[center]مێژووی مه‌مالیكه‌كان_به‌شی چواره‌م و كۆتایی

سەردەمی مەلیك صالح نجم الدین 637-647 ك / 1240-1250 زلەپاش مردنی مەلیك كامل دوو كوڕی لەدوای خۆی بەجێهێشت بەناوی مەلیك عادلی دووەم وەهەرەها مەلیك صالح نجم الدین, مەلیك عادلی دووەم زیاتر پشتگیری دەكرا لەلایەن كوردەكانەوە بەڵام مەلیك صالح نجم الدین زیاتر پشتگیری دەكرا لەلایەن مەمالیكەكانەوە لەكۆتایی مەلیك صالح نجم الدین توانی دەسەڵات بگرێتە دەست بەپاڵپشتی مەممالیك بۆیە هەستا بەهێنانی ژمارەیەكی زۆر لە مەمالیك تاگەیشتە ئەوڕادەیەی هیچ بنەماڵەیەكی ئەیووبی ئەوەندەی مەلیك صالح نجم الدین مەممالیكی كۆنەكردۆتەوە بەتایبەتی ژمارەیان ئەوەندە زۆر بوو تاگەیشتە ئەوڕادەیەی كە دەست درێژیان دەكردە سەر خەلڵك وە هەروەها سەروەت و سامانی خەڵكیان بەتاڵان دەبرد بۆیە مەلیك صالح نجم الدین بیری كردەوە كە پایتەختێكی تایبەتیان بۆ درووست بكات بۆیە لەساڵی 638ك/1241ز بڕیاریدا قەڵایەكیان بۆ درووست بكات لەسەر دورگەی ( دورگەی روچە ) لەنزیك رووباری نیل بۆیە لەوێ‌ نیشتەجێی كردن ئەم قەڵایەی كردە بنكەی فەرمانڕەوایی و وەپڕی كرد لە چەك و جبەخانە هەربەم شێوەیە ئەم مەممالیكانە ناسراون بە مەممالیكی دەریایی یان مەممالیكی صالحی ئەمانەش لەبنەڕەتدا كۆیلە نەبوون بەڵكوو جۆرە سەربەستیەكی تەواویان هەبوو لەهەڵس و كەوت كردن لەگەڵ گەورەكانیان چونكە ئەمانە لەسەرەتادا بە منداڵی پەروەردەكران لەسەر فێربوونی قورئانی پیرۆز هەركۆمەڵێكیش زانایەكی ئاینیان بۆ دانابوو رۆژانە وانەیان بۆ دەگووتنەوەسەرباری ئەمەش فێری نووسین و خوێندنەوەیان دەكردن وەهەروەها فێری ئادابی شەریعەتی ئیسلامیان دەكردن سەرباری ئەنجامدانی نوێژەكان و فەریزەكان كەدەگەیشتنە تەمەنێكی پێگەیشتوو فێری هونەری جەنگ دەكران ئەویش لەسەر هاویشتنی تیرو بەكارهێنانی ڕم پاشان فێری مەلەوانی و ئەسپ سواری دەكردن لەساڵی 1248ز  خاچ پەرەستەكان  كەشتیەكی زۆریان ئامادەكرد لەوڵاتی فەرەنساوە بەسەركردایەتی لویسی نۆیەم لەوێوە لە بەندەری مرسیلیا بەكەشتیەكانیەوە رویان كردە دورگەی قبرص لەوێوە لەلایەن مەلیك لوزجنان پێشوازیان لێكرا پاشان فەرەنسیەكان پەیوەندیان بە مەغۆلەكانەوە كرد بۆ ئەوەی هاوكاریان بكەن دژ بەدەوڵەتی ئەیووبی بەڵام مەغۆلەكان ئەم داوایەیان رەتكردەوە لەلایەكی ترەوە ژمارەی سوپای فەرەنسیەكان گەیشتە 50000 پەنجا هەزار سەرباز لەگەڵ دووبرای خۆی بەناوی ( شاڕل و رۆبرت ) خۆیان ئامادەكرد بۆ ئەوەی رووبەڕووی ئەیووبیەكان ببنەوە پاش ئەوەی ئەم هەواڵە گەیشتە مەلیك صالح نجم الدین بۆیە بە خێرایی خۆی ئامادەكرد بۆ رووبەڕووبونەوەیان بۆیە سەربازگەیەكی دامەزراند لە باشووری شاری ( أشموم گناع ) لەوێ‌ دەستی كرد بەقایم كردنی شاری دمیاگ و وەئامادەكرنی لە چەك و جبەخانە وەشارەكەی خستە ژێر فەرمانڕەوایەتی یەك لە هۆزە عەرەبەكان بەناوی (بنی كتانە) پاشان سەركر دایەتی سوپای دا بە فخرالدین یوسف داوای لێكرد سوپایەكەی بەرەو رۆژئاوای زێی نیل دابمەزرێنێت و جێگیربكات بۆ ئەوەی رووبەڕووی خاچ پەرستەكان ببێتەوە لەهەمان كاتدا كەلەیەكتر نزیك بوونەوە چەند شەڕێكی جیاجیا لە نێوانانیاندا روویدا بووە هۆی ئەوەی كشانەوەی سەركردەی سوپا بەناوی فخرالدین یوسف تاوای لێهات خەڵكی دمیاگ تووشی دڵەڕاوكێ‌ و ترسابوون بۆیە حاچ پەستەكان رێگایان بۆ ئاسان بوو توانیان شاری دمیاگ بگرن بۆیە مەلیك صالح نجم الدین زۆر تووڕەبوو بڕیاریدا لێپرسراوی هۆزی كنانیەكان لەسێدارەبدات چونكە ئەم شارەیان بەجێهێشتبوو بەرگریان نەكرد لەلایەكی تریشەوە تووڕەیی خۆی لە فخرالدین یوسف دەركرد وەمێژوونووسی فەرەنسی (جونفیل) ئاماژەبەوە دەكات كێشانەوەی فخرالدین یوسف لەم شەڕەدا لەبەرئەوەبوو فخرالدین یوسف سێ‌ جار نامەی ئاراستەی مەلیك صالح نجم الدین كرد بۆ نزیك بوونەوەی مەترسی خاچ پەرستەكان بەڵام مەلیك صالح نجم الدین هیچ وەڵامێكی نەبوو بۆیە لە رووداوێكدا مەلیك صالح نجم الدین مردووە والێك دەداتەوە ئەم مێژوونووسە فەرەنسیە كە فخرالدین یوسف حەزی لەدەسەڵات وەرگرتن بوو بۆیە وای زانی مەلیك صالح نجم الدین مردووەو دەچیت جێگای دەگرێتەوە وەهەروەها هەردوو مێژوونووس (ابن واصل و المقریزی) هەمان بۆچوونی (جوانفیل) یان هەیە سەبارەت بە فخرالدین یوسف.

دەوڵەتی مەمالیك (648-942ك) (1250- 1517ز)
زاراوەی مەمالیك بۆ یەكەم جار لە مێژووی ئیسلامدا سەری هەڵدا بەتایبەتی كۆیلەی سپی (ممالیك الابیچ) ئەوانەش لە دوو رێگا دەهێنران یان لەكاتی شەڕدا بەدیل دەگیران دەكرانە كۆیلە یان بازرگانەكان (كرین و فرۆشتن)یان لەسەر دەكرد بەتایبەتی دەتوانین بڵێین سەردەمی خەلیفەكانی عەباسی یەكەم كەس بوونە كۆیلەی سپیان هێنایە ناو ریزەكانی سوپا پشتیان پێدەبەستن بۆ هێشتنەوەی دەسەڵاتیان بەتایبەتی لەسەردەمی (خەلیفە مەئمون) (198-218ك) (813-833ز)، كە توانی لە سوپادا بەكارایان بێنی دژ بە نەیارەكان پاشان بەرەبەر بەكارهێنانی ژمارەی مەمالیك زیادبوو بەتایبەتی لەناوچە و ویلایەتەكان و دەوڵەتی ئیسلامی لەوانە (مصڕ و عێراق و ئێران)، تا گەیشتە ئەو رادەیەی هەموویان یەك هەڵوێست بوون لەسەر بەكارهێنانیان، لە كۆشك و تەلار و سوپایەكانیان دا، ئەمانەیان لەسەرەتادا دەكرین بەكاریان دەهێنا دژی دوژمنەكانیان بەتایبەتی وڵاتی مصڕ بە پلەی یەكەم دەهات، وەكو لە سەرەدەمی دەوڵەتی (تۆڵۆنیەكان) (254-292ك) (868-905ز) بە سەركردایەتی (ئەحمەد كوڕی تۆڵون)، كە خۆی لەسەرەتادا كۆیلەیەكی بەدیل گیراوبوو پاشان كە ئازادكرا، توانی ئەم دەوڵەتە دروست بكات هەروەها دەوڵەتی (ئەخشدیەكان) (323-358ك) (935-969ز) بە سەركردایەتی (محەمەد كوڕی تغج) تا گەیشتە ئەورادەیەی مەمالیكەكان توانیان چینێكی دەوڵەمەند دروست بكەن (ئەرستۆقرات)، كە توانیان لە هەموو دەزگایەكانی دەوڵەتدا رۆڵێكی گرنگیان هەبێت، بەتایبەتی لەسەردەمی دەوڵەتی فاتمیەكان دا كە ئەوانیش لە (297-567ك) (909-1171ز) پاشان زیاتر رۆڵی خۆیان بینی بەتایبەتیش لە دەوڵەتی ئەیوبیدا (567-648ك) (1171ز-1250) بەتایبەتی لە دوای مردنی سوڵتان سەلاحەددین لەساڵی (589ك/1193ز)، چونكە لە پاش ئەم مێژووە ئەمیرە ئەیوبیەكان تووشی دووبەرەكی و ناكۆكی بوون لەنێوان بنەماڵەی خۆیاندا بۆ وەرگرتنی دەسەڵات، بۆیە هەر یەكێكیان كۆمەڵێك مەمالیكی بۆخۆی دابینكردبوو پشتیان پێدەبەست لە سوپادا تا گەیشتە ئەورادەیەی توانیان هەریەك لەو ئەمیرانە لە خۆیان نزیك بكەنەوە، ئەمیرەكانیش بەوە دەناسران كە هەریەكێكیان ئەگەر ژمارەیەكی زۆری مەمالیكی لەژێر دەستدابایە ئەوە خاوەنی هێزێكی سەربازی و سیاسی بوون دەیتوانی لە هەر كاتێكدا بیەوێت گۆڕانكاری دەكات، تا گەیشتە ئەو رادەیەی مەمالیكەكان جێی پێی خۆیان لە ناوچەكەدا گیربكەن، توانیان بارودۆخەكە بقۆزنەوە دەوڵەتێك دروست بكەن لەسەر پشتی ئەیوبیەكان لە مصڕ لە ساڵی (648ك-922ك) (1250-1517ز) لە سەرەتادا توانیان دەست بخەنە ناو كاروباری دەوڵەتی ئەیوبیەكان تا گەیشتە ئەو رادەیەی رۆڵیان هەبوو لە لابردن و هێشتنەوەی ئەمیرە ئەیوبیەكان بەتایبەتی لەپاش مردنی (مەلیك كامل) ساڵی (635ك/1240ز) كە لەپاشەخۆی دوو كوڕی بەجێهێشت یەكێكیان بەناوی (مەلیك عادلی دووەم) ئەوەی تریان بەناوی (مەلیك صاڵح نەجمەددین) مەمالیكەكان توانیان عادلی دووەم لە دەسەڵات لابدەن مەلیك صاڵح بكەنە حوكمڕانی دەوڵەتی ئەیوبی، بەتایبەتی لە وەرگرتنی دەسەڵاتدا بەرامبەر ئەمە مەلیك صاڵح نەجمەددین هەستا بە پێدانی دەسكەوتێكی زۆر بە مەمالیكەكان چونكە یارمەتیەكی زۆریاندا لە وەرگرتنی دەسەڵات بەم شێوەیە پلەو پایەی مەمالیك بەرزبوەوە بەتایبەتی ئەوانەی لە وڵاتی (قفجاق- قەوقاز) كە دەكەوێتە باكووری دەریای رەش، كە ئەمانەش تێكەڵبوون لەگەڵ رەگەزە توركەكان بەتایبەتی لەناوچەكانی (جۆرجیا و توركستان) زۆربەی زۆری هاتنە ناو ریزەكانی سوپای مەلیك ساڵح نەجمەددین توانیان پلەی ئیداری بەرز لە سوپادا وەربگرن.

سەردەمی (عزەددین ئەیبەك توركمانی) 1250- 1257ز (648-655ك)
پاش ئەوەی (شجرە الدر) وازی لە پۆستی فەرمانڕەوایەتی هێنا بەهۆی فشاری خەلافەتی عەباسی دەسەڵاتەكەی بەخشی بە مێردەكەی (عزەددین ئەیبەك)، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا (عزەددین) دەسەڵاتێكی لاوازی هەبوو، تەنها بەناو فەرمانرەوای وڵات بوو لە ژێرەوە شجرە الدر كاروباری وڵاتی بەڕێوەدەبرد، بۆیە هەردووكیان دژی یەكتر بوون تا گەیشتە ئەو رادەیەی (عزەددین ئەیبەك) پەیوەندی بە حاكمی موصڵەوە كرد بەناوی (بەدرەددین لوْ لوْ ) توانی پەیوەندیەكی ژنخوازی دروست بكات بەتایبەتی لەرێگەی خواستنی كچی بەردەددین لوْ لوْ  بۆخۆی كە ئەمەش بووە هۆی ورەبوونی شەجەرەت ئەلدوور، هەرچەندە عزەددین پاساوی بۆ دەهێنایەوە كە ئەم ژنخوازیە مەبەستی سیاسیە، بۆیە هەردوولا كەوتنە پیلانگێڕان دژی یەكتر تا وایلێهات شجرە الدر دەستی خۆی پێشخست لە عزەددین ئەیبەك ئەوەبوو لە رێگای ناردنی پێنج كەس لە مەمالیكەكان توانیان لەناو حەمامدا (عزەددین ئەیبەك) بكوژن بەم شێوەیە (شجرە الدر) بێئاگایی خۆی نیشاندا كە مێردەكەی لە بارودۆخێكی نادیار كوژراوە بەتایبەتی لە ساڵی (1257ز/655ك) بەڵام كوڕەكەی بەناوی (عەلی شاه) لەگەڵ لایەنگرانی باوكی بەم بارودۆخە رازی نەبوون بۆیە هەڵیان كوتایە سەر (شجرە الدر) و توانیان لە ساڵی(655ك/1257ز) بیكوژن، بەم شێوەیە كۆتایی بە دەسەڵاتی (شجرە الدر) هات.

سەردەمی علی شاه كوڕی عزەددین ئەیبەك 655ك-657ك)/ (1257-1259ز)
هەرچەندە كە دەسەڵاتی گرتە دەست منداڵ بوو تەمەنی لە (15) ساڵ تێنەدەپەڕی بۆیە بەشێوەیەكی كاتی دەسەڵاتیان پێداوە، ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت كە مەمالیكەكان پەیڕەوی رژێمی پشتاوپشتیان كردبێت تەنها لە هەندێك كاتدا پەیڕەویان دەكرد، كە بارودۆخی وڵات سەقامگیر نەبوو، بۆیە هەركاتێك بیان وستبایە لە دەسەڵاتیان لادەدا یەكێكی بەهێزیان لە جێگای ئەو دادەنا ئەوەبوو لەساڵی (657ك/1259ز) لەلایەن (صوڵتان سیف الدین قگز) لادرا.

سەردەمی سوڵتان سیف الدین قگز 657ك-658ك)/ (1259-1260ز)
كە دەسەڵاتی گرتە دەست بە گرنگترین مەمالیكەكان دادەنرێت هەر لە سەرەتاوە بیری لە شاڵاوی مەغۆلەكان دەكردەوە بۆیە یەكەم ئەركی رووبەرووبوونەوەی مەغۆلەكان بوو پاش ئەوەی مەغۆلەكان خەلافەتی عەباسیان رووخاندبوو لە عێراق دەستان گرتبوو بەسەر زۆربەی وڵاتی شام و ناوچەكانی ئێران، ئەوەبوو مەغۆلەكان بەسەركردایەتی هۆلاكۆ دوو نوێنەری خۆی ناردە لای سیف الدین قگز داوای لێكرد خۆیان بدەن بەدەستەوە ئەگەرنا چارەنووسیان خراپ دەبێت و وەكوناوچەكانی دیكە، بەڵام سیف الدین قگز پاش ئەوەی كۆبوونەوەی ئەنجامدا لەگەڵ گەورە پیاوانی مەمالیك بڕیاریدا رووبەرووی مەغۆلەكان ببێتەوە یەكەم كاری كوشتنی ئەم دوو نوێنەرەبوو ئەمەش بووە هۆی توڕەبوونی هۆلاكۆ بۆیە سیف الدین قگز بەخۆ و بە سوپایەكەیەوە بە سەركردایەتی (ڤاهیر بیبرس) روویان كردە ناوچەكانی فەلەستین چونكە دەسەڵاتی مەغۆلەكان لەم شوێنەدا نزیك بوو ئەوەبوو توانیان لە ساڵی (658ك/1260ز) لەشەڕی (عین جالوت) سوپای مەغۆلەكان تێك بشكێنن سەركەوتنێكی گەورە بەدەست بهێنن.
گرنگترین هۆیەكانی سەركەوتنی مەمالیك لە شەڕی عین جالوت:
1-    ورەبەرزی مەمالیكەكان لە رووبەرووبوونەوەی مەغۆلەكان زیاتری هاندان كە لەم شەڕەدا سەركەوتن بەدەست بهێنن.
2-    پەیوەندی بە خاچپەرستەكانەوە هەبوو چونكە خاچ پەرستەكان لە هەندێك ناوچەی وڵاتی شام بوون ئەوانیش دژی مەمالیك وەستان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پشتی مەغۆلەكانیان نەگرت بۆ رووبەرووبونەوەیان.
3-    ئامادەنەبوونی هۆلاكۆ لەم شەڕەدا رۆیشتنی بۆ وڵاتی صین بەتایبەتی لەگەڵ كۆمەڵێك لە سەركردە گەورەكانی ئەمەش وای كرد ناوچەكە بداتە دەستی چەند سەركردەیەكی بێهێز.

گرنگترین ئەنجامەكانی:
1-    ئەو سەركەوتنەی مەمالیك وای دەرخست بۆ مەغۆلەكان كە دەتوانن بەسەریاندا سەربكەون و هێزەكانیان تێك بشكێنن، چونكە مەغۆلەكان وا بڵاویان كردبوەوە كە هیچ هێزێك ناتوانێ‌ تێكیان بشكێنێت.
2-    ئەم سەركەوتنە پێشڕەوی مەغۆلەكانی راگرت بەرەو موصڵ و باكووری ئەفریقا.
3-    ئەم سەركەوتنە رێگای خۆشكرد یەكێتی لەنێوان وڵاتی شام و مصڕ دروست ببێتەوە، چونكە بەشێك لەوناوچانە لەژێر دەستی مەغۆلەكان بوو.
4-    شەڕی عین جالوت گرنگیەكی زۆری هەبوو بۆ مەمالیك، چونكە ناوبانگیان دەركرد و بەتایبەتی بوونە رزگاركەری موسوڵمانەكان چونكە پێش ئەم شەڕە بەچاوی كۆیلایەتیەوە سەیری مەمالیكەكانیان دەكرد.
بەڵام لەگەڵ كۆتایی هاتنی مەترسی مەغۆلەكان دووبەرەكی روویدا لەنێوان سوڵتان (سیف الدین قگز) هەروەها (ڤاهیر بێبرس)
سولتان زاهر بیبرس 1260 – 1277 ز
سولتان زاهر بیبرس بە گرنگترین سولتانەكانی دەولەتی مەمالیك دادەنرێت كە زۆربەی سەرچاوە مێژووییەكان بە دامەزرێنەری دەولەتی مەمالیكی دادەنێن بە هۆی ئەو چالاكیانەی كە هەی بوو لە ناوەودەرەوە ئەنجامی دا وە هەروەها توانی دەسەڵاتی خۆی فراوان بكات دەست بەسەر زۆربەی نیمچە دوورگەی عەرەبی دابگرێت بە تایبەتی ناوچەكانی نەجدو حیجاز وە هەروەها توانی دەست بەسەر زۆربەی ناوچەكانی شام دابكرێت وە هەروەها لە لایەنی ناوەوەش توانی هێمنی و ئاسایش لە ناوچەكە دابین بكات وە هەروەها یاسا سەروەری هەمووان بێت هەر لە سەرەتادا كە دەسەڵاتی وەرگرت رووبەڕووی هەڵگەڕانەوەیەك بوو لە باشووری مصر لە ناوچەی صعید لە لایەن سەركردەیەكی هۆزە عەرەبیەكان بە ناوی حصن الدین كوڕی پعلب كە ئەمەدانی بە دەسەلاتی مەمالیك دانەدەنا چونكە لە بنچینەدا مەمالیك عەرەب نین بۆیە بەردەوام كێشەی بۆ دەولەتی مەمالیك درووست دەكرد ئەوە بوو سولتان زاهر بیبرس توانی رووبەڕووی ببێتەوە ئەم هەڵگەڕانەوەیە لە ناوببات لە لایەكی ترەوە مەغۆلەكانیش دەیانویست تۆلەی شكستی خۆیان لە شەری عین جالوت لە سولتان بیبرس بكەنەوە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چەندین شەڕ و شۆڕ لە نێوان مەمالیك و مەغۆلەكاندا روویدا بەڵام سەركەوتن زۆربەی كات بۆ سولتان بیبرس بوو لە لایەكی ترەوە سولتان بیبرس هەوڵی دەدا ناوچەكانی ( عەكا ، گرابلس ) لە دەستی خاچ پەرستەكان دا پاك بكاتەوە ئەوە بوو توانی لە سالی 1268 ز ئەو ناوچانە پاك بكاتەوە توانی لە شاری ( ئەنگاكیا ) سەرباری ئەوەش پەیوەندی لەگەڵ مەملەكەتی ئەرمینای بچووك خراپ بوو چونكە بەشی زۆری لەسەر ئایینی مەسیحی بوون ئەوانە زیاتر پشتگیری خاچ پەرستەكانیان دەكرد وە هەروەها پەیوەندیەكی خراپی هەبوو لەگەڵ دورگەی صقلیە لەسەر دەریای ناوەڕاست چونكە لە وێوە یارمەتیەكی زۆر دەهات بۆ خاچ پەرستەكان دژ بە مامەلیك وە هەروەها كەشتی بازرگانی مەمالیكەكان زۆر جار تووشی هێرش بردن دەبوو لە لایەن كەشتیەكانی ( صقلیە ) وە هەروەها پەیوەندی لەگەڵ وڵاتی نوبە ( سودان ، حەبەشە ) خراپ بوو چونكە یەكێك لە مەلیكە مەسیحیەكان بە ناوی داود فەرمانڕەوایەتی ئەو ناوچەیەی دەكرد بەردەوام هەوڵی دەدا پەیوەندی لەگەڵ خاچ پەرستەكان ببەستێت بۆ هێرش بردنە سەر دەوڵەتی مەمالیك جگە لە مانەش دوژمنێكی تر هەبوو بە ناوی اسماعیلیە ( باتنیە ، حشیشە ) كە ئەمانەش رۆڵێكی گرنگیان هەبوو لە تیرۆر كردنی چەندین كەسایەتی بەرز لە ولاتی شام وەهەروەها لەگەڵ خاچ پەرستەكان رێكەوتنیان هەبوو بۆ رووبەروو بونەوەی مەمالیك بەڵام لە لایەكی ترەوە بیبرس چەندین پەیوەندی باشی هەبوو لەگەڵا اسپانیا ( قشتالە و ئەرغون ) زۆربەی سەرچاوەكان ئاماژە بە وە دەكەن كە پەیوەندیەكی پتە و بەرژەوەندی بازرگانی لە نێوانیان هەبوو وەهەروەها پەیوەندیەكی باشی هەبوو لەگەڵ بیزەنتیەكان چەندین دیاری و نامە گۆڕینەوە لە نێوانیاندا هەبوو سەرباری ئەوەش پەیوەندی لەگەڵ هەندێك لە مەغۆلی ناوچەكانی قەوقاز هەبوو چونكە ئەوانە دژی مەغۆلەكانی ئێران و عێراق بوون وە دوا پەیوەندیشی لەگەڵ پاشایەكانی ئیتالیا هەبوو بە تایبەتی شارەكانی ( جنوە و بندقیە ) كە پەیوەندیەكی بازرگانی لە نێوانیاندا هەبوو .
سولتان سیف الدین قلاون 1277 – 1290 ز
سیف بە گرنگترین سولتانەكانی مەمالیك دادەنرێت لە پاش زاهر بیبرس چونكە هەمان سیاسەتی زاهر بیبرسی جێ‌ بەجێ‌ كرد بۆ روبەڕووبونەوەی نەیارەكانی هەر لە سەرەتای وەرگرتنی دەسەلات یەكێك لە میرەكانی مەمالیك شەمسەدین سنقر لە سولتان قلاون هەڵگەڕایەوە داوای دەسەڵات وەرگرتنی مەمالیكی دەكرد هەوڵی دا لە مەغۆلەكانی ئێران نزیك ببێتەوە بەڵام ئەو هەولەی شكستی هێنا لە لایەكی ترەوە سولتان قلاون ئەم هەلگەرانەوەیە لە ناو ببات و كۆتای پێبنێت و هەروەها بەردەوام بوو لە روبەروو بونەوەی مەغۆلەكان دورخستنەوەیان لە ولاتی شام وە هەروەها بەردەوام بوو لە نەهێشتنی پێگەی  خاچ پەرستەكان لە ناوچەكانی وڵاتی شام بە تایبەتی لە ساڵی 1289 ز توانی خاچ پەرستەكان لە شاری تەرابلس دەر بكات لە لایەكی ترەوە شاڵاوێكی گەورەی ئامادە كرد بۆ هێرش كردنە سەر دوا پێگەی خاچ پەرستەكان لە شاری ( عەكە ) بەڵام نەیتوانی ئەم شاڵاوە ئەنجام بدات چونكە لە ساڵی 1290 ز وەفاتی كرد هەر لە پاشە خۆی كوڕەكەی دەسەڵاتی وەرگرت بە ناوی ( اشرف خلیل ) ئەویش هەمان رێبازی باوكی گرتە بەر بۆ رووبەروو بونەوەی خاچ پەرستەكان ئەوە بوو گرنگی بەم شاڵاوەی باوكی دا هەڵسا بە كۆكردنەوەی سوپایەكی گەورە كە پێك هاتبوو لە 60 هەزار سوارە و 160000 هەزار پیادە دەستی كرد بە ئابلۆقەدانی شاری عەكا لە سالی 1291 ز توانی ئەم شارە بخاتە ژێر دەسەلاتی خۆی بەرە بەرە شارەكانی صور و صیدا بكەوێتە ژێر دەسەلاتی بەم شێوەیە دوا پێگەی خاچ پەرستەكان لە ولاتی شام پاك كرایەوە بەڵام لە ناكاو اشرف خلیل بە دەستی چەند ئەمیرێكی مەمالیك كوژرا ، كە ئەوانەش زۆربەی زۆری لایەنگرەكانی بوون چونكە سیاسەتی اشرف خلیل زۆر توندبوو لەگەڵ لایەنگرەكانی بۆیە ئەوانەش هەستیان بە مەترسی كرد كە زیان بە بەرژەوەندییەكانیان بگەیەنێت دوا سولتانی مەمالیك (( ناصر محمد )) بوو كە ئەمەش بۆ ماوەی سێ جار دەسەڵاتی گرتە دەست لەبەر ئەوە دەتوانین بلێین كورەكانی سیف الدین قلاون و نەوەكانی بۆ ماوەی یەك سەدە فەرمانرەوایەتی مەمالیكیان كرد هەر چەندە هەندێك لە ئەمیرە مەمالیكەكان هەوڵیان دەدا ئەم بنەماڵەیە لە دەسەڵات دووربخەنەوە بەڵام ئەم بنەماڵەیە تاكۆتایی دەوڵەتی مەمالیكی دەریایی خۆیان راگرت تا ساڵی 1382 ز .

س_له‌كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی سۆران به‌وانه‌ گوتراوه‌ته‌وه‌
[/center]