بابه‌ت: مرۆڤ دارده‌ستی بیركردنه‌وه‌كانیه‌تی…
[size=16]مرۆڤ دارده‌ستی بیركردنه‌وه‌كانیه‌تی…
دانا سلێمان[/size]
بیروباوه‌ر ئه‌و چه‌مكه‌یه كه له زانستی ده‌رونزانیدا گوزارشته له لێكدانه‌وه‌ی مۆڤ بۆ ده‌وروبه‌ری، ئه‌و شتانه‌ی ده‌بنه هۆی بونی بیركردنه‌وه‌ی كه‌سه‌كه بریتین له هه‌سته‌كان و به‌ریه‌ككه‌وتنی ئه‌م هه‌ستانه له‌گه‌ڵ كرداره‌كانی رۆژانه‌یدا،
به كار و كردار هه‌ندێك داتا له هزری مرۆڤدا دروستده‌بێت، مرۆڤ له‌و ژینگه كۆمه‌ڵایه‌تیی و سیاسی و ئاینیی و ئابوریی و كه‌لتورییه‌ی كه تیایدا په‌روه‌رده ده‌بێت جۆرێك له (بیركردنه‌وه)ی له ناوه‌ڕۆكی دا دروستده‌بێت، چۆن ئاماژه‌كان وه‌رده‌گرێت ئاواش ئاماژه و تێبینی ده‌بێت، ئه‌م كرداره‌ش راسته‌وخۆ له نێوان ئامرازه‌كانی جه‌سته‌دا له رێی هه‌ست و نه‌سته‌وه جێبه‌جێده‌كرێت كه هه‌ندێك جار مرۆڤ ئه‌وه‌نده زوو كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت كه ئاكامی جۆراوجۆری لێده‌كه‌وێته‌وه، لێره‌وه ده‌گه‌ینه ئه‌و راستییه بونییه‌ی كه له خودی بیركردنه‌وه و كاردانه‌وه‌ی مرۆڤدا هه‌یه وه‌كو فیزیك و ده‌رون، ئه‌و راستییه‌شمان بۆ ڕوونده‌بێته‌وه كه ئه‌وه ژینگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ئاینیی و ئابوریی و كه‌لتورییه حوكم ده‌كات كه ئێمه‌ی مرۆڤ چۆن بیربكه‌ینه‌وه و له نێوان هه‌ست و نه‌ستدا كامیان گه‌یه‌نه‌رێكی ئاماده‌تر ده‌بن. بنه‌ما زانستییه‌كان ئه‌وه پشتڕاستده‌كه‌نه‌وه كه كرداری مرۆڤ لای ده‌وروبه‌ری ده‌كرێت خوێندنه‌وه‌ی جیاوازی بۆ بكرێت، به‌شێكی ده‌بێته په‌رچه‌كردار، به‌شێكیش له نه‌ستی ئه‌وانی تر دا ده‌مێنێته‌وه، كه‌واتا لێره‌وه بۆمان رونده‌بێته‌وه كه مرۆڤ ده‌بێته دارده‌ستی بیركردنه‌وه‌كانی، هه‌ر بیر و بۆچونێكی له ئاكامی لێكدانه‌وه‌ی شته‌كاندا هه‌بێت ئه‌وا ئه‌و بۆچونه ده‌بێته پێناسه بۆ ده‌رونی كه‌سه‌كه. بیروباوه‌ڕ به پێی بابه‌ته‌كان له ڕووی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ئاینیی و ئابوریی و كه‌لتورییه‌وه ده‌گۆڕێت، بیروباوه‌ڕ زاده‌ی لێكدانه‌وه‌ی كه‌سه بۆ ئه‌و دۆخه‌ی تیایدایه، هه‌ر له رۆژگاره سه‌ره‌تاییه‌كانی بونی مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌وی كۆمه‌ڵێك بیركردنه‌وه‌ی جۆراوجۆری هه‌بووه، كاتێك هه‌ست به كردارێك ده‌كات ئه‌وا له ئه‌نجامدا كاردانه‌وه‌ی خۆی بۆی ده‌بێت، به شێوه‌یه‌ك وه‌ڵام ده‌داته‌وه كه ئایا ئه‌و كاره په‌سه‌ند ده‌كات یاخود نا، یان له‌به‌ر بونی كردارێكی دیكه ئه‌وا كاردانه‌وه‌كه‌ی ده‌گۆڕێت، لێره‌وه بۆمان ڕونترده‌بێته‌وه كه مه‌رج نییه ئه‌و وه‌ڵامه‌ی لای ئێمه به‌رامبه‌ر به كردارێك دروستبووه راست بێت و له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌كه یه‌كبگرێته‌وه، هه‌روه‌كو چۆن به‌هۆی بونی راستی و ناڕاستیی له ده‌رونی كه‌سه‌كاندا گومان دروستده‌بێت له شێوه‌ی راسته‌قینه‌ی كرداره‌كان. رابردووی مرۆڤ ئه‌وه‌ی سه‌لماندووه كه زۆر جار مرۆڤه‌كان بیروباوه‌ڕێكیان هه‌ڵبژاردووه و جۆره بیركردنه‌وه‌یه‌كیان بۆ شته‌كان هه‌بووه به‌ڵام به تێپه‌ڕبوونی كات نه‌وه‌ی هه‌مان مرۆڤ ئه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌ی به هه‌ڵه له‌قه‌ڵه‌م داوه و بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش گه‌ڕاوه به دوای راستترین بیروباوه‌ر به لێكدانه‌وه‌ی خۆی، هه‌ندێك جار مرۆڤ بۆچونێك ده‌رده‌بڕێت و پاش ماوه‌یه‌ك پێچه‌وانه‌ی ئه‌و بۆچونه ده‌رده‌بڕێت، ئه‌مه‌ش ئاكامی ئه‌و ده‌ربڕینانه‌یه كه له ژێر كاریگه‌ری بۆچونی كه‌سه‌كاندا پێشتر بڕیاری لێده‌درێت. كات حوكمی خۆی ده‌كات له دروستبون و به‌رده‌وامی و كۆتاییپێهێنانی هه‌ر بیروباوه‌ڕێك، بیروباوه‌ڕ به جیاوازی شوێن و ژینگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌گۆڕێت، ئێمه‌ی مرۆڤ هه‌ندێك جار له ژێر كاریگه‌ری بۆچونی كه‌سانی دیدا بیرده‌كه‌ینه‌وه، كه ئه‌مه‌ش ئاكامی جۆراوجۆرمان پێده‌به‌خشێت، ئه‌و داتایانه‌ی كه مرۆڤ له‌كاتی هه‌ستپێكردندا وه‌ریده‌گرێت ئه‌وا ده‌بێته بنه‌ما بۆ ئاراسته‌كردنی كه‌سه‌كه بۆ دیاریكردنی جۆر و شێوه‌ی كاردانه‌وه‌كه، ڕه‌چاوكردنی (مه‌نتق) و پێودانگی (ڕاستی) له بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤدا یه‌كێكه له‌و فیلته‌رانه‌ی كه له ئامرازی بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤدا بونی هه‌یه و كارده‌كاته سه‌ر چۆنییه‌تی بیركردنه‌وه و چۆنیه‌تی ئاڕاسته‌كردنی بیركردنه‌وه‌كه بۆ بڕیاردان. پرۆسه‌ی دروستبونی (بڕیار) له هزری مرۆڤدا یه‌كێكه له بابه‌ته گرنگه‌كان، ئه‌وه بڕیاره وا له مرۆڤ ده‌كات كه لێكدانه‌وه بۆ دۆخی (ئێستا) بكات و دۆخی(داهاتوو) ڕه‌چاو بكات و لێكدانه‌وه بۆ ئه‌و ئاكامانه بكات كه به‌هۆی بڕیاردانه‌وه لێیده‌كه‌وێته‌وه، هه‌روه‌ها رابردوو و بونی كردارێكی له‌و شێوه‌یه‌ی ئێستا ده‌بێته تێبینییه‌كی باش بۆ هزری كه‌سه‌كه، واتا ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه به قۆناغێكی بیركردنه‌وه‌ی هه‌مان شێوه‌دا ڕۆشتبێت و ئاكامه‌كانی باش بووبێت ئه‌وا له‌كاتی دوباره‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و جۆره بیركردنه‌وه‌یه بڕیاردان سانا ده‌بێت و به ئه‌رێنی بڕیارده‌دات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێشتر ئه‌و بڕیاردانه ئاسه‌وارێكی باشی لێنه‌كه‌وتبووه و نه‌رێنی بووبێت ئه‌وا ئێستا له دوباره‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و دۆخه‌ی بڕیارداندا بڕیاردان توشی قه‌یران ده‌بێت، قه‌یرانی بیركردنه‌وه بابه‌ته‌كه ئاڵۆزترده‌كات، بۆیه ئه‌م بابه‌ته به بێ ڕه‌چاوكردنی (مه‌نتق) مرۆڤ توشی هه‌ڵه ده‌كات. تێكه‌ڵ نه‌كردنی بابه‌ته‌كان و بیرێكی باش و ده‌رونێكی ئارام ده‌بێته هۆی بڕیاردانێكی گونجاو پاش پرۆسه‌ی بیركردنه‌وه.