پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم هانى ڕۆژوووانان دەدات بە خورما بەربانگ بكەن، ئەگەر خورمایان دەست نەكەوت بە ئاو، ئەمەش لە تەواوى بەزەیی و سور بوونیەتى صلى الله عليه وسلم لەسەر ئوممەتەكەى و ئامۆژگارى كردنیان.
پەروەردگارى هەموو عالەم ئەو زاتەى (محمد)ى صلى الله عليه وسلم ناردووە، وەك ڕەحمەتێك بۆ خەڵك دەفەرمووێ: [ لَقَدْ جَاءكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ ] (التوبة: 128)، چونكە بە پێدانى شتێكى شیرین بەلەش لەكاتى بەتاڵ بوونى گەدە، زیاتر واى لێ دەكات ئەو خواردنە وەربگرێت و ئەندامەكانى سودى لێ وەربگرن، بە تایبەت لەشی ساغ، پێی بەهێز دەبێت بەڵام سەبارەت بە ئاو: لەبەر ئەوەى لەش تووشی جۆرێك لە ووشكى دەبێت بەهۆى ڕۆژووەوە، ئەگەر بە ئاو تەڕ بێت زیاتر سوود وەردەگرێت لە خواردنەكە.
ئەوەش بزانە ئەى بەندەى گوێڕایەڵ كە خورما بەرەكەت و تایبەتمەندى هەیە. هەروەها ئاویش. لە كاركردنە سەر دڵەكان و پاك كردنەوەیان، ئەوەش جگە لەو كەسانە نەبێ كە شوێن كەوتووى سوننەتن كەسی تر نایزانێت.
لە (أنس) ى كوڕى (مالك) ەوە رضي الله عنه دەگێڕنەوە دەفەرمووێ: " كَانَ النَّبيُّ صلى الله عليه وسلم يُفْطِرُ عَلَي رَطِابَاتٍ قَبْلَ أنْ يُصَلي، فَإنْ لم يَكُنْ رَطِابَاتٍ، فَتَمْراتٍ، فَإِنْ لم يَكُنْ تَمْرَاتٍ حَسَا حَسَواتٍ مِنْ مَاء " (1)
واتە: پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بەر بانگى دەكرد بە چەند خورمایەكى تەڕ پێش ئەوەى نوێژ بكات، جا ئەگەر خورماى تەڕ نەبووایە، بە هەر خورمایەكى تر بەربانگى دەكرد، بەڵام ئەگەر خورماى هەر دەست نەكەوتبایە چەند قومێك ئاوى دەخواردەوە.
[رِۆژووان چی دەڵێن لە كاتى بەربانگ كردندا ؟ ]
براى ڕۆژووان بزانە ـ خواى پەروەردگار ئێمە و تۆش سەركەوتوو بكات بۆ شوێنكەوتنى سوننەتەكانى پێغەمبەركەمان صلى الله عليه وسلم ـ كە پاڕانەوەیەكت بۆ هەیە و وەڵامیش دەدرێتەوە، جا بە دەستى بێنە وەكو هەلێك، بشپاڕێرەوە و دڵنیابە بە وەڵام دانەوەى، ئەوەش بزانە خواى پەروەردگار وەڵامى پاڕانەوەى دڵی بێ ئاگا و دڵ ڕۆیشتوو ناداتەوە، وە لێی بپاڕێرەوە ئەوەى ئەتەوێ لە پاڕانەوەى چاك، بەڵكو چاكەى دونیا و دواڕۆژیشت بە دەست بێنى.
لە (أبو هريرة) وە رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم دەفەرمووێ: " ثَلاثُ دَعَواتٍ مُسْتَجَابَاتٍ: دَعْوَةُ الصَّائِمِ، وَدَعْوَةُ المَظْلُومِ، وَدَعْوَةُ المُسَافِڕ " (2)
واتە: سێ پاڕانەوە هەن وەڵام دەدرێنەوە: پاڕانەوەى ڕۆژووان و پاڕانەوەى ستەم لێكروا و پاڕانەوەى رێبوار.
ئەو پاڕانەوەى كە ڕەت ناكرێتەوە لە كاتى بەربانگ دایە لەبەر فەرموودەى (أبو هريرة‌) رضي الله عنه لە پێغەمبەرەوە صلى الله عليه وسلم كە دەفەرمووێ: " ثَلاثٌ لا تُرَدُّ دَعْوَتَهُم: الصَّائِمُ حِيْنَ يُفْطِرُ، وَالإمَامُ العَادِلُ، وَدَعْوَةُ المَظْلُومِ "(3)
واتە: سێ كەس پاڕانەوەكانیان ڕەت ناكرێتەوە: ڕۆژووان لە كاتى بەربانگ كردنیاندا، و پێشەواى دادپەروەر، و پاڕانەوەى ستەم لێكراو.
وە لە (عبد الله) ى كوڕى (عمر) ى كوڕى (عاص) ەوە رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم فەرموویەتى:" إِنَّ لِلصَّائِمِ عِنْدَ فِطْڕهِ لَدَعْوَةٌ مَا تُرَدُّ " (4)واتە: ڕۆژووان لە كاتى بەربانگیدا پاڕانەوەیەكى هەیە، هەرگیز ڕەت ناگرێتەوە.
وە باشترین پاڕانەوەش، ئەو پاڕانەوەیە كە لە پێغەمبەرەوە صلى الله عليه وسلم
لە كاتى بەربانگ دا دەیفەرموو:" ذَهَبَ الظَّمَأ وَابْتَلَّت العُرُوقُ، وَثَبَتَ الأَجْرُ إِنْ شَاءَ اللهُ " (5)
واتە: تیونوێتى نەما قورگ تەڕ بوو، پاشان پاداشتیشمان جێگیر بوو بەویستى خوا.
=======================
(1) أخرجه أحمد: (3 / 163)، وأبو داود: (2 / 306)، و ابن خزيمة: (3 / 277 ـ 278)، والترمذي: (3 / 70) من طريقين عن أنس رضي الله عنه، وسنده صحيح.
(2) أخرجه العقيلي في (الضعفاء): (1/72)، وأبو مسلم الكَّجي في (جزئ) ومن طريقه ابن ماسي في (جزء الأنصاري): (ق9/ب) وسنده صحيح له لا عنعنة يحيي ابن أبي كثير. وله شاهد: وهو الآتي بعده.
(3) أخرجه الترمذي رقم: (2528)، وابن ماجه رقم: (1752)، وابن حبان رقم: (2407). وفيه جهالة أبي مدله.
(4) أخرجه ابن ماجه: (1/ 557)، والحاكم: (1 / 422)، وابن السني رقم: (128)، والطيالسي رقم: (299) من طريقين عنه. وقال البوصري (2 / 81): (هذا إسناد صحيح رجاله ثقات...) .
(5)أخرجه أبو داود: (2/306)، والبيهقي: (4/239)، والحاكم: (1/422)، وابن السني رقم: (128) والنسائي في (عمل اليوم والليلة) رقم: (269)، والبيهقي: (2/185) وقال: (إسناده حسن).قلنا: وهو كما قال.
لة سايتى بةهةشت وةركيراوة.

بەناوی خوای گەورەو میهرەبان
ئەم نوسینە كورتە بریتیە لە كۆمەڵە ئامۆژگاریەك سەبارەت بە ئافرەتان لەكاتی چوونە بازاڕدا، جا داواكارم لەخوای گەورە كە ئەوەی دەیخوێنێتەوە سوودی پێ‌ بگەیەنێت و كاریگەری هەبێت، جا ئومێدەوارم لە بەڕێزتان كە پەیڕەوی ئەم خاڵانە بكەن وجێ‌ بەجێی بكەن، چونكە لە سزای خوا دەپارێزرێیت، هەم ڕەوشت وئاكارت قورس وسەنگین دەبێت ودینت سەلامەت دەبێت، هەمیش پاداشتت دەدرێتەوەو خێرت بۆ دەنووسرێت.
1- خوشكم بزانە كە بازاڕەكان خراپترین شوێنی زەوین بەلای خوای گەورەوە لەبەر فەرموودەكەی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) كە دەفەرموێت [ أحَبُّ الْبِلادِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مَسَاجِدُهَا، وَأَبْغَضُ الْبِلادِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ أَسْوَاقُهَا] واتە: خۆشەویستترین شوێن وجێگا بەلای خواوە مزگەوتەكانەو بێزراوترین شوێنیش بازاڕەكانە.
2- بازاڕ شوێنێكە كە شەیتانەكان تێیدا كۆ دەبنەوە، چونكە سەلمانی فارسی (ڕەزای خوای لێبێت) دەڵێت " ئەگەر توانیت هەوڵ بدە یەكەم كەس مەبە كە دەڕۆیتە بازاڕەوەو دوایەمین كەسیش مەبە كە لێی دێیتە دەرەوە، چونكە بازاڕ شەڕگەی شەیتانەكانە وئاڵای تێیدا هەڵ دەدات".
3- ئەی خوشكی بەڕێزم ئەگەر لەبەر پێویستیەكی زۆر گرنگ نەبێت مەچۆ بۆ بازاڕ.
4- ئەو شت ومەكانەی كە دەتەوێت دیاری بكە پێش چوونە بازاڕت، وە ئەگەر تەواویش بوویت لە كڕینی ئەو شتانە بەبێ‌ دواكەوتن بگەڕێوە ماڵەوە.
5- ووریابە لەگەڵ بەسەربردن وبەفیڕۆچوونی كاتەكانت لە بازاڕدا.
6- خۆت بەتەنها هەرگیز مەچۆ بۆ بازاڕ، چونكە خراپەكاران چاوت تێ دەبڕن.
7- هەرگیز لەگەڵ شۆفێرێكی نامەحرەم بەتەنها سواری ئۆتۆمبیل مەبە چونكە ئەوە بەتەنها كەوتنی حەرامە، وە لەبەر فەرموودەكەی پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) كە دەفەرموێت: [ لَا يَخْلُوَنَّ رَجُلٌ بِامْرَأَةٍ إِلَّا ومَعَهَا ذُو مَحْرَمٍ ] واتە: هەرگیز پیاوێك بەتەنها نەكەوێت لەگەڵ ئافرەتێكدا مەگەر لەگەڵ مەحرەمێكدا نەبێت.
8- پابەندبە بە حیجابی ئیسلامی (عابا) و بەڕێزو سەنگینیەوە بچۆرە ناو بازاڕەوە، چونكە بازاڕەكان شوێنانێكن كە زۆربەی خراپكارو خاوەن دڵە نەخۆشەكان تێیدا كۆدەبنەوە.
9- سووربە لەسەر خوێندنی دوعای بازاڕ، چونكە پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) دەفەرموێت: [مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَقَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيتُ، وَهُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ، كَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَمَحَا عَنْهُ أَلْفَ أَلْفِ سَيِّئَةٍ وَرَفَعَ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ دَرَجَةٍ ] واتە: ئەوەی بچێتە بازاڕو ئەم دوعایە بخوێێنێت: [لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيتُ، وَهُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ] ، ئەوا خوای گەورە هەزار هەزار چاكەی بۆ دەنووسێت وهەزار هەزار خراپەی لێ‌ دەسڕێتەوەو هەزار هەزار پلە بەرزی دەكاتەوە.
10- چاوت داخە لەئاست پیاوی نامەحرەم، چونكە خوای گەورە دەفەرموێت: [وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ] واتە: بەژنانی باوەڕدار بڵێ‌: با چاویان دابخەن لە تەماشای نامەحرەم وعەورەتیشیان بپارێزن لە گوناه.
11- ووریابە لەوەی بۆنی خۆش بەكاربهێنی، چونكە پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) دەفەرموێت: [أَيُّمَا امْرَأَةٍ اسْتَعْطَرَتْ فَمَرَّتْ عَلَى قَوْمٍ لِيَجِدُوا مِنْ رِيحِهَا فَهِيَ زَانِيَةٌ ] واتە: هەر ئافرەتێك خۆی بۆن خۆش بكات وپاشان دەربچێت وبەلای كۆمەڵە پیاوێكدا تێپەڕبێت كە بۆنەكەی بێت بەسەریاندا ئەوا ئافرەتەكە زیناكارە.
12- پرسیار لە شتێك مەكە پەیوەندی پێتەوە نەبێت و جێی گرنگی تۆ نەبێت، چونكە لەچاكێتی موسڵمانێتی مرۆڤەوەیە كە واز لەشتێك بهێنێت پەیوەندی پێیەوە نەبێت.
13- زۆر ووریابە لەكاتی مامەڵەكردن لەگەڵ فرۆشیارانداو بەلەنـجەو نەرمیەوە قسە مەكە، وە زۆر بەلای چەپ وڕاستتدا لا مەكەرەوە، خوای پەروەردگار دەفەرموێت: [فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً] واتە: لەگەڵ نامەحرەمدا قسە بەنەرمی وناسكی ونازەوە مەكەن، واتە لەكاتی گوفتارتاندا دەنگتان نەرم وناسك مەكەن لەگەڵیاندا نەوەكو ئەو كەسەی كە دڵی نەخۆشە تەماح بیگرێ‌ وبورووژێت ئەبێ‌ ئێوە هەمیشە قسەی چاك و شیاو بكەن.
14- قسە درێژمەكەرەوەو بابەت مەكەرەوە لەگەڵ فرۆشیارەكاندا.
15- هەرگیز بەتەنها نەكەویت لەگەڵ دوكاندارو فرۆشیارەكاندا لە دووكان وجێگای مەخزەن وشوێنی تر، چونكە ئافرەتی بڕوادار خۆی دەپارێزێت لە شوێنی گوماناوی چ جای شوێنێكی حەرام، كەبە دڵنیاییەوە بەرەو حەرامیش دەتبات.
16- كاتی گونجاو هەڵبژێرە بۆ چوونە بازاڕت.
17- شتی زیاد لە پێویستیش مەكڕە، چونكە ئیسراف وزیادەڕۆییەو نیشانەی پشتگوێ‌ خستنی نیعمەتی خوای گەورەیەو لەكاروكردەوەی شەیتانەكانە.
18- شوێنی داب ونەریت وشتی مۆدێرن وتازەباوی ناشیاوو نادروست مەكەوە، چونكە ئافرەتی موسڵمان تایبەتمەندی خۆی هەیە.
19- ببە بەسەرمەشق و مامۆستایەكی چاولێكار بۆ دەوروبەرت و خوشكانت لە قسەوگوفتارو ڕێكردن و دیمەن و هەڵسوكەوتت.
20- ئەگەر كەلو پەلێكی ماڵت پێویست بوو ئەوا دەتوانی بە مێردەكەت یا براكەت یان باوكت بڵێی و مەرج نیە بۆ هەموو شتێكی بچووك سەردانی بازاڕ بكەیت ئیللا مەگەر شتانێك نەبێت كە تایبەت بێت بە ئافرەتانەوەو ئەوان نەتوانن یان نەزانن بۆت بكڕن وەكو جلو بەرگ و....
خــــــــوای گــەورە بـــتپارێـــزێــــت
خـوای میهرەبان هەمووان سەركەوتووبكــات.
بەو خوایەتان دەسپێرم كە سپاردە زایە ناكات.
لةبةهةشت وةركيراوة.

[size=16][imgl]
إِنَّ الحَمْدَ للهِ نَحْمَدُهُ، وَنَسْتَعِيْنُهُ، وَنَسْتَغْفِرُهُ، وَنَعُوْذً بِاللهِ مِن شُرُوْڕ أَنْفُسِنَا وَمِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا، مَنْ يَهْدِهِ اللهُ فَلا مُضِلَّ لَهُ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلا هَادِيَ لَهُ... وَأَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَڕيْكَ لَهُ... وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ.
أَمَّا بَعْدُ:
ئەو كارانەى كە پێش ڕەمەزان ئەنجام دەدرێن:
1 ـ ژماردنى ڕۆژەكانى مانگى شەعبان:
پێویستە لەسەر ئوممەتى ئیسلامى ڕۆژەكانى مانگى شەعبان بژمێرن، بە مەبستى خۆ ئامادەكردن بۆ مانگى ڕەمەزان، چونكە مانگ بیست و نۆ ڕۆژ دەبێت و سی ڕۆژیش دەبێت، بە بینینى مانگ ئوممەتى ئیسلامى هەموو بە ڕۆژوو دەبن، بەڵام ئەگەر هەور بوو بە ڕێگر لە پێش بینینى مانگ، ئەوا ئەو كاتە سی ڕۆژەى مانگى شەعبان تەواو دەكەین، چونكە خواى پەروەردگار و بەدیهێنەرى ئاسمانەكان و زەویش مانگى كردووەتە هۆكارێك بۆ زانینى ژمارەى ڕۆژەكانى ساڵ، مانگیش لە سی ڕۆژ زیاتر نابێت (1).
لە (أبو هريرة) وە رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم فەرموویەتى: " صُومُوا لِرُؤيَتِهِ، وَأَفْطِرُوا لِرُؤيَتِهِ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُم، فَأَكْمِلُوا شَعبَانَ ثَلاثينَ " (2)
واتە: بەڕۆژوو بن بە بینینى مانگى ڕەمەزان، وە وازبێنن لە ڕۆژوو گرتن بە بینینى مانگى شەوال، بەڵام ئەگەر هەور بەر مانگى لێ گرتن لەو كاتەدا سی ڕۆژەى مانگى شەعبان بژمێرن و پاشان بە ڕۆژوو بن.
وە لە (عبد الله) ى كوڕى (عمر) ەوه رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم فەرموویەتى: " لا تَصُومُوا حتى تَرَوا الهِلالَ، ولا تُفْطِروا حتى تَرَوهُ، فَإِنْ غُمَّ عَليكُم فَاقْدِروا لَهُ " (3).
واتە: بە ڕۆژوو نەبن تامانگى ڕەمەزان دەبینن وازیش مەهێنن تا مانگى شەوال نەبینن، بەڵام ئەگەر هەور بەر مانگى لێ گرتن لەو كاتەدا (تەقدیرى) بۆ بكەن.
وە لە (عدی) ى كوڕى (حاتم) ەوە رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم فەرموویەتى: " إِذَا جَاءَ رَمَضَان فَصُومُوا ثلاثينَ إِلا أنْ تَرَوا الهِلالَ قَبْلَ ذَلِكَ "(4).
واتە: ئەگەر مانگى ڕەمەزان بەسەردا هات ئەوا سی ڕۆژ بەڕۆژوو بن، جگە لەو مانگەى كە تەواو بوونى سی ڕۆژ مانگى شەوال دەبینن.
2 ـ هەر كەسێك ڕۆژى گومان (یوم الشك) بەڕۆژوو بی ئەوا سەر پێچى لە فەرمانى پێغەمبەر كردووە صلى الله عليه وسلم:
نابێ هیچ موسوڵمانێك ڕۆژێك یان دوو ڕۆژ پێش مانگى ڕەمەزان بە ڕۆژوو بێت، بە بیانووى ئەوەى نەوەكو ڕۆژێك یان زیاتر لە مانگى ڕەمەزانى لەدەست بچێت، جگە لەو كەسانەى كە ڕۆژوو گرتنى سوننەتیان لەگەڵ ئەو ڕۆژە جووت دەبێت.
لە (أبو هریرة‌) وە رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم: " لا تُقَدِّمُوا رَمَضَان بِصَومِ يَومٍ ولا يَومَينِ، إلا رَجُلاً يَصُومُ صَوماً فَلْيَصُمْهُ " (5).
واتە: پێش ڕەمەزان مەكەون بە ڕۆژێك ڕۆژوو گرتن، هەروەها بە دوو ڕۆژیش جگە لەو كەسە نەبێ كە ڕۆژووى سونەتى دەكەوێتە ئەو ڕۆژانە ئەوا با ڕۆژووەكەى بگرێت.
براى موسوڵمان ئەوەش بزانە ئەو كەسەى ڕۆژى گومان (یوم الشك) بە ڕۆژوو بێ ئەوا سەرپێچى لە فرمانى پێغەمبەرى خواى كردووە صلى الله عليه وسلم.
لە (صلة‌) ى كوڕى (زفر) ەوە، ئەویش لە (عمار) ەوه رضي الله عنه دەگێڕنەوە فەرموویەتى: " مَن صَامَ اليومَ الذي يَشُكُّ فِيهِ، فَقَد عَصَى أَبَا القاسم صلى الله عليه وسلم " (6).
واتە: هەر كەسێك بە ڕۆژوو بێت بە مەبەستى ڕەمەزان لەو ڕۆژەى كە گومانى لێ دەكرێت، ئەوا سەرپێچى لە فەرمانى پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم كردووە.
3- ئەگەر یەك كەس مانگى بینى ئەوا با بەڕۆژوو بن بۆ ڕەمەزان هەروەها وازیش لە ڕۆژوو بێنن بۆ تەواو بوونى:
مانگ بینین بە مانە جێگیر دەبێت: بە شایەتى دانى دوو موسوڵمانى خاوەن عەدالەت، لەبەر ئەم فەرموودەیەى پێغەمبەرى خوا صلى الله عليه وسلم: " صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ، وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ، وَأَنْسِكُوا لَهَا، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُم فَأَكْمِلُوا ثلاثينَ، فَإِنْ شَهِدَ شَاهِدانِ فَصُومُوا وأَفْطِرُوا " (7)، بڕگەى كۆتایى فەرموودەكە ئەوە دەگەیەنێت: كە ئەگەر دوو موسوڵمان شایەتى بینینى مانگیان دا ئەوا بە ڕۆژوو بن لە یەكەم ڕۆژى ڕەمەزان و وازیش بێنن لە ڕۆژوو لە كۆتایی مانگى ڕەمەزان بە بینینى دوو موسوڵمان.
بەڵام شاراوە نى یە تەنها بڕوا پێكردنى شایەتى دوو موسوڵمان لە ڕووداوێكدا ئەو ناگەیەنێت كە شایەتى موسوڵمانێك لەسەر بینینى مانگى ڕەمەزان وەرناگیرێت، بەڵكو ئەوەمان پێ گەیشتووە لە (ابن عمر) ەوە رضي الله عنه كە فەرموویەتى: " تَرَاءى النَّاسُ الهِلالَ، فَأَخْبَرْتُ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم أَني رأيتُهُ، فَصَامَ وأَمَرَ النَّاسَ بِصِيامِهِ " (8).
واتە: خەڵكی هەوڵی بینینى مانگى ڕەمەزانیان دەدا، منیش بە پێغەمبەرم صلى الله عليه وسلم ڕاگەیاند كە من مانگم بینیوە، پێغەمبەریش صلى الله عليه وسلم بە بیستنى هەواڵەكە ڕۆژووى گرت و فەرمانى بە خەڵكى كرد بە ڕۆژوو بن.
وصلى الله تعالى و سلم على محمد وعلى اله وصحبه أجمعين
==============================
(1) مەبەستى نووسەران مانگەكانى ساڵى كۆچى یە.
(2) أخرجه البخاري (4 / 106) رقم (1909)، و مسلم رقم: (1081).
(3) أخرجه البخاري (4 / 102) رقم (1906)، و مسلم رقم: (1080).
(4) أخرجه الطحاوي في (مشكل الاثار) رقم: (501)، وأحمد: (4 / 377)، والطبراني في (الكبير): (17 / 171)، وفي سنده: مجالد بن سعيد، وهو ضعيف كما قال الهيثمي في (مجمع الزوائد): (3/ 146)، ولكن للحديث شواهد عدة انظرها في (الإرواء) رقم: (901) لشيخنا الألباني ـ رحمه الله ـ.
(5) أخرجه البخاري رقم: (1914) و مسلم رقم: (573 ـ مختصرة).
(6) علقه البخاري: (4 / 119)، و وصله أبو داود رقم: (3334)، و الترمذي رقم: (686)، و ابن ماجه رقم: (3334)، والنسائي رقم: (2188) من عمر بن قيس الملائي، عن أبي إسحاق عن صلة بن زفر، عن عمار. و في سنده أبو إسحاق ـ وهو السبيعي ـ وهو مدلس وقد عنعنه، وكان قد اختلط. ولكن له طرقا و شواهد أوردها الحافظ ابن حجر في (تغليق التعليق): (3 / 141 ـ 143) يحسن الحديث بها.
(7) أخرجه النسائي: (4 / 132)، وأحمد: (4 / 321)، والدارقطني: (2 / 167) من طريق حسين بن الحارث الجدلي عن عبد الرحمن بن زيد بن الخطاب عن أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم، وسنده حسن، وللفظ للنسائي، وزاد أحمد: " مسلمان "، والدارقطني: " ذوا عدل ".
(8) أخرجه أبو داود رقم: (2342)، و الدارمى: (2 / 4)، وابن حبان رقم: (871)، والحاكم: (1 / 423)، و البيهقي: (4 / 212) من طريقين عن ابن وهب، عن يحيي بن عبد الله بن سالم، عن أبي بكر بن نافع، عن أبيه، عن ابن عمر. وسنده صحيح كما قال الحافظ ابن حجر في (التلخيص الحبير): (2 187).
لة بةهةشت وةركيراوة.[/size]

بسم الله الرحمن الرحيم
إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سيئات أعمالنا من يهده الله فلا مضل له ومن يضلل فلا هادي له وأشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمداً عبده ورسوله.
أما بعد: یەكێك لەو هۆكارانەى كە خواى پەروەردگار لە فەرموودەیەك لە فەرموودە قودسەكاندا (ألاحاديث القدسية ‌) دیارى كردوە بۆ ئەوەى موسڵمانانى یەكخواپەرست بە هۆیەوە خۆشەویستى خواى پەروەردگاریان بە دەست بهێنن، بریتیە لە ئەنجام دانى سوننەتەكانى نێردراوەكەى (صلى الله علیه وسلم) كە فەرمویەتى: ((... وما تقرب إليَّ عبدي بشيء أحب لي مما افترضتُهُ عليه، ولا يزال عبدي يتقرب إليَّ بالنوافل حتى أُحبهُ، فإذا أحببتُهُ كنت سمعَهُ الذي يسمعُ به، وبَصَرَهُ الذي يُبصِرُ به، ويَدهُ الذي يَبطُشُ بها، وڕجْلَهُ الذي يَمشي بها، ولئن سألني لأَعطينهُ، ولئن استعاذني لأعيذنهُ)) (البخاري).
واتە: دوای بەدیهێنانى فەرزەكان بەندەكەم بەردەوام لێم نزیك ئەبێتەوە بە ئەنجام دانى سونەتەكان، تاكو ئەو كاتەى كە خۆشم ئەوێ...هتد.
یان ئەبینین لە قورئانى پیرۆزدا فەرمانى كردوە بەپێغەمبەرى ئازیزمان (صلى الله علیه وسلم) بە ئومەتەكەى بڵێت: ئەگەر خواتان خۆش ئەوێ شوێنى من بكەون، لە ئەنجامدا خواى پەروەردگار خۆشى ئەوێن، و لە تاوانەكانتان خۆش دەبێت، ئەوەش لە ئایەتى (31) ى سورەتى (آل عمران) كە فەرموویەتى: [ قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ] .
براى موسڵمان: لە ژێر تیشكى ئەم ئایەت و فەرموویەدەدا، وە بۆ بە دەست هێنانى خۆشەویستى خواى پەروەردگار و بۆ بەكاركردنى بەشى دووەمى شایەتومانەكەمان كە پێی ئەوترێ ((توحید المُرْسَل)) یان ((توحيد المُتَابَعة)) كە تێیدا دانمان بەوەدا ناوە كەتەنها شوێنكەوتنمان بۆ پێغەمبەرە (صلى الله علیه وسلم) ئەوەم بە پێویست زانی هەندێك لە سونەتەكانى پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) دیارى بكەم لەمانگى شعباندا، بۆ ئەوەى موسوڵمانانى یەكخوا پەرست بە هۆى ئەنجام دانى ئەو سونەتانەى خۆشەویستى خوا بە دەست بهێنن ـ إن شاء الله ـ له ‌گەڵ ئەوەشدا هەندێك لەو بیدعانە ئاشكرا بكەم كە لەم مانگەدا بەدى هێنراون، بۆ ئەوەى ـ بە پشتیوانى خواى پەروەردگار ـ لێیان دوور بكەوینەوە، چونكە هەر كردارێك فەرمانى قورئانى پیرۆز و فەرمودە (صحيح) ەكانى پێغەمبەرى لەسەر نەبێت بەڕوى خاوەنەكانیاندا دەدرێتەوە، هەر وەكو پێغەمبەرى خوا (صلى الله علیه وسلم) فەرمویەتى: ((مَنْ أَحْدَثَ في أَمْڕنا هذا ما لَيْسَ مِنهُ فَهوَ رَد)) (البخاري و مسلم)، ئەوەش بەم پێ یەى خوارەوە:
رۆژووى پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) لەشعباندا
دایكى موسوڵمانان (عائشە) ـ ڕەزاى خواى لێ بێ ـ فەرمویەتى كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ((ما يَصومَ في شَهْرٍ ما كانَ يَصومْ في شعبان،كانَ يَصومه إلا قَليلاً، بَلْ كانَ يَصومَ كُلهُ)) (البخاري و مسلم).
واتە: لە هیچ مانگێك دا بەرۆژوو نەدەبوو وەك ئەوەى كە لە شعباندا بەڕۆژوو دەبوو، ئەم مانگە بەڕۆژوو دەبوو جگە لە هەندێكى نەبێ، بەڵكو هەمووى بە ڕۆژوو دەبوو.
هەروەها دایكى موسوڵمانان (أم سلمة‌) ە ش لە فەرمودەیەك دا ڕۆژووى پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) بۆ دەگێڕێتەوە لەم مانگەدا كە فەرمویەتى: ((أن الرسول الله ـ صلى الله عليه وسلم ـ لم يكن يصوم من السنة شهراً تاماً إلا شعبان، يَصلُ به الرمضان)) (أخرجه أحمد وأبو داود والترمذي والنسائي وابن ماجه، وصححه الألباني في صحيح ابن ماجه برقم (1336)).
واتە: پێغەمبەرى خوا (صلى الله علیه وسلم) ڕۆژووى هیچ مانگێك لە مانگەكانى ساڵى بەتەواوى نەدەگرت جگە لە شەعبان نەبێ، دەیدا بەدەم ڕەمەزانەوە.
حیكمەت لەم رۆژووە
موسڵمانى خواناس: ئەگەر بمانەوێت حیكمەت لە ڕۆژووى پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) بزانین لەم مانگەدا، ئەوا ئەبینین ((أُسامە)) ى كورى ((زید)) ـ رەزاى خوایان لێ بێ ـ لەم بارەیەوە پرسیار دەكات لە پێغمبەرى خوا (صلى الله علیه وسلم) كە فەرمویەتى: ((قلت يا رسول الله،لم أراك تصوم من شهر من الشهور ما تصوم من شعبان ؟ قال ذلك شهر يغفل الناس عنه، بين رجب ورمضان وهو شهر ترفع فيه الأعمال إلى رب العالمين، فأحب أن يرفع عملي وأنا صائم)) (رواه أبو داود والنسائي وابن خزيمة) واتە: ئەوە مانگێكە خەڵك لێى بێ ئاگایە، ئەكەوێتە نێوان (ڕەجەب) و (ڕەمەزان) ەوە، مانگێكە كردەوەكانى تێدا بەرز دەكرێتەوە بۆ لاى خواى پەروەردگار، جا پێم خۆشە كە كردەوەكانم بەرز دەكرێنەوە بە ڕۆژوو بم، بۆیە پێویستە ئێمەى مووسڵمان هەوڵى ئەوە بدەین كە پێغەمبەرى خوا (صلى الله علیه وسلم) بكەین بە سەرمەشقی خۆمان و پێشمان خۆش بێ كاتێك كە كردەوەكانمان بەرز دەكرێتەوە بۆ لاى خوداى پەروەردگار بە ڕۆژوو بین، بەڵكو لەو كەسانە بین كە خواى میهرەبان خۆشى ئەوێن ـ إن شاء الله ـ.
فەزڵى شەوى نیوەى شەعبان
پێغەمبەرى خوا (صلى الله علیه وسلم) لە فەزڵى شەوى نیوەى شەعبان فەرموویەتى:((ينزل ربنا تبارك وتعالى إلى سماء الدنيا ليلة النصف من الشعبان فيغفر لأهل إلا مشرك أو مشاحن)) (صحيحة الألباني في ظلال الجنة في تخريج السنة: 510)، واتە: خواى پەروەردگارمان لە شەوى نیوەى شەعبان دائەبەزێ بۆ ئاسمانى دونیا ـ دابەزینێك كە شایستەى زاتى موبارەكى بێ، ناشبێ بووترێت قودرەتێتى دادەبەزێت نەك خۆى ـ و لە گوناهى هەموو كەسێك خۆش دەبێت جگە لە كەسانێك نەبێت كە هاوەڵ بۆ خوا بڕیار دەدەن، یان كە سانێك (مشاحن) بن، (مشاحن) یش، واتە: كەسانێك ڕقەبەریان لە نێواندا هەبێ، یان هەر وەكو (أوزاعي) فەرموویەتى: مەبەست لێرەدا كەسانێكە خاوەن بیدعە بن و لە كۆمەڵى موسڵمان دەرچوو بێت (واتە: شوێنكەوتەى (سلف) و سەلەفى نین لە بیروباوەڕ و بانگەواز و كردەوەدا، و لە كۆمەڵى ئەهلى سوننەت و جەماعەت یان (أهل الحديث) دەرچو بێت).
ئەو بیدعانەى لەم مانگەدا داهێنراون
بەندەى خواناس و یەك خوا پەرست: ئەبێ لە هەموو كردارێكدا كە ئەنجامى ئەدەى ئەوە ڕەچاو بكەى بە پێى قورئانى پیرۆز و فەرموودە (صحيح) ەكانى پێغەمبەر بێت (صلى الله علیه وسلم) و دوور بێ لە هەموو جۆرە بیدعەیەك كە پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) دەربارەى فەرموویەتى: "...كل بدعة ضلالة وكل ضلالة في النار " (صحيح: صححه الألباني في الخطبة الحاجة)،، واتە: هەموو بیدعەیەك گومڕاییە، و خـاوەنى هەموو گومـڕاییەك لـە ئاگرى دۆزەخ دایە ـ خوا پەنامان دات ـ، بۆیە موسڵمانى خوا ویست خۆت بپارێزە لەم بیدعانەى كە لە مانگى شەعبان دا بڵاو بوونەتەوە:
نوێژى (الألفية ‌)
ئەم نوێژە یەكێكە لەو بیدعانەى كە لەم مانگەدا داهێنراوە، جیاوازیش نیە لەوەى كە بەتاك ئەنجام بدرێت یان بە كۆمەڵ، لە مزگەوت بێ یات لە ماڵ، هەروەكو پێشەوا (ابن تیمیە) فەرموویەتى:: ((وكذلك ما قد أحدث في ليلة النصف من الاجتماع العام للصلاة الألفية في المساجد الجامعة، ومساجد الأحياء والدور والأسواق، فأن هذا الاجتماع لصلاة نافلة مقيدة بزمان وعدد وقدر من القرآن: مكروه لم يشرع فإن الحديث الوارد في الصلاة الألفية موضوع باتفاق أهل العلم بالحديث، وما كان هكذا لا يجوز استحباب صلاة بناء عليه)) (اقتضاء الصراط المستقيم: 302).
هەروەها پێشەوا (النووی) فەرموویەتى: ((صلاة رجب و شعبان بدعتان قبيحتان مذمومتان) واتە: نوێژى رەجەب كە پێى ئەوترێت: (صلاة الرغائب) و شەعبان كە پێى ئەوترێت: (صلاة الألفية‌) دوو نوێژى بیدعەن و ناشایستەن و زەم كراون.
هەروەها پێشەوا (العراقى) دەربارەى فەرموودەى ئەم نوێژە فەرموویەتى: (حديث صلاة ليلة النصف باطل).
تایبەت كردنى ڕۆژى نیوەى ئەم مانگە بە ڕۆژوو جگە لە ڕۆژانى ترى
پێشەوا (ابن تيمية) دەربارەى تایبەت كردنى ڕۆژى نیوەى ئەم مانگە بە ڕۆژوو جگە لە ڕۆژەكانى ترى فەرموویەتى: ((فأما صوم يوم النصف مفردا فلا أصل له،ب ل إفراده مكروه)).
هەروەها (سید سابق) فەرموویەتى: ((وتخصيص صوم يوم النصف منه ظنا إن له فضيلة على غيره، مما لم يأت به دليل صحيح))، كەواتە: نابێ ئەم ڕۆژە تایبەت بكەین بە ڕۆژوو جگە لە ڕۆژەكانى تر، بەڵكو ئەبێ وەكو هەر ڕۆژێكى تر لە ڕۆژەكانى شەعبان سەیر بكرێت و جیا نەكرێتەوە لە ڕۆژەكانى ترى
درووست كردنى خواردن و خواردنەوە لە نیوەى ئەم مانگەدا (واتە: شەوى بەرات):
یەكێكى تر لەو بیدعانەى كە لە نیوەى ئەم مانگەدا ڕوودەدات درووست كردنى خواردن و شیرینى بەخشین و خۆ ڕازاندنەوەیە هەروەكو چۆن لە جەژنەكاندا ڕوودەدات،پێشەوا (ابن تمیمە) فەرموویەتى: ((وكذلك اتخاذه موسما تصنع فيه الأطعمة، وتظهر فيه الزينة، هو من الموسم المحدثة المبتدعة التي لا اصل لها)) (اقتضاء الصراط المستقيم: 301 ـ 302).
كۆتايى
براى موسڵمان: ئەوەمان بۆ ڕوون بوەوە كە یەكێك لەو ڕێگایانەى كە ئەتوانین بە هۆیەوە خۆشەویستى خواى پەروەردگار بە دەست بهێنین ئەنجام دانى سونەتەكانى پێغەمبەرە (صلى الله علیه وسلم) و یەكێكیش لە سونەتەكانى پێغەمبەرمان (صلى الله علیه وسلم) بریتى یە لە گرتنى ڕۆژووى زۆربەى ڕۆژەكانى شەعبان یان هەموو مانگەكە، جا داواكارم لە خواى پەروەردگار من و ئێوەش سەركەوتوكات بۆ پەیڕەوكردنى ئەم سونەتەى پێغەمبەر (صلى الله علیه وسلم) و زیندووكردنەوەى لەناو موسڵماناندا، هەروەها یارمەتیشمان بدات بۆ مراندن و بنەبڕكردن و نەهێشتن و دژایەتى كردنى هەموو بیدعەیەك.
وَآخِرُ دَعْوَانا أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

لةسايتي بةهةشت وةركيراوة

بـرای بەڕێزم:السلام عليكم ورحمة اللهِ وبركاتـهُ
ئەم نامەیە كە پڕە لە خۆشەویستی وبرایەتی بۆتۆی بەڕێز دەینێرم، ئەی ئەو كەسەی كە تووش بویتە بە بینـین وسەیركردنی فیلم و گرتەی ڤیدیۆیی و وێنەی ڕووت وناشەرعی وناشایستە، سەرەتا لەوەوە دەست پێدەكەم كە بزانە –خوا من وتۆش بپارێزێ‌- یەكێك لە ناوەجوانەكانی خوا بریتیە لە (الرقیب) واتە: چاودێر، واتە چاودێره بەسەر كردەوەی بەندەكانەوەیە، كە هیچ شتێكی ووردو بچوكی لێ‌ وون نابێت، دەفەرموێت [إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً] {النساء:1}واتە: بێگومان خوا بەوردیی و هەمیشەیی ئاگادارو چاودێرە بەسەرتانەوە.
وە لەئایەتێكی تردا دەفەرموێـت [وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيباً] واتە: خوا هەمیشە بە سەر هەموو شتێكدا چاودێره. ئەگەر لەكتێبی خوادا تەنها ئەم دوو ئایەتە هەبوایە ئەوا بەس بوو بۆ كەسێك كەهەست بەگەورەیی ئایەتەكان بكات و لەواتا قووڵەكانیان بگات [أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ] {فصلت:53}واتە: ئایا شایەتی پەروەردگارت بەس نیە كەبەسەر هەموو شتێكدا ئاگاو زانایە و، هیچ شتێكی لا ون نابێت؟!
تۆ ئەی ئەو كەسەی كە دانیشیت بەرانبەر ئەو دیمەنە ئابڕووبەرەو پیاووئافرەتی ڕووت دەبینی كە خەریكی ئەنجامدانی تاوان وسەرپێچیـن بەهەموو بوێریەكەوە ناشرینترین وقێزەونترین گوناه ئەكەن لەخراپترین شێوازیدا، بزانە كە ئەوانە وەكو خوای پەروەردگار دەفەرموێت: [إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلاً] {الفرقان:44}واتە: ئەوانە وەكو ئاژەڵ وماڵاتن وهیچی ترنین بەڵكو لە ئاژەڵ گومڕاترن. فیترەتی تەواوو سروشتی ساغ وسەلامەت ئەم جۆرە كارانە بێزلێدەكاتەوە لەكاتێكدا تۆ چێژ لەو دیمەنانە وەردەگریت و حەزت دەچێتە سەر ئەو جەستە ڕووت وبێ ئابڕوویانە، خوای بینەر لەسەرەوە بەسەرتەوەیە ونیگای لێتە وجم و جووڵت وچاوت دەبینێت كە پڕبووە لە نیگای تاوان وبێ شەرمی، وە گوێبیستی گوێتیشە كە گوێ‌ دەگری لە دەنگی ئەو تاوان وسەرپێچیەی كە دەكرێت وەكو بڵێی چێژ وەردەگریت لەوەی خوا توڕە دەكەن وپێت خۆشە كە فەرمانی خوا دەشكێنن، لەكاتێكدا تۆ بێئاگای لە چاودێری خوا، بیرت چوویەوە كە ئەندامەكانی جەستەی خۆت شاهێدیت لەسەر دەدەن لە ڕۆژی دواییدا لەو ڕۆژەی كە هیچ شتێك شاراوە نیە [يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لا تَخْفَى مِنْكُمْ خَافِيَةٌ]
إذا خَلَوتَ بريبـة في ظُلمةٍ  ***  والنفس داعيـة إلى العصيان
فاستحِ من نظر الإله وقل لها *** إن الذي خلق الظلام يراني
واتە: هەركاتێك بەتەنها بوویت ولەتاریكیەكدا.... دەروونت داوای تاوان وسەرپێچی خوای لێكردی.... شەرم بكە لەبینینی خوا بۆت و بەدەروونت بڵێ‌ ئەو كەسەی كە تاریكی دروست كردووە دەمبینێت.
برای بەڕێزم ئامان لەو كەسانە نەبیت كە چاودێری وسەیركردنی خوا بەسووك دێتە بەرچاویان... بەوشێوەیە بە كەخوا دەیەوێ‌ لێت ئەوا خوا پێت دەبەخشێت زیاد لەوەی كەدەتەوێت، ئامۆژگاریت دەكەم بەوەی كە ترسی خوات هەبێت وشەرمی ئەو بتگرێت لەكاتی نهێنی وئاشكرادا، زۆر وریابە لە ئاخر شەڕی (واتە بەسەر تاوانەوە بمریت)، چونكە مردن گەورەو بچووك ناناسێت و جیاوازی ناكات لەنێوان لەش ساغ ونەخۆش و بەهێزو لاوازدا..... وەبزانە كە بەردەوامبوون و سووربون لەسەر ئەم تاوانانە دەبێتە گوناهی گەورە، ووریابە لەوەی كەسبەینێ‌ بگەیتە حزوری خوا بەكۆڵێك بینینی ئەم دیمەنە قێزەونانەوە، وەبزانە كەخۆشبەختی لەسەیركردنی ئەم جۆرە فیلمانەدا نیە بەڵكو هەموو بەختەوەری لە گوێڕایەڵی كردنی خوای میهرەباندایە وەكو دەفەرموێت [مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ] {النحل:97} واتە: ئەوەی كارو كردەوەی چاكەی كردبێت، پیاو بێت یان ئافرەت لە كاتێكدا بڕوادار بێت، سوێند بە خوا بە ژیانێكی كامەران و ئاسوودە لە دنیادا دەیژێنین، لە قیامەتیشدا پاداشتیان بە جوانتر دەدەینەوە لەوەی كە ئەوان دەیانكرد.
پاشان ئەی برای بەڕێزم ڕێنموونیت دەكەم بۆ ئەنجامدانی چەند كارێك كەئەگەر جێبەجێیان بكەیت ئەوا پشت بەخوا دووردەكەویتەوە لەو كارەو وازی لێ دێنیت.
لەوانە:
هەموو ئەو سیدی وكەناڵ ووێب سایت وگرتە ڤیدیۆییانەی كە لاتە سەبارەت بەو بابەتە لەناویان بدە بیانسڕەوە، وەپەیمان بدە بەوەی نەگەڕێیتەوە سەریان وبەهەموو توانایەكتەوە هەوڵی خۆت بدە، وەهەروەها هەوڵ بدە هەرگیز خۆت بەتەنها نەكەویت وهەمیشە لەگەڵ خێزان وهاوڕێ‌ باشەكانتدابە، وەئەگەریش شەیتان وەسوەسەی بۆدروست كردی ئەوا هەوڵ بدە خۆت سەرقاڵ بكەی بەكارێكی خێرەوەو ئەو وەسوەسەیە وەلابنێی، وە ئەگەریش هاوڕێیەكی خراپت هەیە كە ڕاتدەكێشێ‌ بۆئەو كارە ئەوا لێی دووربكەوەرەوەو ئامۆژگاری بكە، وە وەرزیش بكەو ڕۆژووبگرەو داوا و پاڕانەوە بكە لای خوا كەیارمەتیت بدات لە دوورخستنەوەت لەو كارە، وە یارمەتیت بدات بۆ هاوسەرگیری وگرتنەبەری هۆكارەكانی.
  أســأل الله أن يمتعك بالـصحة والعافيـة والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته.....
لةسايتى بةهةشت وةركيراوة.

بسم الله الرحمن الرحيم
1- بایەخدان بەچارەسەركردنی نەفسی خۆتان و پاك كردنەوەی نەفستان بەئیمان و كردەوەی چاك،وە هەوڵدان بۆ فێربوونی زانیاری شەرعی بە سود كە وەرگیرابێت لە قورئان و سونەتی ڕاستی پەیامبەری خۆشەویستمان صلی اللە علیە وسلم وە بایەخدانی تەواو بۆ تێگەیشتن لە قورئان و سونەتی ڕاست بە تێگەیشتنی پیاوچاكانی ئومەتی ئیسلام كە بریتین لە (الصحابة و التابعين و أتباع التابعين رضي الله عنهم ورحمهم الله) لە بواری مەنهەجی ڕاست و بیروباوەڕی پاك و قسە و كرداری باشدا.
2- بایەخدانی تەواو بە خووڕەوشتی خۆتان و پاك كردنە وەی لە هەموو خووڕەوشتێكی دژ بە ئیسلام.
3- بە رهەمی تێگەیشتن و زیرەكیتان بۆ وەرگرتنی زانیاری بەسود بێت لە زانیاری دونیای یەكاندا بە شێوەیەك بەرهەمی بێنن سودی ببێت بۆ خۆتان و كۆمەڵگاكەمان و شارو وڵاتەكەمان و ئیسلامەكەمان بە تایبە تی.
4- ئەوەی گەنجەكانمان ئەڕازێنێتەوە و پلەی بەرز ئەكاتەوە ئەوەیە بزانێت بۆچی خوای گەورە دروستی كردویت و هەوڵبدەیت بە إخلاص و خواپەرستی یەكی ڕاست و لەسەر سونەت و دور لە بیدعە و خورافەت خوا ڕازی بكەیت.
5- گەنجی وریاو تێگەیشتوو كەسێكە كاتەكانی بەفیڕۆ نەدات ئاگاتان لەو مژدە خۆشەی پەیامبەری خۆشەویستمان بێت صلی اللە علیە وسلم كە مژدەی داوە بەو گەنجانەی خۆیان لەسەر خواپەرستی پەروەردە ئەكە ن و بەردەوام ئەبن تا مردن لە ڕۆژی قیامەتدا لە ژێر سێبەری عەرشی خوادا ئەبن و تەنها ئەو سێبەرەش هەیە لە ڕۆژی قیامەتدا.(رواە البخاری ومسلم).
6- ڕێگەكانی خزمەت كردن بەدینەكەمان زۆرە ڕێگەیەك هەڵبژێرە بەڕەغبەتی خۆت بتوانی خزمەتی دینەكەت بكەیت تا خوا لێت ڕازی بێت.
7- كردەوە كردن بەئیسلامەكەمان زیاتر بەرچاوت ڕۆشن ئەكاتەوە لە تاریكیەكان، و پارێزراو ئە بیت إن شا‌و الله بۆیە بەچاكی ئەوەندەی ئەتوانیت گوێڕایەڵی ئیسلام بە، و پێچە وانەی مە كە.
8- عاطفه و خوێن گەرمیت با نەبێتە جێگای طماعی ڕۆچووەكان و بەرەو هەڵەت نەبەن زۆر وریای ئەم خاڵە بە چونكە ئەو ڕۆچو زیادەڕەوانە ئەیانەوێت بەكارت بهێنن بۆ بەرژەوەندی خۆیان و گەشتنیان بەمەبە ستەكانی خۆیان لەسەر شان و ماندوبونی تۆی گەنج بۆیە زۆر بە ئاگابە با هەڵت نەخەڵەتێنن.
9- ئەوەی بیەوێت پارێزراو بێت لە عاطفه و خوێن گەرمی بۆ ئەوەی بەرە و هەڵەی نەبات تەنها ڕێگا تێگەیشتنە لە ئیسلام بەتێگەیشتنی سەلەفی صاڵحی ئومەتی ئیسلام.
10- با پۆشاكت پۆشاكی شەرعی بێت و بایەخدان بە دروست كردنی كەسایە تی خۆت لە پێویستی یە كانی مرۆڤی موسوڵمانە تۆی برای گەنجم با كەسایەتی باشت ببێت.
11_ خۆت لەشەڕی ئافرەتان بپارێزە با كەسایەتیت لەكەدار نەبێت، و بە جوانیان هەڵمەخەڵەتێ ڕەچاوی دین و ئەخلاقی بكە لە كاتی هاوسەرگیریدا.
12- ڕەفیقی باش بناسە و بیكە بەڕەفیقی خۆت كەسێك بێت هەڵەت كرد بۆت ڕاست بكاتەوە، نەتزانی ڕێنمونیت بكات بۆ خێرو چاكە و با كەسێكی ڕاست گۆ و بەو فا بێت لەگە ڵتا لە هەموو كاتێكدا.
13- دینداری پاك بكە و مەبەستت ڕەزامەندی خوا بێت خۆت بە دور بگرە لەحیزبایەتی كردن بەعەلمانی و ئیسلامی یەوە.
14- بەردەوام لێپرسینەوەی نەفسی خۆت بكە چیت كردووە بۆ ئیسلام و چیت پێش خستووە بۆ ڕۆژی قیامەت.
15- تەمەنی گەنجیت بە فیڕۆ مەدە چونكە لە ڕۆژی قیامەتدا بە تایبەتی لێپرسینەوەی لەسەر ئەكرێیت.
لە كۆتایدا ئەڵێم دڵنیام كە انێك كە هێشتا ماویانە لە ڕاستی یەكان بگەن پێیان ناخۆشە ئەم قسەو نوسینانە بەڵام پێناخۆشی خەڵك نابێت وامان لێبكات حەق نەڵێین چونكە هەركە سێك بە ڕاستی شوێن حەق بكەوێت دژایەتی ئەكرێت بۆیە ئەڵێم: [حسبي الله ونعم الوكيل وَمَا تَوْفِيقِي إِلاَّ بِاللّهِ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ]
لةبةهةشت وةركيراوة.

الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، أما بعد
مرۆڤ لە ژیانیدا بەچەندین تاقی كردنەوەدا تێدەپەڕێت، كە تاڕادەیەك خۆی تێیدا خاوەن بڕیارە بچێتە تاقی كردنەوەوە یان نەچێت، بەڵام تاقی كردەوەیەكی تر هەیە كە لەڕاستی دا تاقی كردنەوەیەكی ناچاری یە و هەر دەبێت ئەنجام بدرێت.
لەم تاقی كردنەوەیەشدا سەركەوتوو نابێت مەگەر كەسێك كە ئامادەكاری پێشوەختی بۆ كردبێت و توێشووی بۆ ئامادە كردبێت، بەڵام ئایا ئەم تاقی كردەوەیە چی یە ؟
تاقی كردنەوەیەكی ناوەندی گشتی یە ؟ یان تاقی كردنەوەیەكی بەكالۆریۆس و ماستەر یان دكتۆرایە؟
تاقی كردنەوەیەكە كە خوێندەوار و نەخوێندەوار بەشداری تێدا دەكات، تایبەت نیە بە تەمەنێكی دیار كراوەوە، هەموو كەسێك لە باڵغ بوونەوە دەگرێتەوە تاوەكو مردن، ئەم تاقی كردنەوەیە شوێنی ئەنجام دانی ئەم دونیایە نیە بەڵكو لە دواڕۆژدایە، وەكو خوای پەروەردگار فەرموویەتی: [فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ] (الأعراف: 6).
واتە: ئینجا سوێند بێت بەخوا بێگومان پرسیار دەكەین لەوانەی كە پێغەمبەران بۆ ڕەوانەكراوە، سوێند بێت بەخوا لە پێغەمبەران دەپرسینەوە(دەربارەی هەڵوێستی خەڵكی).
هەروەها فەرموویەتی: [فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِين عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ] (الحجر: 93).
واتە: سوێند بە پەروەردگارت پرسیار لە هەموویان دەكەین بە گشتی لەو كار و كردەوانەی كە دەیانكرد.
هەركەسێك دژایەتی ئیسلام بكات و پێوەی پابەند نەبێت و خەڵكی لێ دوور بخاتەوە ئەوە خوای گەورە پرسیاری لێ دەكات دەربارەی ئەوەی كە كردویەتی، و وە لەسەر ئەوەش لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكات.
خوای پەروەردگار دەفەرموێت: [وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ] (النحل: 93).
واتە: بێگومان پرسیارتان لێ دەكرێت دەربارەی ئەو كارانەی كە ئەنجامتان دەدا.
وە هەروەها فەرموویەتی: [وَلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً] (الإسراء: 36).
واتە: لە شتێك مەدوێ و شوێنی شتێك مەكەوە كە زانست و زانیاریت دەربارەی نیە چونكە بەڕاستی دەزگاكانی بیستن و بینین و تێگەیشتن هەر هەمووی بەرپرسیارە لێی.
وە هەوەرها فەرموویەتی: [فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ (٤٣) وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ ۖ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ] (الزخرف: 43-44).
واتە: كەواتە تۆ بێ خەمبە و پابەندی ئەوەبە كە نیگات بۆ كراوە، چونكە تۆ بەڕاستی لەسەر ڕێگایەكی ڕاستیت، بەڕاستی ئەم قورئانە یادخەرەوەیە بۆ خۆت و قەومەكەت، لە ئایندەشدا پرسیارتان لێ دەكرێ دەربارەی.
* ئەی برا و خوشكی لاو:

بزانە كە پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) فەرموویەتی:  [لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يُسْأَلَ عَنْ عُمُرِهِ فِيمَا أَفْنَاهُ، وَعَنْ عِلْمِهِ فِيمَ فَعَلَ، وَعَنْ مَالِهِ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَهُ،وَفِيمَ أَنْفَقَهُ وَعَنْ جِسْمِهِ فِيمَ أَبْلَاهُ] (رواه الترمذي وصححه الألباني).
واتە: هەردوو پێی بەندە لە ڕۆژی قیامەتدا لە شوێنی خۆی لاناچێت تاوەكو پرسیاری لێ دەكرێت دەربارەی:
تەمەنی لە چیدا تەواو كرد؟
وەزانستەكەی كە لە چیدا كاری پێكردووە؟
وە لە ماڵەكەی كە چۆن دەستی كەوتووە و لەچی دا خەرجی كردووە؟
وە دەربارەی جەستەی كە لەچی دا سەرفی كردووە؟
* بیستت برا و خوشكی لاو؟

دەربارەی تەمەنی گەنجی؟ جا وەڵام بدەرەوە، چی دەڵێیت بە پەروەردگارت لە ڕۆژێكدا كە هەموو خەڵكی لە گۆڕەپانی لێپرسینەوەدا ڕادەوەستێنرێت، خەڵكی بە پێی تاوانەكانی خۆیان لە ناو عەرەقدا نوقوم بوون، كەسی وا هەیە تاوەكو لای هەردوو گوێی عەرەق دایپۆشیوە.
* ئەی براو خوشكی لاو

ئایا بیرت لەو ڕۆژە كردوەتەوە كە پێغەمبەری خوا فەرموویەتی:
[مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلا سَيُكَلِّمُهُ رَبُّهُ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ، لَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ تُرْجُمَانٌ، فَيَنْظُرُ أَيْمَنَ مِنْهُ فَلا يَرَى إِلا شَيْئًا قَدَّمَهُ، ثُمَّ يَنْظُرُ أَشْأَمَ مِنْهُ فَلا يَرَى إِلا شَيْئًا قَدَّمَهُ، وَيَنْظُرُ أَمَامَهُ فَتَسْتَقْبِلُهُ النَّارُ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَّقِيَ النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَلْيَفْعَلْ] (صححه الألباني).
واتە: هەر یەكێك لە ئێوە ئیللا خوای گەورە لەڕۆژی قیامەتدا قسەی لەگەڵ دەكات بە بێ ئەوەی وەرگێڕێك لە نێواندا هەبێت، سەیری لای ڕاستی خۆی دەكات تەنها ئەو كردەوانە دەبینێت كە پێشی خستووە، پاشان سەیری لای چەپی دەكات هەر ئەو كردەوانە دەبینێت كە پێشی خستووە، پاشان سەیری پێشی خۆی دەكات ئاگر پێشوازی لێ دەكات، بۆیە هەركەسێك لە ئێوە دەیەوێت خۆی لە ئاگر بپارێزێت ئەگەر بەلەتە خۆرمایەكیش بێت با بیكات.
* چیت پێش خستووە.....؟ چیت كردووە بۆ ئەو ڕۆژە گەورە.....؟
* ئایا نوێژ و پەرستن و پابەندبوون بەشەرعی خوات پێش خستووە؟
* ئایا ترسان لەخوا و توڕەیی و سزای خوات پێش خستووە؟
* ئایا دڵت چاك كدووە و یەكلات كردووەتەوە بۆ خوا و پاكت كردۆتەوە؟
* ئایا پەیمانت بەخوا داوە كە ئیتر سەرپێچی نەكەی؟
* ئایا پەیوەست بویتە بەسوننەتی پێغەمبەرەكەت (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) وە كردووتە بە پێشەوای خۆت؟
* ئایا گوێڕایەڵی دایك و باوكت كردووە بەتایبەت لە كاتی پیربوونیاندا؟
* ئایا پارێزگاریت كردووە لە نوێژ و ڕۆژوو و شەو نوێژ و قورئان خوێندن؟
* ئایا بەشداری دەكەیت و دادەنیشت لەو شوێنانەی كە وانەی شەرعی تێدا دەوترێتەوە بۆ ئەوەی فێری دینەكەت ببیت؟
* ئایا بانگەواز دەكەیت بۆ ئاینی خوا ؟
* ئایا تۆ سوریت لەسەر ئەوەی خوا لە خۆت ڕازی بكەیت؟
پێغەمبەری خوا (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) فەرموویەتی:  [ مَنْ خَافَ أَدْلَجَ، وَمَنْ أَدْلَجَ بَلَغَ الْمَنْزِلَ، أَلَا إِنَّ سِلْعَةَ اللَّهِ غَالِيَةٌ، أَلَا إِنَّ سِلْعَةَ اللَّهِ الْجَنَّةُ ] (صححه الألباني)
واتە: هەر كەسێك بترسێت لەسەرەتای شەوەوە بەڕێ دەكەوێت، هەركەسێكیش سەرەتای شەو بەڕێ بكەوێت دەگات بە مەنزڵ و شوێنی خۆی، ئاگاداربن كاڵای خوا زۆر گرانبەهایە، ئاگاداربن كاڵای خوا بەهەشتە.
لە كۆتایدا دەڵێم چیت ئامادەكردووە بۆ ئەو ڕۆژەی كە خوای گەورە دەربارەی دەفەرموێت: [يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ (٣٤) وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ (٣٥) وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ] (عبس: 34- 36).
واتە: ئەو ڕۆژە هێندە ترسناكە برا لە دەستی برای خۆی ڕا دەكات، هەروەها لەدەستی دایك و باوكی، لە دەستی هاوسەر و كوڕەكانی...
وَآخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالمَيِن، وصَلَى اللهُ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّد، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلَّم.
لة سايتى بةهةشت وةركيراوة.

بسم الله الرحمن الرحيم
* قصر و جمع
(قصر) واتە: (كورت كردنەوەی نوێژە چوار ركعاتى یەكان بۆ دوو ركعات):
(جَمع) واتە: (كۆكردنەوەی نوێژ، بەوەی نوێژی نیوەڕۆ لە گەڵ نوێژی عەسرا كۆبكەیتەوە جا چ لە كاتی نیوەڕۆدا بێت واتە لە پاش نوێژی نیوەڕۆ ڕاستەخۆ نوێژی عەسریش بكەیت، یان لە كاتی عەسردا بێت واتە لە پێش نوێژی عەسردا نوێژی نیوەڕۆ بكەیت ئەنجا ڕاستەخۆ نوێژی عەسریش بكەیت.
بە هەمان شێوە نوێژی مەغریب و عیشاش).
* (قصر) واتە: (كورت كردنەوەی نوێژە چوار ركعاتى یەكان بۆ دوو ركعات):
كورت كردنەوەی نوێژە چوار ركعاتى یەكان بۆ دوو ركعات تەنها لە كاتی سەفەردا دەبێت:
ئەمەش بە مەرجێك دەبێت كە موسڵمان لە سنوری شار یان شارۆچكە یان گوندی نیشتەجێبوونی دەر بچێتە دەرەوە، بە بێ دیاری كردنی ماوە یان ئەندازەی دوور كەوتنەوەی لەو جێگایە، چونكە ئەمە لە سوننەتی پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم) نەهاتووە.
كەواتە ئەوانەی دەڵێن: كورت كردنەوەی نوێژ بە مەرجێك دروستە كە ئەندازەی (70) یان (73) یان (80) كیلومتر یان ماوەی شەو و ڕۆژێك یان.. یان … دوور كەویتەوە لە جێگای نیشتەجێبووت ! ئەم وتانە هیچ بەڵگەیەكی ڕوونی لە سەر نەهاتووە.
خوای گەورە فەرموویەتی: [وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَةِ] [سورة النساء: (101)] .
واتە: ئەگەر دەرچوون بە سەر زەویدا بۆ سەفەر ئەوا هیچ تان لە سەر نى یە كەوا هەندێك لە نوێژەكان ـ واتە: نێوەڕۆ و عەسر و عیشا ـ كورت بكەنەوە.
(عبد الله)ی كوڕی ئیمامی (عمر) فەرموویەتی:(لو خرجتُ ميلاً قصرتُ الصلاةَ) انظر (الـمحلى بالآثار) لابن حزم: (5 / 19 ـ 20) وفتح الباري، وأضواء البيان للشنقيطي: (1 / 370) وفقه السنة: (1 / 284).
واتە: ئەگەر یەك میل (1603 متر) دەربچمە دەرەوە ئەوا نوێژ كورت دەكەمەوە.
ابن القیم فەرموویەتی:: (لـم يـحد صلى الله عليه وسلم لأمتهِ مسافة محدودة للقصر والفطر، بل أطلق لـهم ذلك في مطلق السفر والضرب في الأرض …) زاد الـمعاد من هدي خير العباد: (1 / 189).
واتە: پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم ئەندازەیەكی دیاری نەكردووە بۆ ئوممەتەكەی بۆ كورت كردنەوەی نوێژ و ڕۆژوو نەگرتن، بەڵكو ئەمەی بۆیان بە ڕەهایی هێشتووەتەوە بۆ هەر سەفەرێك بێت و بۆ هەر دەرچوونێك بێت بە سەر زەویدا …
وقال الصنعانـي: (وجواز القصر والجمع فـي طويل السفر وقصيرهِ، مذهب كثير من السلف) سبل السلام: (2 / 446).
واتە: دروستێتی كورت كردنەوەی نوێژ و كۆكردنەوەی بۆ سەفەری درێژ و كورتیش بۆچوونی زۆرینەی سەلەفە.
وقال ابن حزم: (من خرج عن بيوت مدينتهِ أو قريتهِ أو موضع سكناه، فـمشى ميلاً فصاعداً صلى ركعتين ولا بد إذا بلغ الـميل، فإنْ مشى أقل من ميل صلى أربعاً) (الـمحلى بالآثار) لابن حزم: (5 / 2).
واتە: هەر كەسێك لە ماڵەكانی شارەكەی یان گوندەكەی یان جێگای بیشتەجێبوونی دەرچووە دەرەوە و ئەنجا بە ئەندازەی یەك میل (1603 متر) یان زیاتر ڕێی كرد و ڕۆیشت ئەوا دوو ركعات نوێژ دەكات، وە پێویستە بگاتە ئەندازەی یەك میل، وە ئەگەر كەمتر لە یەك میل ڕێی كرد و ڕۆیشت ئەوا چوار ركعات دەكات.
وقال الشنقيطي: (يبتدىء الـمسافر القصرَ إذا جاوزَ بيوت بلدهِ، بأن خرج من البلد كلهِ، ولا يقصر في بيتهِ إذا نوى السفر ولا في وسط البلد) (1 / 371) وانظر: شرح صحيح مسلم للنووي: (5 / 200) والـحلى: (5 / 2).
واتە: موسافر دەست دەكات بە كورت كردنەوەی نوێژ ئەگەر ماڵەكانی شارەكەی تێپەڕ كرد، بەوەی لە هەموو شارەكەی دەرچێتە دەرەوە، وە نابێت لە ماڵەكەی خۆیدا یان لە ناوەڕاستی شارەكەیدا نوێژ كورت بكاتەوە ئەگەر نیەتی سەفەری هەبوو.
عن علي بن ربيعة قال: (خرجنا مع علي بن أبي طالب رضي الله عنه متوجهين ههنا ـ وأشار بيدهِ إلى الشام ـ فصلى ركعتين ركعتين حتى إذا رجعنا ونظرنا إلى الكوفة حضرت الصلاة، فقالوا: يا أمير الـمؤمنين هذه الكوفة تتم الصلاة ؟ قال: لا حتى ندخلها) رواه الـحاكم والبيهقي: (3 / 146) وانظر: الفتح: (2 / 570).
واتە: لە گەڵ عەلی كوڕی ئەبو تالب دا ـ خوای لێ رازی بێت ـ دەرچوینە دەرەوە و ڕوومان كرد لە شام، جا دوو ركعات دوو ركعات نوێژی دەكرد تاوەكو گەڕاینەوە و سەیری كوفەمان كرد و بینیمان لەو كاتەدا كاتی نوێژ ئامادە بوو، وترا: ئەی فەرمان ڕەوای ئیمانداران ئەمە كوفەیە ئایا نوێژەكە بە تەواوی بە چوار ركعات ناكەیت ؟ فەرمووی: نەخێر بەردەوام نوێژەكەمان كورت دەكەینەوە تاوەكو دەڕۆینە ژوورەوە.
قال الـحافظ: (الـمراد بقولـهم: "هذه الكوفة" أي: فأتم الصلاة، فقال: " لا حتى ندخلها " أي لا نزال نقصر حتـى ندخلها، فإنا ما لـم ندخلها في حكم الـمسافرين) الفتح: (2 / 570).
واتە: مەبەست بە وتەیان: ئەمە كوفەیە ؟ واتە: نوێژەكە تەواو بكە، فەرمووی: نەخێر بەردەوام نوێژەكەمان كورت دەكەینەوە تاوەكو دەڕۆینە ژوورەوە، چونكە تاوەكو نەڕۆینە ژوورەوە هەر لە حوكمی موسافر داین.
ماوەی كورت كردنەوەی نوێژ:
ئایا تا ماوەی چەند ڕۆژ موسافر دەتوانێت نوێژەكان كورت بكاتەوە ؟
هەروەها لێرەشدا بە هەمان شێوە لە سوننەتی پێغەمبەردا صلى الله عليه وسلم هیچ ماوەیەك دیاری نەكراوە بۆ ئەوەی موسافر تێیدا نوێژەكانی كورت بكاتەوە و ئەنجا دوای ئەوە بە تەواوی چوار چوار بیانكات ئەگەر چی هەر لە سەفەریشدا بێت ! بەڵكو بەردەوام نوێژە چوارىیەكان كورت دەكاتەوە تاوەكو دەگەڕێتەوە بۆ جێگای نیشتەجێبوونی خۆی ئەگەر چی چەندین ڕۆژ یان چەندین مانگ یان چەندین ساڵیش بمێنێتەوە ئەوا هەر نوێژەكانی كورت دەكاتەوە مادام لە سەفەردایە.
قال ابن عمر: (إنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان إذا خرج من أهله صلى ركعتين حتـى يرجع إليهم) رواه أحمد: (5042).
واتە: پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم ئەگەر لە نێو كەسوكاریدا دەربچوایە ئەوا دوو ركعات نوێژی دەكرد تاوەكو دەگەڕایەوە.
كەواتە ئەوانەی دەڵێن: كورت كردنەوەی نوێژ ئەوەندە دروستە كە بۆ ماوەی (4) ڕۆژ یان (10) یان (15) یان (17) یان (19) یان (20).. یان.. یان … بمێنیتەوە لە سەفەردا ئەنجا دوای ئەم ماوەیە دەبێت نوێژە چوارىیەكان بە تەواوی چوار چوار بكات ئەگەر چی لە سەفەریشدا بێت ! ئەم وتانە هیچ بەڵگەیەكی ڕوونی لە سەر نەهاتووە.
بەڵگەی خاوەنی ئەم وتانە بریتىیە لەوەی كە دەڵێن: پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم لە سەفەرەكانیدا یان (4) ڕۆژ یان (15) یان (17) یان (19) یان (20) ڕۆژ ماتەوە و نوێژەكانی تێدا كورت كردووەتەوە بۆیە دەبێت ئێمەش هەر ئەوەندە نوێژەكانمان كورت بكەینەوە !
وەڵامی زانایان بۆ ئەم وتەیە ئەوەیە كە دەڵێن: ڕاستە پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم لە سەفەرەكانیدا جاری هەبووە 4 ڕۆژ یان (15) یان (17) یان (19) یان (20) ڕۆژ ماتەوە، چونكە لە سەفەرەكانیدا هەر ئەوەندە ماتەوە بە پێی پێویستی كات بۆ ئەنجامدانی كارەكانی و پاشان گەڕاوەتەوە، ئەمەش نابێتە ڕێگر لەوەی كەوا ئەگەر كەسێك لە سەفەرەكەیدا زیاتر لەو ماوانە مایەوە ئەوا ئیتر نابێت نوێژەكانی كورت بكاتەوە ! چونكە پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم ئەم تێگەیشتنەی باس نەكردووە و ئاماژەشی بۆ نەكردووە.
هەروەها بۆمان هەیە بڵێین: بەڵگەتان چى یە ئەگەر پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم لە سەفەرەكانیدا لەو ماوانە زیاتر بمایەتەوە ئەوا نوێژەكانی كورت نەدەكردەوە ؟
لە ڕاستیدا هیچ بەڵگەیەكیان بە دەستەوە نى یە !
بۆیە موسافر تاوەكو لە سەفەردایە ئەوا پێویستە نوێژە چوارى یەكانی كورت بكاتەوە تاوەكو دەگەڕێتەوە هەر چەند بمێنێتەوە.
* (جمع الصلاة‌) واتە: (كۆكردنەوەی نوێژ):
(جَمع) واتە: (كۆكردنەوەی نوێژ، بەوەی نوێژی نیوەڕۆ لە گەڵ نوێژی عەسرا كۆبكەیتەوە جا چ لە كاتی نیوەڕۆدا بێت واتە لە پاش نوێژی نیوەڕۆ ڕاستەخۆ نوێژی عەسریش بكەیت، یان لە كاتی عەسردا بێت واتە لە پێش نوێژی عەسردا نوێژی نیوەڕۆ بكەیت ئەنجا ڕاستەخۆ نوێژی عەسریش بكەیت.
بە هەمان شێوە نوێژی مەغریب و عیشاش).
* لە چ حاڵەتێكدا نوێژە فەرزەكان كۆدەكرێنەوە ؟
1 ـ ئەگەر كەسێك نیازی سەفەر كردنی هەبوو لە پێش نیوەڕۆ ئەوا نوێژی نیوەڕۆ دوا دەخات بۆ لای نوێژی عەسر ئەنجا لە كاتی عەسرا هەردووكیان كۆدەكاتەوە دوو ركعات نوێژی نیوەڕۆ دەكات پاشان دوو ركعات عەسر.
وە ئەگەر كەسێك نیازی سەفەر كردنی هەبوو لە پاش نیوەڕۆ ئەوا چوار ركعات نوێژی نیوەڕۆ لە كاتی خۆیدا دەكات ئەنجا ڕاستەخۆ لە پاش نوێژی نیوەڕۆ چوار ركعات نوێژی عەسریش دەكات و هەردووكیان كۆدەكاتەوە بە بێ كورت كردنەوە چونكە هێشتا سەفەری نەكردووە.
وە ئەگەر كەسێك نیازی سەفەر كردنی هەبوو لە پێش مەغریب ئەوا نوێژی مەغریب دوا دەخات بۆ لای نوێژی عیشا ئەنجا لە كاتی عیشادا هەردووكیان كۆدەكاتەوە سێ ركعات نوێژی مەغریب دەكات پاشان دوو ركعات عیشا.
وە ئەگەر كەسێك نیازی سەفەر كردنی هەبوو لە پاش مەغریب ئەوا سێ ركعات نوێژی مەغریب لە كاتی خۆیدا دەكات ئەنجا ڕاستەخۆ لە پاش نوێژی مەغریب چوار ركعات نوێژی عیشاش دەكات و هەردووكیان كۆدەكاتەوە بە بێ كورت كردنەوە چونكە هێشتا سەفەری نەكردووە.
وە ئەگەر لە سەفەردا بوو ئەوا پێویستە نوێژە چوارى یەكان كورت بكاتەوە بۆ دوو ركعات، بەڵام كۆكردنەوەیان:
ئەوا دەتوانێت نوێژی نیوەڕۆ دوا بخات بۆ لای عەسر یان نوێژی عەسر پێش بخات بۆ لای نیوەڕۆ.
هەروەها دەتوانێت نوێژی مەغریب دوا بخات بۆ لای عیشا یان نوێژی عیشا پێش بخات بۆ لای مەغریب.
عن معاذ بن جبل قال: (أن رسول الله صلى الله عليه وسلم كان في غزوة تبوك إذا زاغت الشمس قبل أن يرتحل جمع بين الظهر والعصر، وإنْ يرتحل قبل أن تزيغ الشمس أخر الظهر حتى ينزل للعصر، وفي المغرب مثل ذلك إن غابت الشمس قبل أن يرتحل جمع بين المغرب والعشاء، وإن يرتحل قبل أن تغيب الشمس أخر المغرب حتى ينزل للعشاء ثم جمع بينهما) صحيح أبي داود رقم: (1208).
واتە: پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم لە غەزای تەبوكدا ئەگەر خۆر لە ناوەڕاستی ئاسماندا لایبدایە پێش ئەوەی دەربچوایە ئەوا نوێژی نیوەڕۆ و عەسری كۆدەكردەوە، وە ئەگەر پێِش ئەوەی خۆر لە ناوەڕاستی ئاسماندا لایبدایە دەربچوایە ئەوا نوێژی نیوەڕۆی دوا دەخست تاوەكو دادەبەزی بۆ نوێژی عەسری، وە لە مەغریبیشدا بە هەمان شێوە ئەگەر خۆر ئاوا ببوایە پێش ئەوەی دەربچوایە ئەوا نوێژی مەغریب و عیشای كۆدەكردەوە، وە ئەگەر پێش خۆر ئاوابوون دەربچوایە ئەوا نوێژی مەغریبی دوا دەخست تاوەكو بۆ نوێژی عیشا دادەبەزی ئەنجا هەردووكیانی كۆدەكردەوە.
تێبینى یەك:
كورت كردنەوەی نوێژە چوارى یەكان لە سەفەردا واجبە دەبێت دوو ركعات دوو ركعات ئەنجامیان بدات چ بە رێەوە بێت و لە سەر سەفەر بێت یان جێگیر بووبێت لە سەفەرەكەیدا.
بەڵام كۆكردنەوەی نوێژەكان ئەوا بە پێی پێویست ئەنجامی دەدات و نابێت بەردەوام نوێژەكان كۆبكاتەوە بە بیانوی ئەوەی لە سەفەردایە !
كەواتە ئەگەر موسافیر پێویستی بە كۆكردنەوە هەبوو ئەوا نوێژەكان كۆدەكاتەوە، جا چ ئەمە بۆ بەرێوە بوون بێت لە كاتی یەكەمینیاندا یان دوومینیاندا بێت لە حاڵەتێكدا كە دابەزین ناڕەحەت بێت لە سەر لەو كاتەدا، یان لە كاتی دابەزین و جێگیر بوونیدا بێت لە بەر پێویستى یەكی تر، بۆ نموونە ئەگەر پێویستی هەبوو بۆ خەوتن و پشوودان لە كاتی نیوەڕۆ و عیشادا ئەوا لە كاتی نێوەڕۆدا دادەبەزێت كە ئەو ملندووە و خەوی دێت و برسى یەی پێویستی بە پشوودان و خواردن و خەوتن هەیە، لەم حاڵەتەدا نوێژی نیوەڕۆ دوا دەخات بۆ لای كاتی عەسر، ئەنجا پێویستی هەیە بەوەی كە نوێژی عیشا پێش بخات و لە گەلڕ مەغریبدا كۆیبكاتەوە و ئەنجا دوای ئەوە پشوو بدات و بخەوێت.
بەڵام ئەگەر كەسێك چەند ڕۆژێك لە گوندێكدا یان لە شارێكدا بمێنێتەوە و جێگیر ببێت بۆ ماوەیەك ئەوا ئەم كەسە هەرچەندە نوێژەكانی كورت دەكاتەوە بەڵام نابێت كۆیان بكاتەوە ئیللا مەگەر لە بەر پێویستى یەك نەبێت.
بڕوانە كتێبی: (سلسلة الأحاديث الصحيحة) للشيخ الألبانـي: (1 / 311 ـ 315).
بەڵام نوێژی بەیانیان ئەوا لە گەڵ هیچ نوێژێكدا كۆناكرێتەوە، بەڵكو دەبێت تەنها لە كاتی خۆیدا بكرێت.
2 ـ كۆكردنەوەی نوێژ بە هۆی باران بارینەوە یان قوڕە لێتەوە یان ڕەشەبای ساردەوە.
3 ـ كۆكردنەوەی نوێژ بە هۆی ترسەوە لە حاڵەتێكی نا ئاساییدا.
4 ـ كۆكردنەوەی نوێژ بە بێ هۆكارێكی نا ئاسایی بەڵكو بۆ دوور خستنەوەی ناڕەحەتی لە سەر موسڵمانان.
عن ابن عباس قال: (جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر والمغرب والعشاء بالمدينة من غير خوف ولا مطر [ولا سفر] ، فقيل لابن عباس: ما أراد إلى ذلك ؟ قال: أراد أن لا يحرج أمته) متفق عليه والزيادة لـمسلم.
واتە: پێغەمەری خوا صلى الله عليه وسلم نوێژی نیوەڕۆ و عەسر، وە مەغریب و عیشای كۆكردەوە لە ناو مەدینەدا بە بێ ترس و بە بێ باران و بە بێ سەفەر، وترا بە ابن عباس مەبەستی چی بوو بەوە ؟ فەرمووی: مەبەستی ئەوە بوو كە ئوممەتەكەی نەخاتە ناڕەحەتى یەوە.
ئەم فەرموودەیە چەند سودێكی تێدایە لەوانە:
ـ كۆكردنەوەی نوێژەكان بە هۆی ترسەوە كارێكی شەرعى یە.
ـ كۆكردنەوەی نوێژەكان بە هۆی بارانەوە كارێكی شەرعى یە.
ـ كۆكردنەوەی نوێژەكان بە هەر هۆیەكەوە كە ببێتە مایەی ناڕەحەتی لە ئەنجامدانیاندا لە كاتی خۆیاندا وەك نەخۆشی یان ماندووبوونێكی زۆر... هتد.
لة سايتى بةهةشت وةركيراوة.