[center][/center]
[center][size=24]چۆنێتی كردنی نوێژی جەنازە وفەزڵ و گەورەیی پاداشتی ئەنجام دانی لە سوننەتی پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم)
الـحمدُ لله الـحي الذي لا يـموت، وصلى وسلَّمَ على رسولهِ الذي لـمْ يُفارق الدنيا إلاَّ بعد أنْ بلَّغ الرسالة وأدَّى الأمانة ونصحَ الأمَّة وكشف الغُمَّـة وتركنا على الـمحجة البيضاء ليلها كنهارها لا يَزيغ عنها بعدهُ إلاَّ هالك، وعلى آلهِ وأصحابهِ وأتباعهِ الذين اتبعوهُ بإحسان إلـى يوم يقوم الناس لرب العالـمين …

[* حوكمی ئەنجامدانی نوێژی جەنازە:]
زانایانی ئەهلی سوننە فەرموویانە: ئەنجامدانی نوێژی جەنازە فەرزە لە سەر هەندێك لە موسڵمانان (فرض كفاية)، واتە فەرز نی یە لە سەر هەموو موسڵمانێك نوێژی جەنازە ئەنجام بدات بەڵكو ئەگەر تەنها یەك موسڵمانیش ئەم نوێژە ئەنجام بدات ئەوا ئەم ئەركە لە سەر ئەوانەی تر دەكەوێت، لە گەڵ ئەمەشدا تاوەكو ژمارەی نوێژگەرانی سەر جەنازەكە زیاتر بێت ئەوا زۆر باشترە وەك باسی دەكەین.
[* فەزڵ و گەورەیی پاداشتی ئەجامدانی نوێژی جەنازە:]
نوێژی جەنازە خێر و سوودێكی زۆر زۆری تێدایە هەم بۆ نوێژگەر و هەم بۆ مردووەكەش:

[1 ـ خێر و سوودی نوێژی جەنازە بۆ نوێژگەرەكەی:]
عن أبـي هريرة (رضي الله عنه) عن النبي (صلى الله عليه وسلم) قال: ((مَنْ صلَّى على جنازةٍ ولـم يتبعها فله قيراط، فإنْ تبعها فله قيراطان، قيل : وما القيراطان ؟ قال: أصغرهـما مثل أُحُـد)) صحيح البخاري رقم: (1323) وصحيح مسلم رقم: (945) واللفظُ لـه، والروايات التـي بعدها كُلُّها لـمسلم
واتە: هەركەسێك نوێژ لە سەر جەنازەیەك بكات و شوێنی نەكەوێت ئەوا (قیراط)ێكی دەست دەكەوێت، وە ئەگەر شوێنیشی بكەوێت ئەوا دوو (قیراط)ی دەست دەكەوێت، ووترا: دوو (قیراط) چی یە ؟ فەرمووی: بچوكترینیان وەكو شاخی ئوحد وایە (واتە: لە گەورەیی پاداشت و قورسی خێرەكەیدا لە تەرازووی چاكەكاندا).
وفـي رواية نـحوهُ: ((مَنْ خرج مع جنازة من بيتها وصلَّى عليها ثُمَّ تبعها حتـى تُدفَنَ كان له قيراطان من أجر كُلُّ قيراطٍ مثل أُحُد، ومن صلَّى عليها ثُمَّ رجع كان له من الأجر مثل أُحُد …)).
واتە: هەركەسێك لە گەڵ جەنازەیەكدا لە ماڵەوە دەرچێت و نوێژی لە سەر بكات و ئەنجا شوێنیشی بكەوێت تاوەكو دەنێژرێت ئەوا دوو (قیراط) پاداشتی بۆ هەیە هەر یەك (قیراط)ی وەكو شاخی ئوحد وایە، وە هەر كەسێك نوێژی لە سەر بكات و ئەنجا بگەڕێتەوە ئەوا ئەوەندە پاداشتی بۆ هەیە وەكو شاخی ئوحد.
وفـي رواية أخرى نـحوهُ: ((… قيل: وما القيراطان ؟ قال: مثل الـجبلين العظيمين))، قال سالـم بن عبد الله بن عمر: وكان ابن عمر يُصلي عليها ثُمَّ يَنصَڕف فلمَّـا بلغَـهُ حديث أبـي هريرة قال: لقد ضَيَّعْـنا قراريطَ كثيرة)).
واتە: ووترا: دوو (قیراط) چییە ؟ فەرمووی: وەكو دوو شاخی گەورە وان لە پاداشتدا، (سالـم)ی كوڕی (عبد الله)ی كوڕی (عُـمَـر) فەرمووی: (ابنُ عُـمَـر) نوێژی لە سەر جەنازە دەكرد و دەگەڕایەوە بەڵام كاتێك فەرموودەكەی (أبو هریرە)ی پێگەیشت فەرمووی: بە ڕاستی چەندەها (قیراط)ی زۆرمان لە دەست داوە.

[2 ـ خێر و سوودی نوێژی جەنازە بۆ مردووەكە:]
عن كريب مولى بن عباس عن عبد الله بن عباس: أنَّـهُ مات ابن له بقديد أو بعسفان، فقال: يا كريب انظر ما اجتمع له من الناس ؟ قال: فخرجتُ فإذا ناسٌ قد اجتمعوا له فأخبرته، فقال: تقول هم أربعون ؟ قال: نعم، قال: أخرجوه فإنـي سمعت رسول الله (صلى الله عليه وسلم) يقول: ((ما مِنْ رجلٍ مسلمٍ يـموت فيقوم على جنازته أربعونَ رجلاً لا يشركون بالله شيئاً إلاَّ شفعهم الله فيه)) صحيح مسلم رقم: (948). 
واتە: كوڕێكی (عبد الله بن عباس) مرد، ئەویش ووتی بە (كُریب) بڕوانە بزانە چەندێك لە خەڵك كۆبووەتەوە لە سەری ؟ ئەویش ڕۆیشت و بینی خەڵكانێك كۆبوونەتەوە بۆی و ئەنجا هەواڵی دا بە (عبد الله)، ئەویش ووتی بە (كُریب) تۆ دەڵێیت: چل (40) ببن ؟ ووتی: بەڵـێ‌، ئەویش ووتی ئێستا دەریبكەن و بیبەن چونكە من بیستوومە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەیفەرموو: هەر پیاوێكی موسڵمان بمرێت و چل (40) پیاو كە بە هیچ شێوەیەك شەریك و هاوەڵ بۆ خوا بڕیار نەدەن نوێژی جەنازە ئەنجام بدەن لە سەر جەنازەكەی ئیللا خوای گەورە دەیانكات بە تكاكار بۆی و تكاكەیان وەردەگرێت.
وعن عائشة (رضي اللهُ عنها) قالت: قال رسول الله  (صلى الله عليه وسلم) قال: ((ما مِنْ ميتٍ يُصلي عليه أمَّـةٌ من الـمسلمين يبلغونَ مائة كلهم يشفعون له إلاَّ شفعوا فيه)) صحيح مسلم رقم: (947)
واتە: ‌هەر مردوویەك بمرێت و كۆمەڵێك لە موسڵمانان كە ژمارەیان بگاتە سەد (100) موسڵمان نوێژی جەنازەی لە سەر بكەن و تكای بۆ بكەن ئیللا خوای گەورە تكاكەیان وەردەگرێت.

[* چۆنێتی ئەنجامدانی نوێژی جەنازە:]
ــ جەنازەكە ڕووەو قیبلە دادەنرێت.
ــ ئەنجا ئەگەر مردووەكە پیاو بوو ئەوا ئیمام و پێش نوێژكاری موسڵمانان لە لای سەری مردووەكەوە ڕووەو قیبلە ڕادەوەستێت، وە ئەگەر مردووەكە ئافرەت بوو ئەوا ئیمام لە ئاساتی ناوەڕاستییەوە ڕادەوەستێت.
ــ ئەنجا موسڵمانان لە پشت ئیمامەوە بە سێ‌ ڕیـز ڕادەوەستن چونكە ئەمە سوننەتە، وە ئەگەر زیاتر بوون ئەوا دروستە لە سێ‌ ڕیـز زیاتر بوەستن.
ــ ئەنجا نی یەتی نوێژی جەنازە لە دڵدا دەهێنیت، وە دەربڕین و ووتنی نی یەت بە زمان بیدعەیە.
ــ ئەنجا دەڕۆیتە ناو نوێژی جەنازەوە بە ووتنی (اللهُ أكبـر)ی یەكەم بەم شێوازەیە:
1 ــ دوای (اللهُ أكبـر)ی یەكەم سورەتی (الـحمدُ للهِ رّبِّ الْعَاْلَمِيْن …) تاوەكو(... وَلاَ الضَّالِّينَ) دەخوێنیت، ئەنجا دەڵێیت: (آ‌مین)، ئەنجا سورەتێكی تریش دەخوێنیت وەكو سورەتی:(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ).
2 ـ ئەنجا دەڵێیت: (اللهُ أكبـر)، وە دوای (اللهُ أكبـر)ی دووەم صەڵاوات بۆ پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەخوێنیت وەكو صەڵاواتی ناو تەحیاتی نوێژەكانی تر بەم شێوازە:: (اللَّهُمَّ صَلِّ على مُحَمَّدٍ وعلى آلِ مُحَمَّدٍ كـمَا صَلَّيتَ على إبراهِيمَ وعلى آلِ إبراهِيمَ إنَّكَ حَميدٌ مَجيد، اللَّهُمَّ باڕكْ على مُحَمَّدٍ وعلى آلِ مُحَمَّدٍ كـمَا باركْتَ على إبراهِيمَ وعلى آلِ إبراهِيمَ إنَّكَ حَميدٌ مَجيد).
3 ـ ئەنجا دەڵێیت: (اللهُ أكبـر)، وە دوای (اللهُ أكبـر)ی سێ‌یەم سوننەتە ئەم دوعایە بۆ مردووەكە بكەیت: ((اللَّهُمَّ اغفِرْ لـهُ وارْحَمْهُ وعَافِـهِ واعْفُ عنهُ وأَكڕمْ نُـزلَـهُ ووَسِّعْ مُدْخلَـهُ، واغْسِلْـهُ بالـمَاءِ والثَّـلْجِ والبَرَد، ونَقِّهِ مِنْ الـخَطايَا كَما يُنقَّـى الثوبُ الأَبيضُ من الدَّنَس، وأَبْدِلْـهُ داراً خَيراً مِنْ دارهِ، وأهْلاً خَيراً مِنْ أهلِـهِ، وزَوجَـاً خَيراً مِنْ زَوجه، وأَدْخِلْـهُ الـجنَّـةَ، وأَعِذْهُ مِنْ عَذابِ القَبـڕ و عَذابِ الـنَّار)) صحيح مسلم رقم: (963). 
وە ئەگەر كەسێك خوێندەواری نەبوو یان نەیدەتوانی ئەم دوعایە لە بەر بكات ئەوا دەتوانێت تەنها بڵێت:(اللَّهُمَّ اغفِرْ لـهُ وارْحَمْهُ).
4 ـ ئەنجا دەڵێیت: (اللهُ أكبـر)، وە دوای (اللهُ أكبـر)ی چوارەم سوننەتە ئەم دوعایە بۆ موسڵمانان بكەیت:((اللَّهُمَّ اغفِرْ لِحَيِّـنا ومَيِّـتِـنا، وشَاهِدِنا وغَائِبِـنا، وصَغيڕنا وكَبيِرنا، وذَكڕنا وأُنْثَانا، اللَّهُمَّ مَنْ أَحْيَيْـتَهُ مِنَّا فَأَحْيِـهِ على الإسلام، ومَنْ تَوَفَّيْـتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّـهُ على الإيـمان، اللَّهُمَّ لا تَحْڕمْنا أَجْرَهُ، ولا تُضِلَّنا بَعْدَهُ)) صحيح سنن أبـي داود للإمام الألبانـي رقم: (3201). 
ــ ئەنجا دوای تەواو بوونی ئەم دوعایە سەلام دەداتەوە بە لای ڕاستدا، ئەنجا بە لای چەپیشدا (*).
چەند بیرخستنەوەیەك:
1 ـ تەنها لە گەڵ (اللهُ أكبـر)ی یەكەمدا هەردوو دەستت بەرز دەكەیتەوە تاوەكو ئاستی هەردوو شانت یان تاوەكو ئاستی هەردوو گوێت، ئەنجا دەستی ڕاستت لە سەر دەستی چەپت دادەنەیت لە سەر سینگت.
كەواتە لە گەڵ باقی سێ‌ (اللهُ أكبـر)كانی تردا دەستت بەرز ناكەیتەوە چونكە ئەم دەست بەرز كردنەوەیە بیدعەیە، بە بەڵگەی ئەم فەرموودەیە:
عن عبد الله بن عباس (رضي الله عنه) قال: ((أنَّ رسولَ الله (صلى الله عليه وسلم)كان يرفعُ يديه على الـجنازة فـي أول تكبيرةٍ، ثُمَّ لا يعود)) حديث صحيح، انظر كتاب "أحكام الـجنائز" للإمام الألبانـي ص: (116). 
واتە: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە نوێژی سەر جەنازەدا لە گەڵ (اللهُ أكبـر)ی یەكەمدا هەردوو دەستی بەرز دەكردەوە، ئەنجا ئەمەی دووبارە نەدەكردەوە.
2 ـ دروست نییە نوێژی جەنازە لە ناو گۆڕستاندا ئەنجام بدرێت، بە بەڵگەی ئەم فەرموودەیە:
عن أنس (رضي الله عنه) قال: ((أنَّ النبي صلى الله عليه وسلم نـهى أنْ يُصلي على الـجنائز بين القبور)) صحيح الـجامع الصغير رقم: (6834)، وانظر: "أحكام الـجنائز" ص: (108) و "الثمرُ الـمستطاب من فقه السنة والكتاب" للإمام الألبانـي: (1 / 357 ـ 382). 
واتە: پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) قەدەغەی كردووە نوێژی مردوو بكریت لە سەر جەنازە لە نێوان گۆڕستاندا.
3 ـ سوننەت وایە نوێژی جەنازە لە (مُصلَّـی)دا ئەنجام بدرێت، چونكە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) نوێژی جەنازەی بۆ (النجاشی) لە (مُصلَّـی)دا ئەنجام دا (9).
وە دروستیشە لە ناو حەرەمی مزگەوتدا نوێژی جەنازە ئەنجام بدرێت، بە بەڵگەی ئەم فەرموودەیە:
عن عائشة (رضي الله عنها) قالت: ((… ما صلَّى رسولُ الله (صلى الله عليه وسلم) على سُهيل بن بيضاء إلاَّ فـي جَوف الـمسجد)) صحيح مسلم رقم: (973)، وە بڕوانە كتێبی: "الوجيز فـي فقه السنة" ص: (174). 
واتە: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) نوێژی جەنازەی لە سەر (سُهيل بن بيضاء) ئەنجام نەدا ئیللا لە ناو ناخی مزگەوتەكەدا نەبێت.
* فەزڵا و گەورەیی پاداشتی شوێنكەوتنی جەنازە بۆگۆڕستان:
شوێنكەوتنی جەنازە تاوەكو دەنێژرێت خێر و سوودی (قیراط)ێكی هەیە كە بە ئەندازەی شاخێكی گەورە قورس و سەنگینە لە تەرازووی كردەوەكاندا، بە بەڵگەی فەرموودەكەی پێشوو.
وە هەروەها شوێنكەوتنی جەنازە یەكێكە لە مافەكانی موسڵمان بە سەر برا موسڵمانەكانییەوە:
عن أبـي هريرة (رضي الله عنه) قال: قال رسول الله (صلى الله عليه وسلم): ((خَمس تجب للمسلم على أخيه: رَدُّ السلامِ، وتشميتُ العاطس، وإجابةُ الدعوة، وعيادةُ الـمريض، واتباعُ الـجنائز)) صحيح مسلم رقم: (2162). 
واتە: پێنج ئاكار هەیە واجب و پێویستە لە سەر موسڵمان بەجێ‌ی بێنێت بۆ برای موسڵمانی: وەڵام دانەوەی سەلام، دوعاكردن بۆ ئەو كەسەی دەپژمێت، وەڵام دانەوەی دەعوەت، سەردانی نەخۆش، شوێنكەوتنی جەنازە.
وعن أبـي هريرة (رضي الله عنه) أن رسول الله (صلى الله عليه وسلم) قال: ((حق المسلم على الـمسلم ست … وإذا مات فاتبعْـهُ)) صحيح مسلم رقم: (2162)
واتە: مافـی موسڵمان بە سەر موسڵمانەوە شەشە …، وە ئەگەر مرد ئەوا شوێنی جەنازەكەی بكەوە.
قال الـمناوي: ("وإذا مات فاتبعه" أي اتبع جنازته حتى تصلي عليه، فإنْ صحبته إلـى الدفن كان أولـى) فيض القدير: (3 / 390). 
واتە: مەبەست بە "ئەگەر مرد شوێنی بكەوە" ئەوەیە كە شوێنی جەنازەكەی بكەویت بۆ ئەوەی نوێژی جەنازەی لە سەر بكەیت، وە ئەگەر لە گەڵ جەنازەكەدا بیت تاوەكو دەنێژرێت ئەوا چاكتر و لە پێشترە.

[* لە كۆتایدا ئامۆژگاری هەموو موسڵمانان دەكەم:]
1 ـ كەوا هەوڵ بدەن ئەم سوننەتانەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) زیندوو بكەنەوە و پەیڕەوی بكەن و هانی موسڵمانیش بە گشتی بدەن بۆ پەیڕەو كردنی سوننەتەكان و ئەو چەندین (قيراط)ـە خێرە گەورەیە لە دەست نەدەن.
2 ـ پێویستە هەموو موسڵمانێك پێش مردنی (وەصێت) بكات بە كەسوكاری كەوا دوای مردنی هەوڵی ئەوە بدەن ژمارەیەكی زۆر لە موسڵمانان كۆبكەنەوە بۆ ئەنجام دانی نوێژی مردوو لە سەر جەنازەكەی بەڵكو بەر تكا و شەفاعەتی ئەهلی تەوحید و شوێنكەوتوانی سوننەت بكەوێت (إنْ شا‌ء الله).
والسلامُ عليكم ورحمةُ الله وبركاته
===============================
(*)بڕوانە كتێبی"الوجيز فـي فقه السنة والكتاب العزيز" ص: (172 ـ 178)هەروەها كتێبی: "أحكام الـجنائز" للإمام الألبانـي.
[/size]
[center][/center]
ماڵپەڕی بەهەشت...![/center]