زۆر سوپاس بۆ په‌یامه‌که‌ت
تۆ له ژووره‌وه نیت. تكایه بچۆژووره‌وه یان خۆت تۆمار بكه.
یانەی سەرهەنگ موحسین » مێژوو » چۆنیه‌تی داگیر كردنی كوردستان و دابه‌شكردنی » وه‌ڵامی نوێ بنووسه
هەموو خانە نووسراوەکان بە قەڵەوی پێویستە پڕبکرێنەوە پێش ناردنی فۆرم
زۆر سوپاس بۆ په‌یامه‌که‌ت
دةسته کانت خؤش
[center]چۆنیه‌تی داگیر كردنی كوردستان و دابه‌شكردنی
29 / 7 / 2008
عومه‌ر ئیبراهیم
هێنده مێژووی كوردله‌تاكی كورد شێوێندراوه به‌جۆرێك كه‌نه‌توانێ ڕزگاركه‌رو داگیركه‌رله‌یه‌ك جیابكاته‌وه ، ئه‌وباره سایكۆلۆژی یه‌ش هه‌ربه‌هۆی شێوه‌ی داگیركردنه‌كه‌وه‌جێ پێ ی خۆی كردۆته‌وه به‌لاَم بابپرسین كام داگیركردن ((ده‌ڵێن كام داگیركردن ، چونكه شێوه‌ی داگیركردن بۆیه په‌تایه‌ك وهه‌مووگیانی كوردی داگیركردووه هه‌مووشتێكی ئه‌ومیلله‌ته ، ولاَت ، بیركردنه‌وه،ئه‌ده‌ب ،مێژوو...........سیمای داگیركردنی پێوه‌دیاره له‌وڕوانگه‌یه‌وه پێوسته تیشكێك بخه‌ینه سه‌رئه‌ومه سه‌له‌گرنگه . به‌حوكمی ئه‌وه‌ی سه‌ده‌یه‌ك ده‌بێ كورد نه‌ك هه‌ر وولاَته‌كه‌ی داگیركراوه ، به‌ش كراوه به‌ڵكوخودی خۆیشی_ عه‌قلی سیاسی _ بیركردنه‌وه‌ی تێڕامانی _ هه‌مووی داگیركراون ، بۆئه‌وه‌ی ئه‌وهه‌قیقه‌ته ڕه‌هایه بشاردرێته‌وه وتاك وكۆمه‌ڵی كورده‌واری چه‌واشه بكرێ وپرۆسه‌ی داگیركردن هه‌ردرێژه‌ی هه‌بێ ئه‌و( داگیركه‌رانه ) ئه‌ونه‌فره‌ته مێژوویی یه له‌خۆداماڵن وبه (ئیسلامی) یه‌وه بلكێنن. له‌وڕوانگه‌وه‌ئه‌ومه‌سه‌له‌یه‌ئه‌وه‌نده‌دێنێ چه‌نددێڕێكی له‌سه‌ربنوسین وڕوونی بكه‌ینه‌وه‌كه‌كێ ڕزگاركه‌ره‌وكێ داگیركه‌ره ؟
ئایه‌ڕاسته‌ئیسلام كوردستانی داگیركردووه ؟
هه‌رله‌پێشه‌وه‌وتمان . ئه‌وبانگه‌شه‌یه‌هه‌ربۆچه‌واشه‌كردن ومانه‌وه‌ی حاڵه‌تی داگیركردنی عه‌سكه‌ری وعه‌قڵی سیاسی كورده ،ئه‌گه‌نا تائه‌وكاته‌ی له‌شكری ئازادی خوازی ئیسلام به‌ره‌وكوردستان هات ،كه‌پاش ڕزگاركردنی قه‌لاَی حه‌لوان له‌ساڵی( 637 ز )بوو ،كوردوكوردستان نزیكه‌ی هه‌زارودووسه‌د( 1200)ساڵ بووله‌ڕووی عه‌سكه‌ری وفیكری یه‌وه‌داگیركرابووبه‌واتای ئه‌وساكوردهه‌رده‌وڵه‌تی نه‌بووتاكو _خوانه‌خواسته _ئیسلام داگیری بكات ،به‌ڵكوبه‌هۆی داگیركردنی ده‌سه‌لاَتی فارسی یه‌وه‌خاوه‌ن .ته‌كامولی نه‌ته‌وه‌ی .به‌هه‌موونیشانه‌وماهییه تێكه‌وه‌له‌پێش هه موویانه‌وه‌ماهیه‌ت _ڕه‌گه‌زی _به‌رزی نه‌بوو.ئه‌مه‌وبه‌حوكمی ئه‌وه‌ی به‌رله‌مێژووی داگیركردن ،كوردستان له( 550 )به‌رله‌زایین .كوردخاوه‌ن ده‌سه‌لاَتی سیاسی وژیاری خۆی بووه‌له‌پاشان ده‌سه‌لاَت وژیاره‌كه‌ی به‌ده‌ست ساسانیه‌كانه‌وه‌داگیركراوه‌وبۆته‌مرۆڤێكی بێ ده‌سه‌لاَت وخاك داگیركراوكۆیله ،هه‌ربه‌شایه‌دی زۆربه‌ی مێژوونوسه‌پاكه‌كان كه‌كوردله‌پێشه‌نگی ئه‌وگه‌لانه‌بون كه‌به‌خۆشی خۆی ئیسلامی قبوڵ كردووه ،ئه‌وحاڵه‌ته‌ش له‌دووخاڵداكورت ده‌كه‌ینه‌وه .
1 ) كوردبه‌رله‌هاتنی ئیسلام له‌وپه‌ڕی حاڵه‌تی چه‌وساندنه‌وه‌دابووه‌چاوه‌ڕێ ی هێزێكی ڕزگاركه‌ری وه‌ك ئیسلامی ده‌كردبۆئه‌وه‌ی سه‌روه‌ری مێژوویی له‌قاڵبێكی عه‌قیده‌یی وژیاری نوێ دابۆبگه‌ڕێته‌وه‌به‌واتای به‌ئیسلام بوونی كوردله‌هه‌مووبواره‌كانی سیاسی وكۆمه‌لاَیه‌تی وئابوری فه‌رهه‌نگی سودی وه‌رگرت وبوبه به‌شێك له‌وئومه‌ته‌ی كه‌هیچ جۆره‌چه‌وسانه‌وه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌ی ،ڕه‌گه‌زی چینایه‌تی تێدانیه .
2) ئه‌وعه‌لمانی یانه‌ی كه‌داكۆكی له‌هه‌ڵوێستی _جاشانه‌ی _ئه‌وچه‌ندسه‌ره‌ك خێڵه‌ده‌كه‌ن له‌نێوسوپای فارس وڕۆم داشه‌ڕی له‌شكری ئیسلامیان ده‌كرد ، وه‌ك هه‌ڵگرانی كراسی عوسمانی ده‌یانه‌وێ به‌قسه‌ی ئاغاكانیان هه‌قیقه‌تی داگیركردنی كوردستان بشارنه‌وه .خوێنه‌ری به‌ڕێز :بۆئه‌وه‌ی چه‌مكه‌كان چی ترتێكه‌ڵ نه‌كرێن ،به‌پێویستی ده‌زانین خاڵكی ترڕوون بكه‌ینه‌وه‌ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌كه ((ده‌سه‌لاَتی ئیسلام ))و((وولاَتی موسڵمانان ))له‌یه‌ك جیابكه‌ینه‌وه، تاكوده‌سه‌لاَتی ئیسلام به‌رقه‌راربوووولاَتی ئیسلام یه‌ك پارچه‌بوون هه‌موونه‌ته‌وه‌كان وه‌ك یه‌ك ته‌ماشاده‌كران ،كوردیش وه‌ك به‌شێك له‌ئومه‌تی ئیسلام له‌خاكی خۆی خاوه‌ن ده‌سه‌لاَتی خۆی بوو، به‌جۆرێك به‌رله‌سه‌ده‌ی نۆزده‌هه‌م ده‌گوندودووشارۆچكه‌ی عه‌ره‌بی له‌نێوخاكی كوردستاندانه‌بووه . ئه‌ویه‌ك پارچه‌یه‌ی ئومه‌تی ئیسلام ،هه‌رهێنده‌درێژه‌ی هه‌بووتاكوحوكم به‌قورئان وفه‌رمووده‌كان ده‌كرا ، به‌لاَم كاتێك له‌كۆتایی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌هه‌م داده‌سه‌لاَتی عوسمانی چه‌ندگۆڕان كارییه‌ك له‌ئیمپراتۆره‌كه‌ی كرد ، له‌وانه‌هێنانه‌ناوه‌ی هه‌ندێ ده‌ستوری ده‌ستكردوگۆڕینی سوپاوسه‌پاندنی ده‌سه‌لاَتی ناوه‌ندی ونه‌هێشتنی ده‌سه‌لاَتی لامه‌ركه‌زی ئه‌مه‌له‌لایه‌ك ،له‌لایه‌كی تره‌وه‌ئه‌وروپای خاچ په‌رست كه‌چه‌ندسه‌ده‌یه‌ك به‌هێزی سه‌ربازی هیچی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌لاَتی ئیسلامی پێ نه‌كرا ،ئه‌م جاره‌یان له‌ڕێگای بوژاندنه‌وه‌ی ڕه‌گه‌زپه‌رستی توانی زه‌برێكی كوشنده‌له‌ئومه‌تی ئیسلام بدات به‌ڕاشكاوی ده‌ڵێین ئه‌گه‌ربێتوسوڵتانه‌كانی عوسمانی حوكمی ئیسلامیان فه‌رامۆش نه‌كردایه ،ئه‌وروپای خاچ په‌رست به‌هیچ جۆرێك نه‌ی ئه‌توانی كه‌لێنێك له‌قه‌لاَی ئیسلام بكات كه‌واته‌لادان له‌ئیسلام بووچاره‌نوسی ئومه‌تی ئیسلامی والێ كرد . ئه‌ونه‌ته‌وانه‌ی تاكودوێنێ له‌ژێرئالاَی ئیسلام دایه‌ك هێزی عه‌سكه‌ری وڕوحی بوون ، بوونبه‌چه‌ندبه‌شێك و ، به‌فیتی ئیمپریالزم وماكیرسترم چه‌قۆیان له‌یه‌ك تیژكرد . ئه‌وده‌مه‌ی حاكمیه‌تی ئیسلام نه‌مامه‌سه‌له‌ی داگیركردنی كوردستان ده‌ستی پێكرد، ئه‌وهه‌قیقه‌ته‌كه‌ده‌یخه‌ینه‌ڕوو ، كێشه‌ی كوردله‌شه‌ڕی چاڵدێرانه‌وه‌ده‌ستی پێ كردبه‌چه‌ند قۆناغێكداتێپه‌ری كه بۆدووقۆناغ دابه‌ش بوو ، سنوری دانه‌مه‌زراو ،سه‌ربه‌خۆی سه‌رسنوره‌كان ، دامه‌زراندنی میرنشینه‌كوردی یه‌كان ، سته‌می تاك وسته‌می مه‌زهه‌بی له‌گه‌لانی ژێرده‌ستی ده‌سه‌لاَت داران ده‌كران . ئه‌وه‌شمان بیرنه‌چێت كه‌دۆسیه‌ی داگیركردنی كوردستان له‌ساڵی( 1916) له‌نێوان هاوپه‌یمانه‌كان ئینگلیزوفه‌ره‌نساوڕوسیاده‌ستی پێكرد .
كوردبه‌شداری‌جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی كردوزه‌ره‌روزیانێكی ماڵی وگیانی زۆری لێكه‌وت له‌وكاته‌دا ده‌وڵه‌تی عوسمانی ته‌واولاوازبوو ، له‌ئه‌نجامی جه‌نگه‌كه كوردبه‌شداری كردووه (ئه‌مین زه‌كی به‌گ)له‌كتێبه‌كه‌ی خۆی باس ده‌كانزیكه‌ی (000/500)نیوملێون كوردفه‌وتان وهه‌ندێكیان هه‌رله‌برسان وله‌سه‌رماڕه‌ق بوونه‌وه . له‌وكاته‌ش داجڵه‌وی سیاسی كوردله‌باشوری كوردستان له‌ده‌ستی شێخ محمودوله‌باكوری كوردستانیش له‌ده‌ستی شێخ عبدالقادری شه‌مزینی وله‌ڕۆژهه‌لاَتیش له‌ده‌ستی سمایل خانی شكاك دابوو ، ئه‌م سه‌رۆكانه‌كه ده‌م ڕاستی كوردبوون هاوئاهه‌نگییه‌كی سیاسیان له‌نێوخۆیانداسازنه‌كردبوو،له‌وڕۆژانه‌دا گه‌لانی تری ژێرده‌سه‌لاَتی عوسمانی خۆیان بۆسه‌ربه‌خۆی ته‌یاركردبوو ،له‌پاش یه‌كه‌م جه‌نگی جیهانی كه‌ده‌وڵه‌تی عوسمانی هه‌ڵوه‌شێنرایه‌وه‌وبچڕبچڕودابه‌ش كرا ،كوردستان نیش به‌رئه‌م میراته‌كه‌وت ودابه‌شكردنی ئه‌م جاره‌ی به‌سه‌رپێنج ده‌وڵه‌ت دادابه‌ش كرا
به‌سه‌رچه‌ندقۆناغ وپه‌یمانێكداتێپه‌ڕی ، به‌لاَم له‌ڕووی مه‌بده‌ئیه‌وه‌په‌یمانی شوومی سایكس_بیكو سه‌ره‌تای خاڵی نه‌هامه‌تی وماڵ وێرانی خێزانی كوردبوو . ئه‌وپه‌یمانه‌ش بووبه‌سه‌ره‌تایه‌ك بۆپه‌یمانه شومه‌كانی تر .ئه‌م دابه‌شكردنه‌وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك دابه‌شكراوسته‌می نه‌ته‌وه‌ی وئاینی ومه‌زهه‌بی وتاكی لێكراوچه‌وسێنرایه‌وه‌وسنوره‌كه‌شی دامه‌زرا . هه‌رله ده‌وڵه‌ته‌كه‌شدا وه‌ك خه‌ڵك وخاك بووه هه‌میشه ئه‌م دابه‌شكردنه كۆسپێكی گه‌وره‌ی له‌به‌رده‌م بزوتنه‌وه‌ی ڕزگاری كوردا دروست كرد .
ئه‌م جاره پێنج ده‌وڵه‌ت له‌دۆزه‌كه‌دا بوونه خاوه‌نی ، كه‌هه‌ریه‌كه‌یان هه‌وڵی چه‌وساندنه‌وه‌ی كوردی داوه ،ڕاسته‌ئیمپریالزم ده‌وری سه‌ره‌كی بینی له‌داگیركردن ودابه‌شكردن كوردستان ، به‌لاَم نابێ ڕۆڵی عه‌لمانیه‌تی عه‌ره‌ب وتورك وفارس وون بكرێ له‌وپرۆسه یه .
((ده‌سه‌لاَتی سیاسی كوردیش تاكوله ژێرسه‌ركردایه‌تی سه‌ركرده كلاسیكه‌كان بوو نوێنه‌ری كورد بوون ، چونكه ته‌عبیری له‌فیكرو ستراتیژیه‌تی وسایكۆلۆژییه‌تی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری ده‌كرد ، ئاماده نه‌بوون داگیركردنی كوردستان به‌شه‌رعی بزانێ هه‌ربۆیه سه‌ربه‌خۆی كوردستان ستراتیژییه‌تی ئه‌وسه‌ركردایه‌تی یه بوو ، به‌لاَم كاتێك ئه‌وسه‌ركردایه‌تیه له‌نێوچوو ، سه‌ركردایه‌تی عه‌لمانی كورد كه‌به ماركسیزم و ئیزمه‌كانی تر په‌روه‌رده‌كرابوون دانی به شه‌رعیه‌تی داگیركردن هێناو دروشمی (الوحده الوگنیه) ولامه‌ركه‌زیه‌ت وحوكمی زاتی به‌رزكرده‌وه به‌وه‌ش هه‌مووخه‌بات وخوێن وهاواری كورد له‌پێناوی ماركسیزم وماویزم ودیموكراسیزم له قاڵب دران )) ڕاسته ئنگلیزو فه‌ره‌نساو سۆڤیه‌ت پرۆژه‌ی داگیركردنی سه‌ربازی كوردستانیان داڕشت وبه‌لاَم ده‌سه‌لاَتی عه‌لمانی عه‌ره‌ب وتورك وفارس جێ به‌جێ یان كرد. به‌لاَم سه‌ركردایه‌تی عه‌لمانی كوردیش عه‌قڵی سیاسیان كوردیان داگیركرد . تازه تاكی كوردی حه‌قیقه‌تی داگیركردنی بۆڕوون ده‌بێته‌وه كه ئمپریالزم ودیموكراسیزم وماركسیزم كوردستانیان داگیركردووه : بۆیه له‌ئه‌یلولی (1916) ئه‌م مه‌سه‌له شێوه‌یه‌كی ڕه‌سمی وه‌رگرت هه‌رده‌وڵه‌ته‌و به‌شێكی له خاكی ئیمپراتۆره‌كه بۆ خۆی برد ، ( (وه‌ك له‌پێشه‌وه وتمان كوردستانیش له‌م داگیركردن ودابه‌شكردنه بوو به‌میرات )) به‌ڕه‌نگێكی جیاواز له‌وانی تری جیاده‌كرده‌وه ، ئه‌وشوێنه‌ی كه‌له سه‌رنه‌خشه‌كه ڕه‌نگی سوری بۆ دانرابوو ئه‌وه شوێنی ده‌سه‌لاَتی ئینگلیزی ده‌گه یاندو كه‌به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی بریتی بوو له : دۆڵی ڕافیده‌ین وئه‌وناوچه‌یه له‌خانه‌قین _ی كوردستانی باشوردرێژ ده‌بێته‌وه به‌ره‌وسه‌ره‌وه تاكو باشوری كوه‌یت ، ناوچه‌ی ده‌سه‌لاَتی فه‌ره‌نساش كه ڕه‌نگی شینی بۆدانرابوو . كه‌ئێستاپێ ی ده‌ڵێن سوریاولوبنان و هه‌روه‌ها ویلایه‌تی موصڵ . هه‌رچی ناوچه‌كانی باكوری ڕۆژهه‌لاَتی توركیا_ كوردستانی توركیا_ بۆڕوسیای قه‌یسه‌ری‌دانرابوو ، هه‌رچی ڕه‌نگی سه‌وزه دانرا بوو بۆ ئیتالیا . پاشان ورده ورده كه‌وتنه جێ به‌جێ كردنی ئه‌ودابه‌ش كردنه ، ئه‌وسیاسته دوو فاقیه‌ی كه‌هاوپه‌یمانه‌كان به‌كاریان ده‌هێناكه به‌گوێره‌ی ڕه‌وتی ڕووداوه‌كان ، كاتێك له (تشرینی یه‌كه‌م ساڵی 1918 ئاگربه‌ستی (مۆردۆس ) مۆركرا ، هاوپه‌یمانه‌كان به‌تایبه‌تی ئینگلیز كه‌وتنه خۆبۆداگیركردنی شوێنه ستراتیژه‌كانی ناو ئمپراتۆرییه‌ت ، له‌به‌رڕۆشنایی بڕگه‌ی حه‌وته‌می ئه‌وئاگربه‌سته كه ڕێ ده‌دات هه‌رچی شوێنێكی ستراتیژی ناوئمپراتۆره‌كه‌یه داگیربكات ، بۆیه هه‌رله‌ڕێوه ویلایه‌تی موصل داگیركرا ، ئه‌م داگیركردنه شه‌قارێكی گه‌وره‌ی خسته ناوكوردستانی عوسمانی یه‌وه ، ڕه‌وتی ڕوداوه‌كانی به‌ئاره‌زووی به‌رژه‌وه‌ندی عه‌سكه‌ری وسیاسی وئابووری ئینگلیز وه‌رچه‌رخان، ئه‌مه‌له‌لایه‌ك له‌لایه‌كی تریش هیندێك ئه‌فسه‌ری موخابه‌راتی ئینگلێز وه‌ك مێجرسۆن ، كه‌به‌لورانسی كورد ناوده‌برا ، هه‌ركاتێك هه‌ستیان به‌مه‌ترسی كورد كردبێت به‌جارێك سیاسه‌تی وولاَته‌كه‌یان گۆڕیوه‌و سیاسه‌تی خۆیان بۆبه‌نج كردنی گه‌لی كوردو عه‌قلیه‌تی ڕزگاری خوازی كورد خستۆته كار ، لێره‌وله‌وێ ده‌یان ووت ((مه‌به‌ستی ئێمه له‌وجه‌نگه دژواره بۆ ڕزگاركردنی نه‌ته‌وه بچوك وبێ ده‌سه‌لاَت و بێده‌سته‌كان له‌ژێر حوكمی بێدادی وسته‌مگه‌ری ده‌وڵه‌تانی زلهێز ده‌ربكه‌ین )) ئه‌م دواكه‌وتنه بووه هۆی ئه‌وه‌ی كه‌بۆشاییه‌كی فیكری له‌عه‌قڵیه‌تی كوردی پێك هێنابوو ، بۆ ؟ چونكه ئه‌وكۆمه‌لاَنه‌ش كه‌دروست ده‌بوون كۆمه‌ڵێكیان باوه‌ڕیان به‌خه‌باتی چه‌كداری هه‌رنه‌بوو ، كۆمه‌ڵێكیش باوه‌ڕی وابووده‌بێ خه‌باتی چه‌كداری بكه‌ین ، وه‌كه‌لێنێكی گه‌وره له‌نێوان ئه‌وكۆمه‌ڵه ڕوناكبیرانه دروست ببوو ، وه‌كۆمه‌ڵه‌ی ده‌سته‌ی سه‌ركردایه‌تی ((كوردستان ته‌عالمی جه‌معیه‌تی )) بوون وه‌ك ((شێخ عبدالقادری و عوبه‌یدولاَی شه‌مزین ، ئه‌مین عالی به‌درخان ، باوه‌ڕیان به (سه‌ربه‌خۆی كوردستان هه‌بوو به‌لاَم به‌مه‌رجێك له نێویه‌كێتی عوسمانی دابێت )) وه‌شێخ عبدالقادر له‌ڕۆژنامه‌ی ( ته‌صویری ئه‌فكار ) ده‌ڵێت ((به‌ڕاستی ئه‌وه‌كارێكی زۆرهه‌ڵه‌یه كه‌كورد هه‌ڵوێستی وابێت كه له تورك جیاببێته‌وه )) وه‌ئه‌مین عالی به‌درخان به‌م شێوه‌یه بۆڕۆژنامه‌ی (بۆسفۆر ) ده‌دوێت .(( ئێمه سوڵتانی عوسمانی هه‌ربه‌خه‌لیفه‌ی خۆمان ده‌زانین داوای جودایی لێناكه‌ین )) وه‌هه‌رچی سه‌ركردایه‌تی پارتی دیموكراتی كورد بوو باوه‌ڕی به‌سه‌ربه‌خۆی كوردبوو له‌وباره‌یه‌وه ( نه‌جمه الدین حسین ) سكرتێری (پ . د . ك ) نامه یه‌ك بۆده‌سه‌لاَتدارانی ئینگلیز ده‌نوسێ وده‌ڵێت (( مافی سه‌ربه‌ستی گشتی له ناوچه‌ی كوردستان بۆكوردان كاروكرده‌وه‌یه‌كی ته‌بیعیه )) بۆیه هه‌ندێك له‌وانه كه‌وتنه گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی تورك به‌لاَم هیچیان ده‌سگیرنه‌بوو ، وه‌هاوپه‌یمانه‌كان بۆئه‌وه‌ی شه‌رعیه‌ت بده‌نه ئه‌وداگیركردنه ئاكامی هه‌وڵه‌كانیان دامه‌زراندنی (( كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان )) بوو له 25ی كانونی دووه‌می ساڵی ( 1919 ) هه‌فته‌یه‌ك به‌رله پێكهاتنی كۆمه‌ڵه‌ی ناوبراو هاوپه‌یمانه‌كان كۆنگره‌یه‌كی ئاشتیان له پاریس به‌ست ، له‌باره‌ی دابین كردنی مافی گه‌لانی ژێرده‌ست ، وه‌كووتمان كۆمه‌ڵه‌ی شێخ عبدالقادر هیچیان ده‌ست نه‌كه‌وت ، له‌گه‌ڵ هه‌ندێك ڕێخراو پارتی سیاسی ده‌سه‌لاَتداری كورد وه‌ك ( كۆمه‌ڵه‌ی ڕێخراوی كۆمه‌لاَیه‌تی و كۆمه‌ڵه‌ی سه‌ربه‌خۆی كوردستان وپارتی دیموكراتی كورد ڕێكه‌وتن كه‌وه‌فدی كوردبچێت بۆئه‌وكۆنگره‌یه ، له‌وه‌ش دا كه‌سێكی دیبلۆمات وسیاسه‌ت مه‌دار هه‌بووبه ناوی شه‌ریف پاشا . شه‌ریف پاشاكۆنه باڵوێزی عوسمانی بووله ستۆكهۆڵم ساڵی ( 1890 ) له‌سه‌رده‌می ئیتحادییه‌كان ماوه‌یه‌ك باڵوێزبووله فه‌ره‌نسا . شه‌ریف پاشا له 22 مارسی 1919 یاداشتێكی یاداشتێكی چاكی له‌باره‌ی مێژوجوگرافیای كوردستان ودۆزی ڕه‌وای كوردئاراسته‌ی كۆنگره‌كرد ، ئه‌رمه‌نیه‌كانیش به‌فیتی كۆمه‌نیسته‌كانی سۆڤیه‌ت داوای ده‌وڵه‌تی ئه‌رمه‌نیای گه‌وره‌یان ده‌كرد ده‌یانویست به‌شێك له‌خاكی كوردستان بۆخۆیان به‌رن ، به‌بیانوی ئه‌وه‌ی ئه‌وناوچانه له‌كۆندا وولاَتی ئه‌رمه‌ن بووه ، شه‌ریف پاشابۆچاره‌سه‌ركردنی ئاشتیانه‌ی كێشه‌ی ئه‌رمه‌نێكانیش له‌گه‌ڵ (( بۆگۆس نۆبار )) نوێنه‌ری ئه‌رمه‌ن كۆبونه‌وه‌یه‌كی سازدا له(تشرینی 1919 ) ڕێكه‌وتن كه‌كوردستان جیابێت له‌ئه‌رمه‌نیای گه‌وره ، بۆیه هه‌ردوولاپێكه‌وه له ( ئاداری 1920 ) یاداشتێكیان پێشكه‌ش به‌ئه‌نجومه‌نی بالاَی هاوپه‌یمانان كرد ، ئه‌مه ( 10-11 ئاب 1920 ) ئه‌نجومه‌نی بالاَپه‌یمانی سیڤه‌ری ڕاگه‌یاند ، ئه‌وپه‌یمانه له‌مێژووی نوێ ی كوردا به‌په‌یمانی چاره‌نووسی كوردناوده‌برێت ، چونكه له‌به‌ندی سێ یه‌م سێ ماده‌ی ( 64،63،62 ) له‌باره‌ی وولاَتی كوردان و ده‌وڵه‌تی ئاینده‌ی كورد ده‌دوێن ، به‌لاَم ئه‌م په‌یمانه له‌مێژوودا زیاد له‌حه‌دپێ ی لێ هه‌ڵبڕاوه بڕێك به‌كورتی لێ ی ده‌دوێن .
به‌پێ ی به‌ندی 64 هاوپه‌یمانه‌كان به‌ڕه‌چاوكردنی باری سیاسی وسه‌ربازی ناوچه‌كه ، سێ مه‌رجی بنه‌ڕه‌تی بۆسه‌ربه‌خۆی به‌شێكی كوردستان داده‌نێت . 1) ئه‌گه‌ر زۆربه‌ی ئه‌وخه‌ڵكه‌ی كه‌كه‌وتونه‌ته خۆرهه‌لاَتی فورات وباشوری خۆرئاوای ئه‌رمه‌نیاوه داوای جیاوونه‌وه له‌توركیابكه‌ن .
2) وه‌كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان له‌وباوه‌ڕه‌دابێت كه‌ئه‌م گه‌له ئه‌توانێ سه‌ربه‌خۆی پێ َبسێپرێ ئه‌وه‌بكات ، ئه‌وه‌توركیاله ئێستاوه په‌یمان ئه‌دات كه‌ئه‌وكاره‌جێ به‌جێ بكات ده‌ست به‌رداری هه‌مووماف وئیمتیاز ێكی خۆی ئه‌بێ له‌ناوچه‌كه‌دا .
3) ماوه‌ی ساڵێكیش دانرابۆپیاده‌كردنی ( ئه‌مه‌ش بیری خوێنه‌رانی به‌ڕێزده‌خه‌مه‌وه كه ئه‌وسه‌ربه‌خۆییه كه‌له‌به‌نده‌كه‌دا هاتووه ته‌نیاسه‌ربه‌خۆی كوردستانی باكوری ڕۆژئاوا بوو ) (كوردستانی بنده‌ستی توركیا) چونكه له ڕووی كرده‌یی یه‌وه به‌شی باشوورو ڕۆژهه‌لاَت به‌زۆری له‌ژێرده‌ستی سوپای ئینگلێزوده‌سه‌لاَتی عه‌ره‌ب وفارس دابووه، تاكوشه‌ریف پاشای خۆیشی له وه زیاترنه یتوانیوه له‌وه‌زیاتر داوابكات هه‌روه‌ك خۆی بۆ( كلیمانسۆی) سه‌رۆكی كۆنگره‌ی ئاشتی ده‌دوێت داوای ته‌واوی كوردستان ومافی كوردناكه‌م به‌ڵكوته‌نیامه‌به‌ستم سه‌ربه‌خۆیی ناوچه‌ی دیاربه‌كروفارپوت وبه‌تلیس وموصل وكۆیسنجاق وئورفایه ، ئینگلیزبۆئه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌كه‌ته‌واوبچوك بكاته‌وه له‌ڕێی نوێنه‌رانی كوردی باشوردا كه‌به‌ڕێزان ڕه‌شیدزه‌كی بابان وسه‌یدئه‌حمه‌دبه‌رزنجی بوون یاداشتێك له‌باره‌ی كوردی باشوره‌وه‌بگه‌یه‌نێته شه‌ریف پاشا، وله‌ڕێی كورده‌كانی ژێرده‌ستی ئێرانیش دایاداشتێك له‌باره‌ی خۆیانه‌وه بگه‌یه‌ننه‌كۆنگره، وه‌بیانوی ئینگلزیش ئه‌وه‌بووكه ئێران به‌شداری جه‌نگی نه‌كردووه بۆیه‌كوردیش به‌ڕاڕایی ودوودڵی مایه‌وه، كه‌مال ئه‌تاتورك ئه‌م ڕاڕاییه‌ی قۆسته‌وه‌وپه‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كورده‌كان داده‌مه‌زراندو هه‌ڵی خه‌ڵه‌تاندن ئه‌وئۆتۆنۆمیه‌ی كه‌ئه‌وئاماده‌یه بتانداتێ له‌به‌ڵێنی په‌یمانی سیڤه‌رفراوان تره ، وه‌ئه‌تاتورك به‌توندی له‌دژی وه‌ستاو ووتی نابێ جێ به‌جێ بكرێت وتی ئه‌مه‌له‌سێداره‌دانی توركیایه ، ماده‌كانی سیڤه‌رجێ به‌جێ نه‌كران ، خه‌ریك بووببێت به‌كوردستانێكی سه‌ربه‌خۆ وه‌له‌به‌ڵگه نامه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانداتۆماركراوه قه‌ت له‌بیرناچێته‌وه، هه‌رئه‌مڕۆسبه‌ی پێ كراو ته‌نهامه‌ره‌كه‌بی سه‌ركاغه‌زبوو،له‌به‌ر (1)سیاسه‌تی كولۆنیالیانه‌ی فه‌ره‌نساو ئینگلیز له‌ناوچه‌داپاڵپشتیان بۆكه‌مالیه‌ت بو .
2) نه‌بوونی ڕێكخراوێكی یه‌كگرتووی كوردی و ناكۆكی وناته‌بای سه‌رانی كورد .
3) بوونی ڕۆڵَی سۆڤیه‌ت له‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌یمانه‌كه‌دا .
4) سیاسه‌تی توركیای كه‌مالی .
وه‌خاڵێكی ترله‌جێ به‌جێ نه‌كردنی ئه‌وپه‌یمانه ئه‌وان زۆرجوان دیراسه‌ی عه‌قڵی سیاسی وفكری كۆمه‌ڵگای كورده‌واریان كردبووده‌یان زانی پیاوی وه‌ك ( شێخ عبدالقادرو ئ
یانەی سەرهەنگ موحسین » مێژوو » چۆنیه‌تی داگیر كردنی كوردستان و دابه‌شكردنی » وه‌ڵامی نوێ بنووسه
پشتبهسته به PunBB 1.4.6, پاڵپشتیی به كوردی له [مهكۆكانی وێبچن]