له‌29ئه‌یلولى 1901 وله‌رۆژێكى ووه‌كو ئه‌مرۆدا(ئه‌نریكۆ فرمیى)كه‌ به‌باوكى بۆمبى ناوكیش داده‌ندرێت هاته‌ ژیانه‌وه‌،ئه‌نریكۆ هه‌تا ساڵى 1938دا له‌زانكۆى رۆمادا وانه‌ى وتۆته‌وه‌،هه‌رله‌وزانكۆیه‌شدا بووه‌ كه‌به‌ره‌به‌ره‌ كۆمه‌ڵه‌ پێشكه‌وتنێكى له‌بوارى ناسینى هێزه‌كانى پێكهێنه‌رى ناوكى ئه‌تۆم به‌ده‌ست هێناو هه‌روه‌هاتوانى ئۆرانیۆم شى بكاته‌وه‌ و ئۆرانیۆمى 238 و235 ته‌نانه‌ت پۆلۆتۆنیۆمیش شى بكاته‌وه‌ كه‌ ماده‌ى سه‌ره‌كى دروست كردنى بۆمبى (ئایدرۆجێن)ییه‌، وهه‌رله‌به‌ر ئه‌و داهێنانه‌ى له‌ساڵى1938دا خه‌ڵاتى نۆبڵى له‌بوارى فیزیادا به‌ده‌ست هێنا، وله‌به‌ر ئه‌وه‌ش كه‌ له‌سیاسه‌ته‌كانى مۆسۆلینى له‌به‌رامبه‌ر جوله‌كه‌كاندا رازى نه‌بوو، هه‌ردواى ئه‌وه‌وى كه‌له‌ستۆكهۆڵم خه‌ڵاتى نۆبلى وه‌رگرت به‌ره‌و ئه‌مریكا رۆییشت، وله‌ئه‌مریكاشدا دواى ماوه‌یه‌ك وانه‌ گوتنه‌وه‌له‌زانكۆى كۆلۆمبیاى ئه‌مریكادا، خۆى بۆزانكۆى شیكاگۆ گواسته‌وه‌ وله‌و زانكۆیه‌شدا یه‌كه‌مین كوره‌ى ئه‌تۆمى(رائاكتۆر)ى جیهانى دروست كردكه‌ له‌رۆژى 2ئه‌یلولى 1942دا ئه‌و كوره‌ ئه‌تۆمیه‌ى به‌كار خست، وله‌هه‌مانكاتدا  ئه‌و گروپه‌ى كه‌ دكتر ئه‌نریكۆ كارى له‌گه‌ڵ ده‌كرد به‌رێكخراوى به‌رگرى ئه‌مریكایان راگه‌یاند، كه‌ ئه‌ڵمانیاى نازیش خه‌رێكى دروست كردنى بۆمبى ناوكییه‌ وخودى ئه‌نیشته‌ینیش نامه‌یه‌كى بۆ رۆزڤێڵتى سه‌رۆكى ئه‌مریكا نوسیى وله‌و مه‌ترسیه‌ ئاگادارى كرده‌وه‌، رۆزڤێڵتیش به‌ته‌رخان كردنى دوو میلیارد دۆلارپرۆژه‌ى(مه‌نهه‌ته‌ینى)جێبه‌جێ كرد كه‌مه‌به‌ستى دروست كردنى بۆمبى ناوكى بوو، كه‌ له‌ساڵى 1945دا ئه‌مریكا توانى یه‌كه‌م بۆمبى ئه‌تۆمى دروست بكات كه‌له‌16ته‌موزدا ئه‌وبۆمبه‌ىله‌ بیابانى مه‌كسیكۆ تاقى كرده‌وه‌ ودووه‌مین بۆمبى ناوكى دروست كراویشله‌5ئابى 1945دا فرێدرایه‌ سه‌ر شارى هیرۆشیماى ژاپۆن، دواجار دكتۆر فرمیى دواى دروست كردنى بۆمبى ناوكى به‌هۆى توش بوونى به‌سه‌ره‌تان له‌28تشرینى دووه‌مى 1954 وله‌ته‌مه‌نى 53ساڵیدا كۆچى دوایى كردووه‌.