هەموو شەوێك تا دەنووم ، دەگریم ، پرسیار لە خۆم دەكەم بۆچی من … ؟
لە خەو ڕادەپەڕم ، چونكە خەوێكی ناخۆشم بینیوە .
، هەموو شەو تارماییەك دەبینم بەرەو من دێت ، هاوار دەكەم ، فریام كەون
تارماییەكە بەسەرمدا دەقیژێنێت ( هاوار مەكە ، ئەگینا خراپتـرم لایە ! )
من ئەو بەیانیە خۆم نەخۆش كرد ، هەشت جاری تر وام كردووە .
دایكم گومانی پەیدا كرد ، بۆیە چەند پرسیارێكی قورسی ئاراستەكردم .
( ئەم داڕوشانەی پێستت كەی پەیدا بووە ؟ ئایا شەڕت كردووە ؟ )
من بەشپرزەیی وەلامم دایەوە ( نەخێر ) ، ( هیچم نەكردووە )
من كاتێك چوومە قوتابخانە ، ئەو داوای پارەی كرد ، من پێم نەدا ، ئەو بەزۆر لێی بردم ، داڕوشانێكی ترم بۆ زیاد بوو ، دیسانەوە ئەو پرسیارەم كرد ، بۆچی من ؟
ئەمە ، لە لایەن قوتابیەك نووسراوە كەوا قوربانی ژێردەستەی چەقاوەسویەكە .
چەقاوەسویی گرفتێكی بڵاوە لە هەموو جیهاندا و لە هەموو وڵاتێكدا ڕوودەدات ، چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵی دەوەستێتە سەر كەسایەتی چەفاوەسوەكە ، قوربانیەكە ، كولتووری كۆمەڵگە و ژینگەی قوتابخانە . چەقاوەسویی بەوە پێناسە دەكرێت ، كە بریتیە لە بێزاركردن و ئازاردانی بەردەوامی كەسانیتر ، لەوانەیە شێوازی توندوتیژی جەستەیی ، ترساندن ، دزینی شت یاخود شێوەی زارەكی و دەروونی بێت وەك گاڵتەپێكردن ، ناووناتۆرە لێنان ، هەڕەشە كردن ، دەركردنی … هتد .
چەقاوەسو هەموو كات بێ‌ سۆز و بێ‌ ڕەحمە بەرامبەر منداڵانی تر و حەزی لە دەسەڵات و زاڵابوونە ، ئەمانە ڕەنگە ئەزموونی كۆمەڵایەتیان كەم بێت و نەتوانن بەسەر خۆیان زاڵابن ، لەوانەشە گرفتی فێربوونیان هەبێت ، هەندێك لە چەقاوەسوكان چاونەترسن و ڕووبەڕووی بەرامبەر دەبنەوە ، ڕەنگە چەقاوەسوكە سەرۆكی باندێكی چەقاوەسو بێت ، كەوا ئەندامەكانی هەمان ئارەزووی دەسەڵات و زاڵابوونیان هەبێت ، یاخود لەلایەن چەقاوەسوكەوە ترسێندرابن و بە ناچاری لەگەڵیدا بن .
چەقاوەسوكان حەزدەكەن ئەو منداڵانە بێزاربكەن كەوا بێ‌ دەسەڵاتن ، ئەو قوربانیانە دەبنە ئامانج كەوا جیاوازن لە جلوبەرگ ، درەنگ فێردەبن ، ترسنۆكن ، جەستەیان بچووكە یان بێ‌ هێزن ، هاوڕێیان كەمە یان ئەزموونی كۆمەڵایەتیان نیە ، هەروەها چەقاوەسوكان ئەو منداڵانە دەكەنە ئامانج كەوا لە ڕەگەز یان توخم جیاوازن ، لەوانەیە قوربانیەكە بێ‌ دەسەڵات بێت و نەتوانێت پشت بە خۆی ببەستێ‌ ، زوو بگری و توانای شەڕكردن و ڕووبەڕوو بوونەوەی نەبێت . ئەگەر منداڵەكە هاوڕێی نەبوو ، ئەوا كەس نایپارێزێت لە چەقاوەسوكە . شەڕی چەقاوەسو زیاتر لە كاتی پشوودان ڕوودەدات وەك : كاتی یاری كردن ، لە ئاودەست ، كاتی نان خواردن … هتد ، لەو ساتانەدا منداڵا كەمتـر چاودێری دەكرێت ، پێویستە مامۆستایان ئاگایان لەو منداڵانە بێت ، كە ئەگەری بوونە قوربانیان هەیە وەك ئەوانەی داڕوشان و برینیان لە جەستەدایە و جلەكانیان دڕاوە ، بە خوێنە یان پیس بووە . لەوانەیە قوربانیەكان پارە یان شتی تر ون بكەن ، لە ئەنجامدا ڕەنگە ئەم منداڵانە ترسی ئەوەیان هەبێت ، بچنە ئاودەست ، شوێنی یاریكردن ، شوێنی نانـخواردن ، یاخود خۆیان نەخۆش بكەن ، خەمبار دیار بن ، لە هاوڕێیان دابڕێن ، یان گرفتی تریان هەبێت وەك : تەركیز كردن ، دڵەڕاوكێ‌ ، گرفتی نووستن و خواردن ، گرفتی جەستەیی وەك سەرئێشە ، سك ئێشە . زۆر گرنگە تێبینی ئەوە بكەیت ، كە قوربانیەكان ، نكۆڵی لەوە دەكەن كەوا لەلایەن منداڵی چەقاوەسوكە هەڕەشەیان لێ‌ كرابێت ، یاخود ئازار درابن .
پێویستە مامۆستایان زۆر وشیاربن ، تاكو ئەم نیشانانە بناسنەوە و چاودێری ورد بكەن ، تاكو ئەم ڕەفتارانە ڕوونەدەن ، پێویستە هەر ڕەفتارێكی چەقاوەسویی ڕابگرن و بە تەنیا قسە لەگەڵا چەقاوەسوكە و قوربانیەكە بكەن . سەبارەت بە چەقاوەسوكە ، پێویستە لەسەر مامۆستایان دووبارە یاساكانی وەبیر بهێننەوە و ، ڕێگە لەم ڕەفتارەی بگرن ، سەبارەت بە قوربانیەكەش ، پێویستە دڵنیای بكەنەوە ، كەوا ئەم ڕەفتارەی چەقاوەسوكە بەرامبەری ، بە هۆی هەڵەی ئەو نیە و شایەنی ئەم جۆرە مامەڵەیەش نیە . هەروەها پێویستە قوربانیەكە دڵنیا بكرێتەوە كەوا مامۆستا و قوتابخانە ، هەموو شتێك دەكەن ، تاكو ئەم ڕەفتارانە دووبارە نەبنەوە . هەروەها لەسەر فەرمانبەرانی قوتابخانە پێویستە یارمەتی قوربانی بدەن ، چۆن بەبێ‌ شەرم داوای یارمەتی بكات ، كاتێك ڕووبەڕووی ئەم جۆرە ڕەفتارانە دەبێتەوە ،
ئەو منداڵانەی دەبنە قوربانی چەقاوەسوەكان ، پێویستە فێربكرێن ، چۆن هاوڕێ‌ پەیدا دەكەن ، چۆن خۆیان لە چەقاوەسوكان لادەدەن ، یان بوونی خۆیان دەسەلمێنن ، ئەگەر شیاو بێت پێویستە چەند وەڵامێكی توند بدەنەوە وەك ( بەڕاستی تۆ گرفتت هەیە ، كاتێك ناووناتۆرە لە من دەنێیت ) پێویستە لەسەر مامۆستایان یارمەتی ئەم قوتابیانە بدەن ، تاكو متمانەیان بەخۆیان زیاتر بێت . هەروەها یارمەتیان بدەن ، ئارەزوەكانیان لەو بوارەدا پەرەپێبدەن ، كە خۆیان حەزیان لێیە ، متمانە بە خود بەخشین و وانەكانی فێربوونی هونەری جەنگ یارمەتیدەرن بۆ ئەم جۆرە قوتابیانە ، لەناو پۆلیشدا ، پێویستە مامۆستایان لەنێو ئەو قوتابیانەیان دابنێن ، كەوا زیاتر قبوڵیان دەكەن .
پێویستە یاسای توند سەبارەت بە ڕەفتاری توندوتیژی و شەڕانگێزی هەبێت ، هەروەها پێویستە لەسەر قوتابیان ئەوە بزانن ، كەوا لێپرسراویەتی هەمووانە ، ئارامی قوتابخانە بپارێزن ، دەبێت هەموو قوتابیان فێربكرێن قبوڵی كاری چەقاوەسویی نەكەن و هەر كارێكی توندوتیژیش بگەیەننە مامۆستا یان بەڕێوەبەرایەتی قوتابخانە ، ئەمەش دوزمانی و قسە گێڕانەوە نیە ، بەڵكو پارێزگاری كردنی قوتابیان و گەیاندنی ڕووداوەكانە . لە هەندێك قوتابخانەدا ، دادگا لەلایەن قوتابیانەوە دانراوە و گفتوگۆ و دەمەقاڵی دەكرێت ، تاكو ئەنجامێكی دادوەرانە دەردەچێت بۆ ڕەفتارێكی نەشیاو . ئەم ئەنجامانەش وەك گێڕانەوەی پارەی بردراو لەلایەن چەقاوەسوكە ، یان چاككردنەوەی شتە شكێنراوەكان ، دەركردن لە هەندێك چالاكی و یاری خۆش ، هێشتنەوەی چەقاوەسوكە چەند خولەكێك دوای قوتابخانە ، تاكو قوربانیەكە ئازار نەدات لە ڕێگادا .
مامۆستایان دەتوانن ، كۆبوونەوە لە پۆل ئەنجام بدەن بۆ باس كردن لە پرسی چەقاوەسویی ، هەندێك بابەتی گفتوگۆ ئەمانە دەبن :
1-پاڵنەرەكانی چەقاوەسویی چین ؟
2-چۆن چەقاوەسوكان بە ڕێگایەكی پۆزەتیڤانەتر ، پێویستیەكانیان دابین دەكەن ، ؟
3-قوربانیەكە هەستی چۆنە ؟ چۆن دەتوانین یارمەتی بدەین ؟
4-چۆن خۆت دەپارێزیت لە بوونە قوربانی چەقاوەسویەك ؟

ماموستا Bawar.      م.ده رونناسى