زۆر ده‌مێک بوو ئه‌مویست بابه‌تێکی له‌م شێوه‌ بۆ ئه‌م یانه‌یه‌ ئاماده‌که‌م ، به‌ڵام له‌کاتی گه‌ڕانم ئه‌م بابه‌ته‌م که‌وته‌ به‌ر چاو که‌ ماڵپه‌ڕی دووربین بڵاوی کردبۆوه‌
زۆر جار هه‌ندێ پلانی ئه‌م ماسۆنیانه‌م دۆزیته‌وه‌ ، له‌گه‌ڵ برا‌ده‌رێک و به‌ هاو کاری په‌یجێک له‌ فه‌یس بووک مناقه‌شه‌مان له‌سه‌ر کردوه‌ نه‌م توانیه‌ بیهێنم بۆ یانه‌ چونکه‌ وه‌ک بابه‌تی (ڵۆگۆی کۆمپانیای ئه‌پڵ) توشن چه‌ن منقه‌شه‌یه‌ک ئه‌بوم و ره‌خنای وا ئه‌گیرا ....که‌ که‌س ئه‌م ماسۆنیانه‌ ناناسێ چ به‌ڵایه‌کن
ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره‌ ته‌مه‌ن بدا پاش ئه‌م بابه‌ته‌ زۆربه‌ی پیلانه‌ کانیان له‌م یانه‌ دا ئه‌نێم ......

ماسۆنیەت بناسە...
ماسۆنیه ت به مه عنای داهێنه ری ئازادی . ماسۆنیه ت له بنه ڕه تدا یه ک ته نزیمی سڕیه ، ڕه مز و تیرۆریستی یه هودیه . هه ده فی ئه سڵی ئه م ڕێگایه سوڵته ی یه هوود به سه ر جیهاندایه ، خه ڵک ده عوه ت ده کات بۆ ئازادیه کی بێ قه ید و شه رت و ئه یه وێت هه موو که س تێبئاڵێنێ به فه ساد . ئه م هه ده فه ی له ژێر شوعاری درۆزنانه یی ( ئازادی ، براده ری ، مساومه ت ، ئینسانیه ت ) زینه تی پێ دراوه . زۆرترین ئه ندامه کانی به هێزترین خه ڵکن له ڕووی مالیه وه ، ئه م ماسۆنیانه کۆڕی زۆر زۆر گه وره ده به ستن له هه موو سه رتاسه ری جیهان وه هه وڵ و کۆشش یان دروست کردنی یه ک کۆماری دیموکراسی جیهانیه له سه رتا سه ری ئه رز .
دروست کردن و شه خسیه ته گه وره کانی ماسۆنیه ت :
ئه م ته نزیمه له ساڵی 44 زاینی به هۆیی شه خسێک به نێوو هیرودوس اکرینا یه کێک له پادشاکانی ڕۆمی قه دیم به مه شوه ره تی شوورای یه هودی وه ک حیران ابیوت و مواب لامی درۆست کرا .
ماسۆنیه ت له یه که م ڕۆژه وه به ره وو فێڵ کردن و تیرۆر ڕۆیی ، ته نانه ت ڕه مزو ناوه کانی بۆ ترساندنی خه ڵک هه ڵده بژارد وه کوو ناوی ( په یکه ره که یی ئۆرشه لیم ) که مه به ستیان له سه ییدونا سوله یمان بوو له به ر ئه وه ی سه ییدونا سوله یمان پاشایه کی جیهانی بوو . حاخام لاکویز له م بواره دا ده ڵێت : ماسۆنیه ت له تاریخ ، ده ره جه ، ته عالیم ، که لیمات و شه رحه کانی خۆی له یه که وه تا ئه خیر هه مان یه هودیه . له مێژوی په یدا بوونیه وه نیسبه تێکی شاره وه یی هه بووه . به ڵام ڕاجحترین دامه زراندنیان له 43 زاینیه .
ماسۆنیه ت له یه که م جار که دروست کرا به قووه تێکی شاراوه ناسرا بوو و هه ده فیان دوژمنایه تی له گه ل نه سرانیه کان بوو که نه هێڵن دینیان په خش بێته وه له جیهاندا . هه ر چه ند له یه که م جاره وه به قووه تێکی شاراوه ده رکه ووتن و دوایی چه ند سه ده یه ک کرا به ماسۆنیه ت بۆ ئه وه ی له ناوی داهێنه ری ئازادی ئیستیفاده که ن و خۆیان ده ڕازانده وه به شوعاری جوان . مه رحه له یی دووهه می ماسۆنیه ت له ساڵی 1770 زاینی به هۆی( ادم وایز هاویت ) مه سیحه کی ئه ڵمانی ده ستی پێ کرد . ئه م شه خسه له مه سیحیه ت مولحید بوو وه به ره وو ماسۆنیه ت ڕۆیی . ئه و هه موو خه ریته و نه خشه ی ماسۆنیه تی دروست ده کرد بۆ زاڵ بوون به سه ر جیهاندا . وه توانیان ته قریبه ن دوو هه زار که س له گه وره ترین سیاسه تمه داران و مو فه کرانی جیهانی فریوو ده ن وه به خۆیانه وه ڕایان گرن له كۆڕێکی گه وره به نێوو کۆڕی شه رقی ئه وسه ت له م کۆڕه گه وره یه دا هه ر هه موویان سه ری ته سلیمیان دانا وه بوون به خاوه نی چه ند شوعار بۆ فریوو دانی خه ڵک ته نانه ت کۆمه ڵێک له موسوڵمانان که وته شوێنیان .
1- میرابو یه کێک بوو له شه خسیه ته گه وره کانی ئینقلابی گه وره ی فه ره نسا که له وان بوو .
2- یه کێکی که له وان ، مازینی ئیتالیایی بوو که دوای مه رگی وایز هاویت هه موو به رنامه کان ئه وو زیندوی ده کردنه وه .
3- شه خسیه تی سێهه م ژنراڵێكی ئه مریکی بوو به ناوو ، البرت مایک که له جه یش و ئه رته ش ده رکرا بوو وه ڕق و بوغزی خۆی ده باراند به سه ر خه ڵک له که ناری ماسۆنیه ته وه . وه یه کێک بوو له دروست کردنی خه ریته ی وێرانی .
4- لاف اریدج که له کۆڕی سالی 1885 له شاری ئالیتیش له نێوو خه ڵکی ئه ڵمانی ، ڕوسی ، ئیسپانی ، ئینگلیزی ، فه ره نسی به سه راحه ت ووتی : ئینسان ئه بێت به سه ر خوا زاڵ ببێت ، وه له گه ل خوا شه ڕ بکرێت ئاسمانه کان ئه بێ بدڕێنین .
5- ماتسینی جوزینی 1805-1872 بوو.
6- جان جاک ڕۆسۆ له فه ره نسا .
7- جرجی زیدان له میسر .
8- کارل مارکس .
9- انجلیز یان ئینگلس
ئه م دوو که سه یی ئه خیریان له ڕیزی 33 هه م که س بوون . دوو که س که له مه جلیسی به ریتانی به ماسۆنیه ت په یوه ست کران وه که سانێک بوون که به سڕی به رنامه کانی ماسۆنیه تیان دا ده هێنا . که ته رحێکی فیکری کومه نیستی بوو .
ئه فکار و ئیعتیقاداتی ماسۆنیه ت :
له خوا ، پێغه مبه ران ، کتێبه ئاسمانیه کان ، وه هه موو ئه وو شتانه یی که مرۆڤ توانایی بینینی نیه وه کوو مه لاییکه ئینکاری لێده که ن وه ده ڵێن خورافاته .
بۆ دوور کرنی دینه کان و جودایی دین له ژیاندا که وتوونه ئیش .
شه ڕ کردن له گه ڵ یاساکانی وڵاتان و هێنانه پێشه وه ی یاسای خۆیان .
له به ین بردنی قه ید و شه رتی نزیک بوونه وه ی جنسی و به کار هێنانی ئابڕوی ئافره تان بۆ هه ده ف .
جوداکردنی ئه وو میله تانه یی که یه هود نین وه تێئاڵینیان به یه که وه تا خۆیان ده گه ن به موراد .
گرووپه جودایی خوازه کان موسه له ح ده که ن و ئه وانی که دژی ئه مان به کار دێنن .
ژه هری ئیختلاف و شه ڕی نێوان وڵاتان دروست ده که ن و گرووپه بچوکه کان هان ده ده ن به مـوبارزه کردنیان .
ئیخلاقی ڕه سه ن ، فیکری ، دینی وێران ده که ن و خه تی پێدا دێنن و ئیلحاد و تیرۆر دێنه نێوان میله ته کان .
به رتیل به کار دێنن له ڕێگای ماڵ و جنس بۆ ئامانج ، به تایبه ت به رامبه ر به وانه یی ئیشێکی حه ساسیان هه یه تا ده که وێته خزمه ت ماسۆنیه ت .
له ته فه کوری ماسۆنیه ت هه ده ف وه سیله ته وجیه ده کات ( یه عنی ئه گه ر بته وێت به هه ده ف بگه یت ئه توانی له ڕێگای نا مه شروع ئیستیفاده که یت . ئیسلام هه ده ف به موقه ده س ده زانێت وه وه سیله که شی له ڕێگای مه شروع و موقه ده سه وه به کار دێنێت .
سه یته ره یه کی ته واوه تی له سه ر ئه وو که سه یی که ده که وێت داوویان و بیانه وێت به کاری بێنن به هه موو شێوازێک و شه خس نه توانێت سه رکه شی کات له ئه وامرانه یی که بۆیی دانراوه .
ئه گه ر که سێک خۆیی دوور کاته وه له ماسۆنیه ت و به رده وام نه بێت . ئه وه ژیانی خۆیی له ده ست ده دات به ره وو مه رگ .
سوڵته به سه ر باڵاده ستانی کۆماری وڵاتان ، تا به هۆی ئه وان به هه ده ف بگه ن .
سوڵته به سه ر ئه وانه یی که خاوه نی شه هاده یه کی جیهانین له رووی عیلمی و ته خه سوس تا نه خشه کانیان پێش که وێت .
سوڵته به سه ر ئیعلامی عمومی جیهان وه کوو ڕۆژنامه ، نه شری سه قافه ، ڕادیۆ ، ته له فزیۆن تا بتوه‌انن فیکری به شه ری کونترۆڵ که ن وه کوو ڕادیۆی بی بی سی به ته واوه تی ماسۆنیه ته .
بڵاوو کردنه وه ی هه واڵی جیاواز ، درۆی مه عقول دروست کردن ، و شاردنه وه یی حه قیقه ت له خه ڵک .
ده عوه ت کردنی کوڕان و کچان بۆ فه حشا کردن ، دروست کردنی ئه سباب و خۆش کردنی زه مینه بۆ گومڕاکردنیان ، ئیهانه ت کردن به کۆ بوو نه وه یی بنه ماڵه یی تا ئه ساسی خانه واده یی له به ین به ن .
ده عوه ت کردنی خه ڵک بۆ له به ین بردنی وه چه یی داهاتوو و مانیع بوونیان له منداڵ بون له نێوان موسوڵمانان به تایبه ت .
سه یته ره به سه ر ئیداره و ده وامه کانی به ینه لمله لی ، وه کوو دایه ره و ئیدار ه ی ته علیم و ته ربیه و هتد …
به رزترین ده ره جه کانی ماسۆنیه ت :
ماسۆنیه کان ئه بێ سێ مه رحه له ببڕن :
1- ته مه ن کوورته چاوو به سراوه کان .
2- ماسۆنی پاشایی : که سێک به م ده ره جه ده گات که پشتی کردووبێته دین و میله ت و ده وڵه ت وه ته نها له خزمه تی یه هودا بێت . وه کوو چرچیل ، به لفوور و ده سلاتدارانی ئه مریکی .
3- ماسۆنیه تی که ونی : ئه م مه رحه له یه گۆپکه ی به رزی ماسۆنیه ته . هه موو ئه فرادێکی ئه م مه رحه له یه به تواووی مه عنا یه هوودین و ئه مانه خاوه نی بڕیارن وه کوو هه رتزل .
وه رگرتنی ئه ندام نوێ له ژوورێکی ترسناک به ڕێوه ده برێت ، به چاوو به سراوه یی ده برێته خزمه تی باڵاده ستی گه وره ، کاتێک که قه سه م ده خوات به مه حفوزکردن سڕه کانیان چاوه کانی ده که نه وه وه له ده ووروو به ری خۆی کۆمه ڵێک موسه له ح ده بینیت . کتێبی ته ورات له به رده می ده بێت ، له ژوورێکی پڕ له جومجومه ی سه ری ئینسان بۆ ئه وه ی ترس و ڕوعبێک بخه نه نێوو دڵی ئه م ئه ندامه تازه .
و زۆربه ی ئینقلابه چه پیه کان له ژێر ده سه ڵاتی ئه ماندان له ژێره وه و به رنامه یان بۆ له به ین بردنی ئیسلامه له ئه ساس دا ته نانه ت ده ستیان هه بوو له دوور کردنی سولتان عبد الحمید که ئاخرین خه لیفه یی موسولمانان له سه ر حوکم وه چه ند ئینقلابی جیهانی له ژێر چاودێری ئه واندا بوو وه ک ئینقلابی گه وره یی فه ره نسی و ئینقلانی مودڕنی به ریتانی .
ماسۆنیه ت به ته واوی ئه ندامه کانی شه رتێکی هه یه که دوور بن له نزیک بوونی میله ت و دین وه ته نها ڕێگایان فه رمانڕه وایی کردن بێت که ماسۆنیه ت .
مه رحه له کانی ماسۆنی خۆی 33 ده ره جه یه وه خاوه نی په ڕگال و گۆشه یه کن ، چونکوو ئه م دووانه سومبولیانه چونکو باوه ڕیان وایه ئه م دوو شته هه ندسیه په یوه ندی هه یه به موهه ندسی سه ییدونا سوله یمان . ماسۆنیه کان که لیمه ی ( یا مهندس الاعظم للکون ) ئه ی موهه ندسی گه وره ی جیهان زۆر به کار دێنن . هندێکیان ده ڵێن مه به ستمان له خوایه له م که لیمه یه ، یان مه به ستیان له ” حیرامه ” که هه یکه لی سه ییدونا سوله یمانی دروست کردوه .
ڕیشه ی فیکری و عه قیده ی ماسۆنی :
له تێڕوانینی فیکری و هه ده ف و فه لسه فه ڕیشه ی ئه سڵی ماسۆنیه ت بۆ یه هووده وه یه هوودیه و توانیان خیلافه تی ئیسلامی له به ین به ن له کاتێکا چوونه خزمه تی سولتان عبد الحمید بۆ فرۆشتنی فه له ستین به ماسۆنی که دوایی به پیتی ئه وان سولتان له سه ر حوکمی خیلافه ت نه ما و له ساڵی 1965 له میسر که شف کران که جاسوسی ده که ن بۆ ئیسراییل .
ماسۆنیه ت له گه ڵ هه موو دینێک دا دووژمنی هه یه و شوعاره کانی هه موو سڕی بوون بۆ تێکدانی کۆمه ڵگه . که خۆش به ختانه دینداره کانی ئیسلام بێدارن به ڵام نابێت مه غرووریش بین . ئه بێت نێوانمان تووند تر که ین وه هه ده ف و ڕێگای سه ره که وتنمان که ڕێبازی ئیسلامه بیپارێزین و ڕوونی که ین له هه موو موسوڵمانێک که فریووی یه هودیه ت نه خۆن . ئیسلام وازح و ڕوونه وه ترسی له هیچ کۆمه ڵگه یه ک نیه به ڵام ماسۆنی خۆیان خستۆته ژێر په رده یه کی شاراوه ی ڕه ش چونکوو فیکرێکی به شه ریه وه هزری به شه ری زوو هه ره س دێنێت و ته نها قورئان و سوونه ڕێگای به خته وه ری ژیان ئه گه ر هه ر موسوڵمانێک ده ستی پێوه بگرێت . وه ئه گه ر هه ر موسوڵمانێک بزانێت به به رنامه ی ماسۆنی وه تێکه ڵیان بێت ئه وه کافره وه له میلله تی ئیسلام ئه چێته ده ره وه.