خودا دەفەرمووێ: [وَمِنْ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُواً أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ] لقمان: ٦
واتە: «هەندێ لە خەڵكی هەیە كە قسە وباسی بێ سوود دەكڕێ، جا بە هۆی كڕینی ئەو قسەو وتە بێ بایەخانەوە خۆی‌و خەڵكی چەواشە دەكات‌و گومڕا دەكات، بە بێ ئەوەی عیلم‌و زانستێكی هەبێ، وە شوێن كەوتنی دینی خودا‌و ئایەتەكانی قورئانیش دەكاتە جێگای گاڵتەو لاقرتێ، ئەوانەی ئەو كارانە دەكەن سزایەكیان بۆ هەیە كە سوكو ڕیسوایان دەكات‌و ئابڕویان دەبات».
«عبدالله»ی كوڕی«مسعود» خوای لێ رازی بێ، لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەفەرموێ: سوێند بێ بە خودا مەبەست لە: [ لَهْوَ الْحَدِيثِ] « قسەوباس‌و ووتەی بێ سوود»: بریتییە لە گۆرانی.(1)
«أبو عامر »و « أبو مالك الأشعري » لە پێغەمبەرەوە صلى الله عليه وسلم دەیگێرێتەوە كە فەرموویەتی:«لَيَكُونَنَّ مِنْ أُمَّتِي أَقْوَامٌ يَسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَڕيرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ ».
واتە: « بەدڵنیایەوە لە ناو ئوممەتەكەی مندا كە سانێك پەیدا دەبن‌و ڕاست دەبنەوە زیناو حەریرو عارەق‌و مۆسیقا حەڵاڵ دەكەن »(2).
«أنس» لە پێغەمبەرەوە صلى الله عليه وسلم دەیگێرێتەوە كە فەرموویەتی:« ليكونن في هذه الأمة خسف وقذف ومسخ وذلك إذا شربوا الخمور واتخذوا القينات وضربوا بالمعازف ».
واتە: « لە ناو ئەم ئوممەتەدا ڕۆچوون بە ناخی زەویداو بارینی بەردو گۆڕینی شێوەی مرۆڤ بۆ دیمەنی ئاژەڵ‌ ومەیمون ڕوو دەدات، ئەویش كاتێك ڕودەدات كە ئەمانە پەیدابوو: خواردنەوەی عەرەق وئافرەتی گۆرانی بێژو لێدانی مۆسیقا‌و زوڕنا »(3).
وە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم نەهی كردووە لە تەپڵ و بەكار هێنانی قەدەغەكردووە، وە دەربارەی « زوڕنا و نەی» دەفەرمووێ خراپترین و پیسترین دەنگە.
وە زانایانی پێشوو وەكو «الإمام أحمد» بەڕەحمەت بێ ئالەتی مۆسیقایان بەحەرام داناوەو پێداگیریان كردووە لەسەر بە حەرام دانانی ئامێرەكانی مۆسیقا‌و زوڕنا ژەنین‌و گۆرانی ‌ووتن وەكو« عود‌و كەمانچە‌و ڕەبابە‌و شەبابە‌و تەپڵ‌و نەی ».
وە شتێكی حاشا هەڵنەگرە‌و گومانی تێدا نی یە كە هەموو ئامێرە مۆسیقیە نویێەكانی ئەم سەردەمەش دەچێتە ژێر ئەو «حدیث»ەی پێغەمبەرەوە صلى الله عليه وسلم كەنەهی لە مۆسیقا كردووەو قەدەغەی كردووە. نمونەی ئەمانەش وەكو « كەمانچە و قانون‌و ئەورج‌و پیانۆ‌و گیتارو هاوشێوەكانیان » تەنانەت ئەم ئامێرە مۆسیقیانەی سەردەم كاریگەریان زۆر زیاترە لە روِوی هاتنە جۆش‌وخرۆش‌و سەرگەرم كردن‌و مەست كردنی خەڵكی لە چاو ئەو ئامێرەكۆنانەی كە حەرام كراون لە«حديث»ەكاندا.
وە سەرخۆش بوون‌و مەست بوون بەهۆی مۆسیقاوە زۆر ناقۆڵاترو مەترسی دارترە لە سەرخۆش بوون بە عەرەق‌و بیرە، هەروەك زانایانی وەكو «إبن قیم»جگە لەویش وایان وتوە.
وە بەدڵنیاییەوە مۆسیقا تاوانەكەی گەورەترو قەبەتر دەبێ‌ ئەگەر گۆرانی‌و دەنگی لە گەڵدابێ‌ وەكو دەنگی ئافرەتی گۆرانی بێژو سەماكەر، بۆیە زیاتر حەرامەكە خەست دەبێتەوە.
وە بەڵای لەوە گەورەتر‌و بۆگەنتر ئەوەیە كە ووشەی گۆرانیەكە بریتی بێ‌ لەدڵداری‌و خۆشەویستی‌و شەیدایی‌و پیاهەڵدان بە جوانی ئافرەتدا. ئا لەبەر ئەمەیە كە زانایان فەرموویانە گۆران ڕیخۆشكەری زیناو داوێن پیسی یە.وە تۆوی دووڕوویی لە دڵدا دەڕوێنێ‌.
بەشێوەیەكی گشتی بابەتەكانی گۆرانی و مۆسیقا بونەتە گەورەترین‌و ترسناكترین هۆكاری داوێن پیسی‌و خیانەتكاری و گڵاوكاری لەم سەردەمەدا.
وە ئەوەی كە نەگبەتیەكەی زیاترو زلتركردووە ئەوەیە كە مۆسیقا پەلی كێشاوە بۆ ناو زۆرشت وەكوكاتژمێرو زەنگ‌و یاری منداڵا‌و كۆمپیوتەر‌و، هەندێ‌ ئامێری تەلەفۆن.
وای لێهاتووە كە دوركەوتنەوە‌و خۆلادان‌و كەنارگیری لیان پێویستی بە ئیرادەو خواستێكی بەردەوام و نەجوڵاو هەیە. وە خوداش یارمەتی دەرە بۆ هەركەسێ‌ كە بیەوێ‌‌و نیازی خۆپاراستنی هەبێ‌.
=================================
(1) تفسير ابن كثير 6/333           
(2) رواه البخاري
(3)انظر السلسلة الصحيحة 2203 وعزاه إلى ابن أبي الدنيا في ذم الملاهي والحديث رواه الترمذي رقم 2212
لةبةهةشت وةركيراوة.