه رمان ره سولی خوا که سێک هه بوه که به ناو جابان ئه لکوردی که کوره که شی به نێو ئه بو به صیر له هاوه ڵانی پێغه مبه ر بوه، ئالوسی له ته فسیر و ڕاڤه ی به ناوبانگی خۆی- روح المعانی- له م دوو که سه ئه حادیسی ڕیوایه ت کردوه و ئیحتیمالی داناوه که هاوه ڵی که ی تر هه بێت که له تیره و نیژادی کورد بێت، و ئیبن حه جه ر له کتێبی- الاصابه فی تمیز الصمابه – له جابان کوردی و مه ئمون کوڕی جابان کوردی فه رمویه تی. ناوی جابان ئه لکوردی و کوره که ی ئه بو به صیر له مروج الذهبی مه سعودی- دایره المعارف اسلامی – طبقات الکبری سبکی- قاموس المحیط فیروز ئابادی – مغازی ابن اسحاق و فتوح الشام واقدی هاتوه. ئیبن ئیسحاق و طه به ری ده ڵین: که ئه بو به صیر کوڕی جابان کوردی له مه ککه به هۆی موشرکین زیندانی و ئه شکه نجه کراوه و بوون به به ربه ستێک بۆ هیجره ت کردنی، واته ئه م ئه فرادانه له مه ککه پێش هیجره ت گه شتونه خزمه تی پێغه مبه ر و گه ڕاونه ته وه بۆ باوه شی پڕ سۆزی ڕێبازی ئیسلام . مێژونوسان ده ڵێن: که ئه بو یه حیا ئیبن مه ئمون ئیبن جابان له عوله مای حه دیس بوه و له ساڵی 172 ی هیجری له کوردوستان وه فاتی فه رموه. مه علومه که دوای فه تحی کوردوستان گه ڕاونه ته وه بۆ کوردوستان و له وێ درێژه یان داوه به ڕه وڕه وه ی ژیان. له لێکۆڵینه وه ی کتێبه مێژویه کان ده توانین ئه م نه تیجه یه مان ده ست که وێت که، جابان له لایه ن گه وره پیاوانی کورد له هه ورامان و شاره زور به هاڕێیه تی هه یئه یه ک، شاراوه و دوور له چاوی سیخوڕانی ساسانی،به ره وو مه ککه سه فه ری کردوه. و ئه وو هه یئه یه بۆ گه شتنی هه واڵه کان گه ڕاونه ته وه بۆ کوردوستان به ڵام جابان وه کو سه فیری کورده کان هه ر له مه ککه ماوه ته وه و له گه ل موسڵمانانی که به ره وو مه دینه هیجره تی کردوه. و به ئیحتیمالی نزیک به یه قین چه ن جارێک هه واڵه کانی ڕاگه یاندوه به کوردوستان و له گه ڵ نێرڕاوانی کورده کان دانیشتویان کردوه و حه له قه په یوه ندی نێوان پێغه مبه ر و کورده کان بوه. ئه بو به صیر له مێژوی ئیسلام دا خاوه ن هه ڵوێست و کاریگه ریه کی ته واو هه بوه. ناو براو له ده ست موشرکین به ره وو مه دینه هه ڵهاتوه به ڵام له سه ر ئه ساسی سولحی حوده یبیه ئه بێ بگه ڕێته وه بۆ مه ڵبه ندی موشریکه کان، به ڵام له ڕێگای گه ڕانه وه یه کێک له حه ره سه کان ده کوژێت و له گه ل 5 که سی که له مه نته قه ی ئه لعیصی خۆیان حه شارداوه و له وێ ده بن به په ناگایه ک بۆ ئه و موسڵمانانه ی که له مه ککه هه ڵدێن که به ده لیلی په یمانی حوده یبیه ئه بوایه ته سلیمی موشرکین بکرێن . ئه و به شه ڕی پارتیزانی، که یه کێکه له تاکتیک و شێوازی شه ڕ و جه نگاوه ری کردنی قه ومی کورد، له به رابه ر موشریکان ڕاده وه ستێت. ئه گه ر سه لمانی فارسی له شه ڕی ئه حزاب به هه ڵکه ندنی چاڵ تاکتیکێکی موهیم نیشانی سوپای ئیسلام ده دات. ئه بو به صیریش به تاکتیکه پارتیزانیه که ی هاوه ڵانی پێغه مبه ر ته دریب ده کات که دوای به هۆی شێره پیاوان وه ک خالید و قه ینوقاع و سه عد بن وه قاص و .. له م تاکتیکه پارتیزانیه ئیستیفاده ده که ن. له باست و خواستی ئه بو به صیر و قه بیله ی گاوان و جابان و جاف ئه توانین بگه ڕێنه وه بۆ کتێبه مێژویه مه عته به ره کان و زه روریشه له م بواره دا بزانین که له نێوان هاوه ڵانی پێغه مبه ر چه ند که سیکه هه بوون که کورد بون به لێکۆڵینه وه کی مێژویی. سه رچاوه کتێبی کوردوستان چۆن ڕزگار بوه !؟ نوسه ر به ڕیز صلاح الدین عه بباسی