[size=16]نووسینی : توێژه‌ری ده‌روونی
سامان سیوه‌یلی
بۆچی ئێمه که باسی ڕابردوو ده‌که‌ین زۆربه‌ی جار ئاخی بۆ هه‌ڵده‌کێشین نه‌ک هه‌ر بۆ ڕووداوه خۆشه‌کانی ڕابردوومان که چێژمان لێوه‌رگرتوون ، ته‌نانه‌ت بۆ ناخۆشییه‌کانیش . ده‌بێت نهێنی ئه‌م سۆزه بۆ ڕابردوو له‌چیدا بێت ؟ تۆ بڵێیت حه‌سره‌تێک بێت بۆ ته‌مه‌نمان که ئه‌و ڕۆژگارانه له‌ته‌مه‌نمان که‌مبوونه‌ته‌وه؟ یان حه‌سره‌ته چونکه ناتوانین یه‌ک خوله‌ک پێش ئێستا بگه‌ڕێنینه‌وه ؟ یان بۆ ئه‌وه‌یه چونکه هه‌ستده‌که‌ین له‌ئێستاماندا کۆنترۆڵی ئه‌و ڕۆژگارانه‌مان به‌باشی بۆ ده‌کرێت که له‌ده‌ستمان چوون ئه‌گه‌ر بۆمان بگه‌ڕێته‌وه چونکه شاره‌زاییمان په‌یداکردووه ده‌رباره‌یان ، به‌ڵام هه‌میشه له‌به‌رده‌م ئایینده‌یه‌کداین که ته‌مومژاویه و نازانین چی تیادا ڕووئه‌دات هه‌رشتێکیش نادیار بێت بۆ ئێمه‌ی مرۆڤ جۆرێک له نائارامی و دڵه‌ڕاوکێمان پێده‌به‌خشێت به‌ڵام ڕابردوو ڕوونه له‌به‌رچاومان . یان ئه‌م ئاخ هه‌ڵکێشانه بۆ ڕابردوو له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه که له‌ڕابردوودا به زۆر کار هه‌ستاوین که لێی ڕازی نین و ویژدانمان ئازارمان ئه‌دات و ئه‌مانه‌وێت ئه‌و ڕابردووه بسڕینه‌وه و سه‌رله‌نوێ مێژووییه‌کی تر تۆمار بکه‌ینه‌وه ؟ ئه‌گه‌ر ئه‌م ئه‌گه‌ره‌یان بێت ئه‌وا له‌ناواخنی ئه‌م سۆزه‌ماندا بۆ ڕابردوو ڕق و کینه‌یه‌ک خۆی حه‌شارداوه که ڕابردوومان ده‌بێزێنین . به‌ڵام کێ ئه‌ڵێت بۆ ئه‌وه نیه که فریانه‌که‌وتوین به‌دڵی خۆمان خه‌ڵکمان ئازاردابێت یان ئه‌و خه‌ونانه‌ی به‌شکست و خراپ به‌سه‌رهاتنی که‌سانی تره‌وه بینیومانه هه‌موویمان بۆ نه‌هاتۆته دی ؟ ئه‌ی بڵێیت له‌به‌ر ئه‌وه نه‌بێت ڕابردوو دووره له‌مردنه‌وه به‌ڵام ئایینده ڕۆژ به ڕۆژ له مردن نزیکمان ده‌کاته‌وه واته ئه‌م سۆزه‌مان بۆ ڕابردوو ده‌رئه‌نجامی دڵه‌ڕاوکێیه‌ک بێت به‌رامبه‌ر به‌مردن ؟
ئه‌وه‌تا ده‌روونناسی به‌ناوبانگ ( میلانی کلاین ) پێی وایه دڵه‌ڕاوکێی مردن بناغه‌ی هه‌موو دڵه‌ڕاوکێکانه ، ( کارل یۆنگ )یش ده‌ڵێت دڵه‌ڕاوکێی مردن سه‌رچاوه‌ی بنه‌ڕه‌تی ئه‌و نائومێدییه ده‌روونییه‌یه که تووشمان ده‌بێت به‌تایبه‌تی له‌نیوه‌ی دووه‌می ته‌مه‌نماندا ، ( ئه‌لفرێد ئادله‌ر )یش ده‌ڵێت نه‌خۆشییه ژیرییه‌کان له‌ئه‌نجامی ئه‌وه‌وه تووشمان دێن که شکست ده‌هێنین له تێپه‌ڕاندنی ترس به‌رامبه‌ر مردن ، ( ستانلی هۆل )یش جۆرێک له فۆبیای ناونا به فۆبیای مردن .
( وتجن شتاین ) ده‌ڵێت ( مردن ساتێک نیه له‌ژیان ، ئه‌وه‌نده زۆریش ناژین تاکو تاقیبکه‌ینه‌وه ) .
ئه‌وانه‌ی زۆر وابه‌سته‌ی ڕابردوون ئه‌وانه‌ن که زۆربه‌یان بارێکی ده‌روونی ئاڵۆز یان ناته‌واویان هه‌یه ، ڕاسته ڕابردوو به‌شێکه له بوونمان ، یاده‌وه‌ری تاڵ و شیرینمان هه‌یه له دووتوێی ڕابردوودا هه‌یه که هه‌ندێ جار یادکردنه‌وه‌ی ڕابردوو ساتێکی خۆشمان پێده‌به‌خشێت ، به‌ڵام ئاخ هه‌ڵکێشان به‌به‌رده‌وامی بۆ هه‌له له‌ده‌ست چووه‌کانی ژیانمان گه‌مژه‌یی و خۆ خه‌ڵه‌تاندنه ، ده‌شێت ئێمه ئه‌وه‌نده ئاوڕ له ڕابردوو بده‌ینه‌وه که خزمه‌ت به‌ئێستا و ئایینده‌مان بکات نه‌ک خۆمان بکه‌ینه دیلی ڕابردوو که بۆمان ناگه‌ڕێته‌وه . کوردیش ده‌ڵێت ( به دووی چوواندا مه‌چۆ ) ، ئه‌وانه‌ی زۆر به‌دووی چوواندا ده‌چن هه‌میشه له‌ژێر فشارێکی ده‌روونی قورسدان که توانای به‌رگه‌گرتنیان نامێنێت ئه‌وجا یان تووشی نه‌خۆشییه سایکۆسۆماتییه‌کان ( ده‌روون – جه‌سته‌ییه‌کان ) ده‌بن یان تووشی نه‌خۆشی ده‌روونی دێن یان خۆیان ده‌خه‌نه داوی مه‌ی و ماده هۆشبه‌ره‌کانه‌وه یان دواجار له ساتێکدا کۆتایی به‌ژیانی خۆیان ده‌هێنن و خۆیان ده‌کوژن . خۆ ئه‌وانه‌ی خۆیان ده‌کوژن به‌شی هه‌ره زۆریان ئه‌گه‌ر نه‌شڵێین هه‌موویان له‌سه‌ر ڕابردوو خۆیان ده‌کوژن نه‌ک داهاتوو .
له‌م ڕۆژگاره‌دا خه‌ڵکی به گومانه‌وه ده‌ڕواننه ئایینده وێنه‌ی مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌مه له که‌سێک ده‌چێت که په‌لێکی به‌ده‌ست ڕابردووه‌وه بێت و بۆ خۆی کێشی بکات ، په‌له‌که‌ی تری به‌ده‌ست ئایینده‌وه بێت و کێشی بکات بۆ خۆی ، ده‌رئه‌نجام که‌سێکی شه‌که‌ت و ده‌روون پڕ ململانێ له‌نێوان ئه‌و دوو زه‌مه‌نه‌دا گێژ ده‌خوات ، ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن بدرێته ده‌ست که‌سه‌که ئه‌و په‌له‌ی به‌ده‌ست ئایینده‌وه‌یه له‌ده‌ستی ده‌ردێنێته‌وه نایه‌وێت خۆی به نادیار بسپێرێت به‌ڵام ئه‌مه مه‌حاڵه بۆی و پێچه‌وانه‌ی سروشتی ژیانه . ڕه‌نگه یه‌کێک له‌هۆکاره‌کان ئه‌وه بێت که خێرایی گۆڕانه‌کان زۆر به‌زوویی ڕوو ئه‌ده‌ن له‌م ڕۆژگاره‌دا به‌جۆرێک مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌مه فریای خۆگونجاندن ناکه‌وێت له‌گه‌ڵیاندا ، ئایا ئه‌م ڕه‌وشه مرۆڤ تووشی نامۆبوون ناکات ؟ ، هه‌ندێ جار په‌رژوبڵاوی له‌به‌رنامه ڕێژی ژیانی ڕۆژانه و به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرتنی کات بۆ ڕاپه‌ڕاندن کار و ئه‌رکه‌کان جه‌نجاڵییه‌کی گه‌وره‌ی تر بێت له‌م بواره‌دا ، ئه‌و دوێنێی به ویستی خۆی به‌ڕێ نه‌کردووه ، له به‌یانیدا ئه‌رکه‌کانی ئه‌مڕۆ و ماوه‌کانی دوێنێی لا که‌ڵه‌که ده‌بێت ، بۆ ڕۆژی پاشتریش ڕه‌وشه‌که خراپتر ده‌بێت ، که‌واته ڕه‌نگه بێ به‌رنامه‌یی و ڕێز نه‌گرتن له‌کات به‌شێکی گه‌وره‌ی ئه‌م گرفته پێکبهێنن .
ئه‌ی که‌واته چۆن بتوانین ڕابردوو و ئێستا و ئایینده به‌جۆرێک گرێ بده‌ین به‌یه‌که‌وه تاکو دووچاری شپرزه‌یی و کێشمه‌کێشی ده‌روونی نه‌بین ؟
ئه‌گه‌ر مرۆڤ هه‌میشه وا بیربکاته‌وه که ئه‌م ساته‌ی ئێستای پاش ساتێکی تر ده‌بێت به‌ڕابردوو ، ئه‌گه‌ر پلان بۆ کاره‌کانی دابڕێژێت و خۆئاماده‌کردنی هه‌بێت بۆ ئایینده ، ئه‌گه‌ر ئه‌و ئامانجانه‌ی له‌پێش خۆیاندا دایانده‌نێت واقیعی بن و خۆی نوقمی ده‌ریای خه‌یاڵات نه‌کات ، ئه‌وا ده‌توانین خۆمان له‌زۆر گرفت بپارێزین .
له‌م ڕۆژانه‌دا له‌گه‌ڵ به‌ڕێزێک دانیشتم که دووچاری نه‌خۆشییه‌کی ده‌روونی هاتبوو ، ئه‌م که‌سه له‌ناوه‌ڕاستی هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه به‌رده‌وام کۆچکردن بۆ هه‌نده‌ران بووه‌ته خولیای و هه‌میشه شکستی هێناوه له‌به‌دی هێنانی ئه‌م خه‌ونه‌یدا ، تادواجار تووشی نه‌خۆشییه‌کی ده‌روونی ئه‌وتۆی کردووه که چه‌ند جارێک نه‌خشه‌ی کێشاوه بۆ خۆکوشتن ( ته‌نانه‌ت نامه‌یشی نووسیوه بۆ ئه‌وه‌ی پاش خۆکوشتنه‌که‌ی جێی بهێڵێت ) ، من دوا نامه‌ی ئه‌م که‌سه‌م خوێنده‌وه که تیایدا ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌کات ئه‌و سه‌فه‌ره‌ی که ساڵانێکه خه‌ونی پێوه ده‌بینێت و بۆی نه‌هاتۆته دی ئه‌وا به‌م خۆکوشتنه‌ی سه‌فه‌ری ئه‌به‌دی ده‌کات .
سه‌یره بیست و سێ ساڵ له‌ته‌مه‌ن که له‌وڵاتی ئێمه‌دا ده‌کاته نزیکه‌ی سێیه‌کی ته‌مه‌ن مرۆڤ به‌ئامانجێکه‌وه خۆی شه‌ته‌ک بدات که بۆی نه‌یه‌ته دی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌ستبه‌رداری نه‌بووبێت و نه‌یگۆڕیبێت به‌ئامانجێکی تر که بتوانێت پێی بگات . ده‌شێت مرۆڤ له بیست و سێ ساڵدا چه‌ندین بڕوانامه له‌پسپۆری جیاجیادا به‌ده‌ست بهێنێت ، هاوسه‌رگیری بکات و منداڵه‌که‌ی له‌و ماوه‌یه‌دا زانکۆ ته‌واو بکات ، یان مرۆڤ له‌و ماوه درێژه‌دا کارێکی بازرگانی یان کارگێڕی بکات و سه‌رمایه‌یه‌کی باش کۆ بکاته‌وه یان بگاته خانه‌نشینی ، یاخود ئه‌گه‌ر بنووسێت ئه‌وا چه‌ندین په‌ڕتوک داده‌نێت له‌و ماوه‌یه‌دا . واته ئه‌و ماوه‌یه بۆ که‌سێک که دروست بیر بکاته‌وه و به‌پلان کار بکات بۆ هێنانه‌دی ئامانجه‌کانی ده‌توانێت گه‌شترین مێژوو بۆ خۆی تۆمار بکات . که‌واته هه‌ندێ جار بیرکردنه‌وه‌ی نادروست ده‌مانگه‌یه‌نێته ئه‌و ته‌نگژانه‌ی دواتر لێمان ده‌بێت به نه‌خۆشی ده‌روونی . ئه‌و کاتانه‌ی مرۆڤ پڕوپوچی ڕۆژگاره‌کانی ڕابردووی ده‌یگه‌یه‌ننه ئه‌و بڕوایه‌ی که ئایینده‌ش هه‌ر پڕوپوچه و پێویست ناکات پێشوازی بکات له‌و ئایینده‌یه و پێی وایه باشتره خۆڕزگار بکات له‌و ئایینده‌یه که ئه‌و به مردنێکی هێواشی دائه‌نێت .
ئه‌وه‌ی ئێستا به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرێت ، ڕابردووی ناشیرین ده‌بێت و ئایینده‌یشی پڕ چه‌رمه‌سه‌ری . که‌واته با هه‌ریه‌که‌مان هه‌وڵبدات مێژوویه‌ک بۆ خۆی بنه‌خشێنێت به‌و شێوه‌یه‌ی بۆ ده‌لوێت ، به‌و توانستانه‌ی شکی ده‌بات له‌خۆیدا . جوانترین کار که مرۆڤ جوان ده‌کات خزمه‌تکردنی مرۆڤ و مرۆڤایه‌تییه ، دوورکه‌وتنه‌وه‌یه له هه‌لپه‌رستی و به‌شداری کردنه له کاری خۆبه‌خشی که خێر و خۆشی خه‌ڵکی تێدا بێت ، ( هیچ شتێک هێنده‌ی ئه‌مه من ئاسووده ناکات ) . ئه‌وجا به ئاسووده‌ییه‌وه به‌ره‌و دوا ساتی ئایینده‌ت هه‌نگاو هه‌ڵبنێ تاده‌گه‌یته لێواره‌کانی مردن .
ڕاستی وتووه ئه‌و که‌سه‌ی خاوه‌نی ئه‌م په‌نده پڕ په‌نده‌یه ( له‌بیرته کاتێک له‌دایک بوویت تۆ ده‌گریایت و خه‌ڵکی پێت پێده‌که‌نین ؟ وا بژی کاتێک که مردیت تۆ پێبکه‌نی و خه‌ڵکی بۆت بگرین ) [/size]