بابه‌ت: ئه‌و سێ كه‌سه‌ى ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌یان لێ گیرا
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ (رضي الله عنه) قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وسلم) يَقُولُ: « بَيْنَمَا ثَلاَثَةُ نَفَرٍ يَمْشُونَ أَخَذَهُمُ الْمَطَرُ، فَأَوَوْا إِلَى غَارٍ فِى جَبَلٍ، فَانْحَطَّتْ عَلَى فَمِ غَارِهِمْ صَخْرَةٌ مِنَ الْجَبَلِ فَانْطَبَقَتْ عَلَيْهِمْ، فَقَالَ: بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ انْظُرُوا أَعْمَالاً عَمِلْتُمُوهَا صَالِحَةً لِلَّهِ فَادْعُوا اللَّهَ بِهَا لَعَلَّهُ يُفَرِّجُهَا عَنْكُمْ، قَالَ: أَحَدُهُمُ اللَّهُمَّ إِنَّهُ كَانَ لِى وَالِدَانِ شَيْخَانِ كَبِيرَانِ، وَلِى صِبْيَةٌ صِغَارٌ كُنْتُ أَرْعَى عَلَيْهِمْ، فَإِذَا رُحْتُ عَلَيْهِمْ حَلَبْتُ، فَبَدَأْتُ بِوَالِدَىَّ أَسْقِيهِمَا قَبْلَ بَنِىَّ، وَإِنِّى اسْتَأْخَرْتُ ذَاتَ يَوْمٍ فَلَمْ آتِ حَتَّى أَمْسَيْتُ، فَوَجَدْتُهُمَا نَامَا، فَحَلَبْتُ كَمَا كُنْتُ أَحْلُبُ، فَقُمْتُ عِنْدَ رُءُوسِهِمَا، أَكْرَهُ أَنْ أُوقِظَهُمَا، وَأَكْرَهُ أَنْ أَسْقِىَ الصِّبْيَةَ، وَالصِّبْيَةُ يَتَضَاغَوْنَ عِنْدَ قَدَمَىَّ، حَتَّى طَلَعَ الْفَجْرُ، فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُهُ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَافْرُجْ لَنَا فَرْجَةً نَرَى مِنْهَا السَّمَاءَ، فَفَرَجَ اللَّهُ فَرَأَوُا السَّمَاءَ، وَقَالَ: الآخَرُ اللَّهُمَّ إِنَّهَا كَانَتْ لِى بِنْتُ عَمٍّ أَحْبَبْتُهَا كَأَشَدِّ مَا يُحِبُّ الرِّجَالُ النِّسَاءَ، فَطَلَبْتُ مِنْهَا فَأَبَتْ حَتَّى أَتَيْتُهَا بِمِائَةِ دِينَارٍ، فَبَغَيْتُ حَتَّى جَمَعْتُهَا، فَلَمَّا وَقَعْتُ بَيْنَ رِجْلَيْهَا قَالَتْ: يَا عَبْدَ اللَّهِ اتَّقِ اللَّهَ، وَلاَ تَفْتَحِ الْخَاتَمَ إِلاَّ بِحَقِّهِ، فَقُمْتُ، فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُهُ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَافْرُجْ عَنَّا فَرْجَةً، فَفَرَجَ، وَقَالَ: الثَّالِثُ اللَّهُمَّ إِنِّى اسْتَأْجَرْتُ أَجِيرًا بِفَرَقِ أَرُزٍّ، فَلَمَّا قَضَى عَمَلَهُ قَالَ: أَعْطِنِى حَقِّى، فَعَرَضْتُ عَلَيْهِ ، فَرَغِبَ عَنْهُ، فَلَمْ أَزَلْ أَزْرَعُهُ حَتَّى جَمَعْتُ مِنْهُ بَقَرًا وَرَاعِيهَا فَجَاءَنِى فَقَالَ: اتَّقِ اللَّهَ، فَقُلْتُ: اذْهَبْ إِلَى ذَلِكَ الْبَقَرِ وَرُعَاتِهَا فَخُذْ، فَقَالَ: اتَّقِ اللَّهَ وَلاَ تَسْتَهْزِئْ بِى، فَقُلْتُ: إِنِّى لاَ أَسْتَهْزِئُ بِكَ فَخُذْ، فَأَخَذَهُ، فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنِّى فَعَلْتُ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ وَجْهِكَ فَافْرُجْ مَا بَقِىَ، فَفَرَجَ اللَّهُ » أَخْرَجَهُ الْبُخَارِيُّ (2333) وَمُسْلِمٌ (6884) .
هاوه‌ڵى خۆشه‌ویست عبدالله ى كورِى عومه‌ر (رضي الله عنه) ده‌فه‌رمووێت: گوێم لێ بوو پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) ده‌یفه‌رموو: سێ كه‌س له ئوممه‌تانى پێش ئێوه(به‌نى ئیسرائیل) رِۆیشتن (ده‌رچوونه ده‌ره‌وه‌ى دێ) توشى باران بارین بوون، په‌نایان برده به‌ر ئه‌شكه‌وتێك، كاتێك كه چوونه ناو ئه‌شكه‌وته‌كه‌وه، به‌ردێك له شاخه‌كه كه‌وته خواره‌وه‌و ده‌رگاى ئه‌شكه‌وته‌كه‌ى گرت و بێ ئومێد بوون، ئینجا له ناو خۆیاندا به‌یكتریان ووت: سه‌یرى چاكه‌تان بكه‌ن، ئه‌و كرده‌وانه‌ى كه ئه‌نجامتان داوه كامیان له‌به‌ر خاترى خواى په‌روه‌ردگار بووه بپارِێنه‌وه پێى به‌ڵكو رِزگارمان بێت، یه‌كێكیان ووتى: خوایه خۆت ئاگادارى دایك و باوكێكم هه‌بوو چوو بوونه ناوساڵه‌وه، وه كیژۆڵه‌یه‌كى بچوكیشم هه‌بوو، ئینجا هه‌ركات شیرم ده‌دۆشى و ده‌م هێنایه‌وه له پێشدا له دایك و باوكمه‌وه ده‌ستم پێده‌كرد پێش ئه‌وه‌ى بیده‌م به‌منداڵه‌كه‌م، وه رِۆژێكیان دره‌نگ هاتمه‌وه كاتێك بینیم دایك و باوكم نوستوون، وه شیره‌كه‌م دۆشى بوو وه‌ك جاران، وه له‌لاى سه‌ریانه‌وه رِاوه‌ستام، پێم ناخۆش بوو خه‌به‌ریان بكه‌مه‌وه، وه پێشم ناخۆش بوو كه له پێشدا بیده‌م به‌منداڵه‌كانم له كاتێكدا منداڵه‌كانم لاى پێم ده‌گریان و ده‌نوزانه‌وه له‌برساندا، تاكو به‌یانى رِۆژ بووه، وه خوایه ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌م له‌به‌ر خاترى تۆ كردووه له‌م نارِه‌حه‌تییه رِزگارمان بكه‌و ئه‌م به‌رده لابده‌و ده‌رگامان بۆ بكه‌ره‌وه بتوانین ئاسمان ببینین، خواى په‌روه‌ردگار به‌رده‌كه‌ى جوڵاندو ئاسمانیان بینى، وه یه‌كێكى تریان ووتى: خوایه كچێكى مامم هه‌بوو، وه من ئه‌وم خۆشده‌ویست زیاتر له خۆش ویستنى پیاو بۆ خێزانه‌كه‌ى، وه جارێكیان داواى كارى بێ شه‌رعیم لێكرد ئه‌ویش رِازى نه‌بوو، ووتى: تاكو سه‌د دینارم پێنه‌ده‌ى رِازى نابم، وه منیش چووم تاكو سه‌د دینارم په‌یداكرد، وه كاتێك ویستم كارى خراپى له‌گه‌ڵدا ئه‌نجام بده‌م، كچى مامه‌كه‌م پێى ووتم: ئه‌ى به‌نده‌ى خوا له خوا بترسه، وه بۆت دروست نییه جووت ببى له‌گه‌ڵمدا مه‌گه‌ر به حه‌لاڵى نه‌بێت، وه منیش هه‌ستام و ئه‌و كاره‌م نه‌كرد هه‌رچه‌نده ئه‌شم توانى ئه‌و كاره بكه‌م، خوایه ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌م له‌به‌ر خاترى تۆ كردووه له‌م نارِه‌حه‌تییه رِزگارمان بكه‌و ده‌رگامان بۆ بكه‌ره‌وه، به‌رده‌كه كه‌مێكى ترى لێ جوڵا، وه سێیه‌مینیان ووتى: خوایه منیش كرێكارێكم به‌كرێ گرتبوو، به حه‌وت كیلۆ برنج، ئینجا كاتێك له كاره‌كه‌ى بووه‌وه، ووتى: كرێكه‌م پێبده، منیش كرێكه‌ى كه حه‌وت كیلۆ برنج بوو، خستمه به‌رده‌ستى ئه‌ویش پێى رِازى نه‌بوو تورِه‌بوو، كاتێك كه كرێكاره‌كه رِۆیشت و به كرێكه‌ى رِازى نه‌بوو، منیش برنجه‌كه‌م بۆى تۆو كردو كه برنجه‌كه گوڵى كردوو ئینجا بۆیم دورییه‌وه‌و بۆیم كۆكرده‌وه‌و، تاكو چه‌ند مانگایه‌كم لێ كرِى بۆى، پاش ماوه‌یه‌ك كابراى كرێكار هاته‌وه‌و پێمى ووت: له خوا بترسه، منیش پێم ووت: بچۆ بۆلاى ئه‌و مانگایانه‌و بۆخۆتى ببه، ئه‌ویش پێمى ووت: له خوا بترسه‌و گاڵته‌م بێ مه‌كه، منیش پێم ووت: گاڵته‌ت پێناكه‌م برِۆ بیبه، ئه‌ویش بردى، خوایه ئه‌گه‌ر ئه‌م كاره‌م له‌به‌ر خاترى تۆ كردووه له‌م نارِه‌حه‌تییه رِزگارمان بكه‌و ده‌رگامان بۆ بكه‌ره‌وه، ئه‌و به‌رده لابده، ئینجا به‌رده‌كه لاچوو ئه‌وانیش رِزگاریان بوو.
چه‌ند سوودو ئامۆژگارییه‌ك له‌م چیرۆكه‌دا.
(1) فه‌زڵ و گه‌وره‌یى نیه‌ت پاكى له كرده‌وه‌دا (ئه‌گه‌رچى ته‌نها یه‌ك كرده‌وش بێت).
(2) كرده‌وه‌ى چاك و باش له‌كاتى خۆشیدا ئه‌نجامى بده‌یت سوودت پێده‌گه‌ێنێت له‌كاتى نارِه‌حه‌تى و سه‌ختیدا، وه پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) فه‌رموویه‌تى: (تَعَرَّفْ إِلَى اللَّهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفْكَ فِي الشِّدَّة) صَحِيح: أَخْرَجَهُ أَحْمَد وَالطَّبَرَانِيّ صَحَّحَهُ الشَّيْخ الأَلْبَاني فِي صَحِيح الْجَامِع (2961) . . واته: له كاتى خۆشگوزه‌رانى و ژیان خۆشیدا خواى گه‌وره بناسه‌و بیپه‌رسته‌و سنووره‌كانى بپارێزه‌و له گوناهوتاوان دوربكه‌وه‌ره‌وه، خواى گه‌وره له كاتى نارِه‌حه‌تى و ناخۆشیدا ئه‌ت ناسێت به‌هاناته‌وه دێت و رِزگارت ده‌كات و ده‌تپارێزێت.
(3) پێویسته له‌سه‌ر موسڵمان له كاتى پارِانه‌وه‌دا ته‌نها پشت به‌خوا بپه‌ستێت و داوا له جگه‌له خوا نه‌كاتء خۆى توشى هاوبه‌ش برِیاردان نه‌كات، وه خواى په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمووێت:{وَلاَ تَدْعُ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَنفَعُكَ وَلاَ يَضُرُّكَ } (106) سورة يونس واته: هاناو هاواریش نه‌به‌یت بۆ هیچ كه‌سێك یان هیچ شتێك، جگه‌له (الله) كه نه قازانج و نه‌سوودت پێ ده‌گه‌ێنێت نه زیان، چونكه قازانج و زیان ته‌نها به‌ده‌ست خواى گه‌وره‌یه.
(4) دروسته بۆ موسڵمان به كرده‌وه چاكه‌كانى بپارِێته‌وه به‌تایبه‌تى ئه‌و كرده‌وانه‌ى كه له‌به‌ر خاترى خواى گه‌وره ئه‌نجامیداوه.
(5) فه‌زڵ و گه‌وره‌یى چاكه‌كردن و باش بوون له‌گه‌ڵ دایك و باوكدا.
(6) خۆشه‌ویستى خواى گه‌وره پێش ده‌خرێت، به‌سه‌ر خۆشه‌ویستى نه‌فسى خۆت، بۆ هه‌واو ئاره‌زوو.
(7) هه‌ركه‌سێك واز له كارى خراپ بهێنێت به‌تایبه‌ت زینا، له‌ترسى خوا ئه‌وا خواى گه‌وره رِزگارى ده‌كات له نارِه‌حه‌تى.
(8) فه‌زڵ و گه‌وره‌یى دانه‌وه‌و پاراستنى ئه‌مانه‌ت به‌خاوه‌نى.
(9) دروست نییه كرێى كرێكار دوابخرێت چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم) فه‌رموویه‌تى:« أَعْطُوا الأَجِيرَ أَجْرَهُ قَبْلَ أَنْ يَجِفَّ عَرَقُهُ » صَحِيح: أَخْرَجَهُ ابن مَاجَه فِي السُّنَن (2443)، صَحَّحَهُ الشَّيْخ الأَلْبَاني فِي صَحِيح الْجَامِع (1055)واته كرێ وپاره‌ى كرێكار بده‌ن پێش ئه‌وه‌ى كه عاره‌قه‌كه‌ى وشك ببێته‌وه.
(10) دروسته گه‌شه پێدانى پاره‌ى كرێكار، وه كارێكى چاكه به‌مه‌رجێك به‌رژه‌وه‌ندى خاوه‌ن پاره‌ى تێدابێت .
تێبینى/ ئایا له‌و سێ كه‌سه‌دا كامیان زیاتر پارِانه‌وه‌كه‌ى سوودى هه‌بووه بۆ هاورِێ و براده‌ره‌كانى وه بۆ لابردنى به‌رده‌كه، پێشه‌وا (اِبْن حَجَر(رِه‌حمه‌تى خواى لێبێت)(*)، ده‌فه‌رمووێت: كه‌سى سێ یه‌میان چونكه یه‌كه‌میان له تاریكى رِزگاریكردن، وه دوه‌میان تۆزێك له شوێنى ده‌رباز بوونى فراوان كرده‌وه، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌لایاندا برِوات وبیان بینێت و چاره‌سه‌رێكیان بۆ بدۆزێته‌وه، به‌ڵام سێ یه‌میان پارِانه‌وه‌كه‌ى بوو به‌هۆى لاچونى به‌رده‌كه‌و رِزگار بوونیان، بۆیه ده‌گونجێت كه‌سى سێ یه‌میان كرده‌وه‌كه‌ى باشترو چاكتر بووبێت له‌وانه‌ى تر، وه ده‌گونجێت كه‌سى یه‌كه‌م كه له‌گه‌ڵ دایك وباوكیدا باش بووه كه‌مته‌رخه‌مى تێدا بووه، وه كه‌سى سێ یه‌م پیاوێكى ئه‌مانه‌ت پارێز بووه، وه كه‌سى دووه‌م چاكترینیان بووه چونكه دڵى ترسى خواى تێدا بووه، وه خواى گه‌وره ده‌فه‌رمووێت: {وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى} (40-41) سورة النازعات واته: به‌ڵام ئه‌وه‌ى له خواى په‌روه‌ردگار ترسابێت و جڵه‌وى گرتبێته‌وه له هه‌وه‌س و ئاره‌زووه‌كان، ئه‌وا به‌دڵنیایى ته‌نها به‌هه‌شت جێگه‌ى حه‌وانه‌وه‌یه‌تى، هه‌روه‌ها كه‌سى دووه‌م وازى له‌و پاره‌یه‌ش هێنا كه بۆ ئه‌وكاره خراپه‌یه په‌یداى كردبوو.
----------------------------------------
(*) فَتْح الْبَارِي شَرْح صَحِيح الْبُخَارِيّ، لِلْحَافِظ: أحمد اِبْن حَجَر الْعَسْقَلانِيّ(رَحِمَهُ اللَّه)(10/268/3206) .
