1

بابه‌ت: توێژینەوەیەك دەربارەی تەسبیحاتی پێش نویژو پاش نوێژ-وه‌لامێكیش بۆ سلفی

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین والصلاة والسلام علی سیدنا محمد وعلی آاله وصحبه أجمعین .
أما بعد:خۆێنەری بەرێز : ئێمەی كورد زوبان شازنازیمان بەوەیە كە خوای گەورە هیدایەتی داوین بۆ دینی ئیسلام، وە ئاشكراشە بە سەدان وهەزاران زانای گەورەمان تێدا هەڵكەوتوە، لە هەموو زانستە ئیسلامیەكاندا، وە مێژوو ومێژونوسان شایەتی ئەم ڕاستیەن، بۆیە ئیمەی كورد شۆێنكەوتەی ڕاستەقینەی ئیسلام بووین، وە زانایانمان هیچ شتێكیان نە كردوە كەلە چوار چێوەی دین وقورئان وسوننەت دەرچوبێت، وە تەحدای ئەو كەسەش دە كەین كەلەمە كەمترمان پێ‌ بلێَت، یەكێك لەو شتانەی كە زانایانی كورد ڕێگەیان پێداوە تەسبیحاتی پێش و پاشی نۆێژەكانە.
بەڵام بە داخەوە!!!
كۆمەلێكی تازە دەڵێن ئەم كردارە هیچ ئەسڵ و ئەساسی نییە.
تەنانەت ڕۆژێك لە مزگەوتدا یەكێك لەوان بەگژ بانگخوێنێكماندا چوبوو، وە وتبووی ئەم كارە بیدعەیە)!!!
جا بۆیە بە ئەركی خۆمم زانی كە ئەم چەند لاپەڕەیە بنوسم وەكو ( بەڵگەی زانایان لە سەر تەسبیحاتی پێش وپاشی نۆێژ)بۆ وەڵامدانەوەی ئەویش وهاوبیرانی، هەر چەندە زیكرەكانی پێش وپاشی نۆێژ لەوەش زیاترە، بەڵام زانایان بەم شێوازە كردویانە تا خەڵك بتوانن لە گەڵ بانگبێژەكاندا ئەم زیكر و ویردانە بكەن ( ما لا یدرك كله لا یترك كلّه) خۆ ئەگەر كەسێك خۆێندەوار بێت بۆ خۆی بیخۆێنیت ئەوە باشترە، بەلام زۆرینەی خەڵك تەنانەت خۆێندەوارەكانیش نایخۆێنن ئەگەر لە مزگەوتەكاندا نەكرێت، وە سەرە ڕای ئەوەش قەیدێ‌ ناكات شتێكی ڕێگەپێداروە، ئەگەر بە شێوازیك (واتە بە دەنگلەراندنەوە و دەنگ زۆر زۆر بەرزكردنەوە) نەبێت كە خەڵكی نۆێژخۆین بێ‌ تاقەت بكات و نە هێڵێت نۆیژ بكەن.
بۆیە زانایان پێگریان لە سەر زیكرانەیە چونكە هۆكاری ئارامی دڵانە، وە پاداشتی زۆری ناو كێش ومیزانە خوای گەورە دە فەرمێت لە وسفی بڕواداراندا:( الَّژِینَ ێ‌َمَنُوا ۆتَگْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِژِكْڕ اللَّهِ أَڵا بِژِكْڕ اللَّهِ تَگْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (28) رعد) واتە ئەوانەی كە بڕوایان هەیە و دڵەكانیان بە زیكری الله ئارامدەبێت، ئاگادار بن بە زیكری خوا دڵەكان ئارام دەبن ) تكامان وایە ئێمەی موسوڵمانیش لەو كەسانە بین إن شا‌و الله.
بۆیە ئەم بابەتانەش دەخەینە پێش چاوی خۆێنەری بەڕێزو لاوان، تا كەس نە توانێت لەناو مینبەر ومیحرابی مزگەوتەكانمادا لە ناحەق بە كافر بیدعە چیمان دانێت، وە بالە ناحەق ڕاینەگەیەنن بە جیهانی ئیسلامیدا مە ئێمەی كورد كافرو بیدعە چین، وە مۆری نەكەن بەناحەق بۆ جیهان كە موستەحەقی ( ئەنفال ) بوین لەبەر ئەوەی كافرو بیدعە چی بووین (واتە لەسەر قسەی ئەم فیكرە تازانە- دەبێت رژێمی پێشوو باشی كردبێت ).جونكە ئەم فیكرە تازەیە دوای ڕاپەڕین هاتەكایەوە، كەوا بوو هەموو كورد بە قسەی ئەوان كافر وبیدعە چیبووە پێش راپەڕین.
چونكە فیكرە تازەیە ( واتە بە بیدەعە كردن و كافركردنی خەڵكی كورد) بەدەستی كەسانێك دوای ڕاپەڕین هاتەكایەوە كە ئێستا نا بناگوێیان گوناهە و چەندین ناهەقیان كردوە هەق: وەكو ئامێری مۆسیقا و، نمایشی ژنان و، تێكەلێ‌ دونیا و، هەوڵدان بۆ كورسی وپارە و، تیكەلی ژن وپیاو لە كۆر و سیمینارەكانیادا و، لێدانی فلیمی بیانی و، فیكە وچەپڵە لێدان و، سەماكردن وخۆراوەشاندنی ئافرەتەكانیان بۆ سەر خستنی لیستەكانیان و، چەندهای تر لەم بێ‌ شەرعیانە، تەنانەت ئەوانە لە قسەی گەورەكانی خۆشیان بێ‌ ئاگان!! بەلام زۆر بە داخەوە.
بۆیە ئامۆژگاریمان بۆ لاوان ئەوەیە كە دواكەتەی ڕاستی بن و، خۆتان زیاتر ماندوو بكەن بە شوێن ڕاستیە كاندا، خوای گەورە هیدایەتی هەموومان بدات.
فەرمودەی یەكەم:
ئیمامی نەوەوی رحمەالله لە كتێبی [ الاذكار] دەفەرموێت: روينا في كتاب ابن السني عن أُمّ رافعٍ رضي اللّه عنها أنها قالت :يا رسول اللّه دُلَّني على عملٍ يأجرني اللّه عزّ وجلّ عليه ؟ قال : ” يا أُمَّ رَافِعٍ إذَا قُمْتِ إلى الصَّلاةِ فَسَبِّحِي اللَّهَ تَعَالى عَشْراً وَهَلِّلِيهِ عَشْراً واحْمَدِيهِ عَشْراً وكَبِّرِيهِ عَشْراً وَاسْتَغْفِرِيهِ عَشْراً فإنَّكِ إذَا سَبَّحْتِ قالَ : هَذَا لي وَإذَا هَلَّلْتِ قالَ : هَذَا لِي وَإذَا حَمِدْتِ قالَ : هَذَا لي وَإذَا كَبَّرْتِ قالَ : هَذَا لي وَإذَا اسْتَغْفَرْتِ قالَ : قَدْ فَعَلْتُ “
واتە:گێراوەتەوە بۆمان لە كتێبی ابن السنی لە أم رافع رضی اللّه عنها كە فەرمویەتی : ئەی پێغەمبەری خواj كارێكم پێ‌ پشانبدە كە خوای گەورە عزّ وجلّ پاداشتم باتەوە؟ پێغەمبەری خوا jفەرموی: ئەی دایكی رافع هەر كاتێ‌ هەستای بۆ نوێژ تسبیحاتی خواگەورە بكە دە جار {واتە:بڵێ‌ سبحان الله 10جار}، وە تەهلیلی خوای گەورە عزّ وجلّ بكە دە جار{واتە:بڵێ‌ لاإلە إلاّ الله10جار}، وە حەمدی خوای گەورە عزّ وجلّ بكە دە جار{واتە:بڵێ‌ الحمد لله10جار}، وە تەكبیری خوای گەورە عزّ وجلّ بكە دە جار{واتە:بڵێ‌ الله أكبر10جار}، وە استغفاری خوای گەورە عزّ وجلّ بكە دە جار{واتە:بڵێ‌ أستغفرالله10جار}، بە راستی تۆ هەر كاتێ‌ كە تەسبیحاتی دەكەی دەفەرمێت:ئەوە بۆ منە {واتە: ئەو زیكرە لەبەر خاتری منە}، وە هەر كاتێ‌ كە تەهلیلەی خوای گەورە عزّ وجلّ دەكەی دەفەرمێت:ئەوە بۆ منە ، وە هەر كاتێ‌ كەحەمدی خوای گەورە عزّ وجلّ دەكەی دەفەرمێت:ئەوە بۆ منە، وە هەر كاتێ‌ كە تەكبیری خوای گەورە عزّ وجلّ دەكەی دەفەرمێت:ئەوە بۆ منە، وە هەر كاتێ‌ كە داوی لێخۆشبون (استغفار) لە خوای گەورە عزّ وجلّ دەكەی دەفەرمێت:ئەوە جێ‌ بەجێم كرد {واتە: لێت خۆش بووم}.
قال : ابن علان الصدیقی وقال الحافظ ابن حجر:حدیپ حسن ورجاله موپقون. الفتوحات2/144. واتە: خاونی كتێبی الفتوحات الربانیە ابن علان الصدیقی الشافعی المكی دەفەرمێت: إبن حجر عەسقەلانی دەفەرموێ:حەدسێكی (حسن)ە پەسەندە وە پیاوەكانی باوەڕپێكراون.
وەهەروەها {ألبانی} لە كتێبی {السلسلة الصحیحة} ئەم فەرمودەیە بە {صحیح} دادەنێ‌ بەشێوەیە: {( 3338 ) ( الصحیحە) یا أم رافع إذا قمت إلی الصلاە فسبحی الله عشرا وهللیه عشرا واحمدیه …..الحدیث}{واتە : فەرمودەی ژمارە 3338 كە فەرمودەیەكی {صحیح}ە ئەی دایكی رافیع………هتد}.
فەرمودەی دووەم:
فەرمودەیەكی (متفق علیە)یە إمامی بوخاری وموسلیم[1](1) لە (صحیح البخاری وصحیح مسلم)ئەم فەرمودەیە دەگێڕنەوە، فەمودەكەی بوخاری بەم شێوەیە:
(805)يان (796)- حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ نَصْرٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِي عَمْرٌو أَنَّ أَبَا مَعْبَدٍ مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ أَخْبَرَهُ أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَخْبَرَهُ:أَنَّ رَفْعَ الصَّوْتِ بِالذِّكْرِ حِينَ يَنْصَرِفُ النَّاسُ مِنْ الْمَكْتُوبَةِ كَانَ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ h. وَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ كُنْتُ أَعْلَمُ إِذَا انْصَرَفُوا بِذَلِكَ إِذَا سَمِعْتُهُ.وَقَالَ مصطفى ديب البغا (بِالذِّكْرِ) من استغفار وتسبيح وتحميد وتكبير وغيرها . (يَنْصَرِفُ ) ينتهي . (الْمَكْتُوبَةِ) المفروضة .
واتەی فەرمودەكە:بۆی گێڕاینەوە إسحاق كوڕی نصر وتی:بۆی گێڕاینەوە عبدالرزاق فەرموی:پێی ڕاگەیاندین كوڕی جُریح (ابْنُ جُرَیْجٍ) فەرموی: پێی ڕاگەیاندم، عەمر(عمرو) كە باوكی معبد(أبومعبد ئازادكراوی إبن عباس) پێی ڕاگەیاندم، كە إبن عباس رَضى الله عنهما پێی ڕاگەیاندوە:كە بەڕاستی دەنگبەرزكردنەوە بە {ذكر} كاتی تەواوبونی خەڵك لە نوێژی فەرز{جەماعەتی نوێژ} لە سەردەمی پێغەمبەری خوداh هەبوو.(بیدعە نییە).
إبن عباس  رضى الله عنهما  فەرموی: من دەمزانی نوێژی جەماعەت تەواو بووە بەو دەنگی زیكرانە.
دواتر مصطفی دیب البغا دەفەرموێ‌: مەبەست بە(ذكر) أستغفرالله كردن و، سبحان الله كردن و، الحمد لله كردن و، الله أكبر كردن و، غەیری ئەمانەش واتە زیكرەكانی تر.
فەرمودەی سێهەم:
فەرموودەیەكە كە إمامی نەسسائی لە كتێبی(السنن الكبری) وە إمامی طه بەرانی لە كتێبی (المعجم الكبیر)، وإمامی بەیهەقی لە كتێبی (شعب الإیمان)گیرَاویانەتەوە، ڕوایەتەكەی إمامی نەسسائیبەم شێوەیە:
9928 – أخبرنا الحسين بن بشر بطرسوس كتبنا عنه قال حدثنا محمد بن حمير قال حدثنا محمد بن زياد عن أبي أمامة قال قال رسول الله h:مَنْ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ في دُبُرَ كُلِّ صَلاةٍ مَكْتُوبَةٍ لَمْ يمنَعْهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ، إِلا أَنْ يموتَ.[2]
واتە: بۆی گێڕاوینەتەوە حسێن كوڕی بیشر لە طه رەسوس (ناوی شارێكە) لەوە نوسیومانە فەرموی: بۆی گێڕاوینەتەوە محمّد كوڕی حیمەیر فەرموی: بۆی گێڕاوینەتەوە محمّد كوڕی زیاد لە ئەبوئومامە cفەرموی:
پێغەمبەری خوا  صلى الله عليه واله وسلم  فەرمویەتی: هەر كەسێك ئایەتەلكورسی بخوێنێت دوای هەموو نوێژە فەرزەكان، هیچ شتێك بەرگیری لێ ناكات لە چوونە بەهەشت، تەنها مردن نەبێت.
ئەم فەرمودەیە زۆرێك لە زانایان باسیان كردوە هەندێك بە صحیح وە هەندێكی تر بە حەسەن(پەسەند)، تەنانەت ألبانی لە (صحیح وضعیف الجامع الصغیر وزیادته/ژ 11410) وە(صحیح الترغیب والترهیب /ژ 1595) وە(السلسلة الصحیحة/ ژ972) بە صحیح دایدەنێت، وەلە كتێبی (صحیح الترغیب والترهیب) دەلێت:”رواه النسائی والطبرانی بأسانید أحدها صحیح،وقال شیخنا أبو الحسن هو علی شرط البخاری وابن حبان فی كتاب الصلاە وصححه”.
واتە:نەسسائی وگه بەرانی ڕیوایەتیان كردوە بەچەند ڕێیەك كە یەكێكیان صەحیحە (ئەوەی كە باسمانكرد)، وە شێخ أبو الحسن فەرمویەتی ئەو سەنەدە لەسەر مەرجی بوخاریە، وەهەروەها إبن حیببان لە (كتاب الصلاە )ڕوایەتی كردوە، وە بە صەحیحی دانا[3].
فەرموودەی چوارەم:
ئیمامی ترمذی لە كتێبی { الجامع الصحیح سنن الترمذی } ئەم فەرمودەیە ڕوایەت دەكات:
410 – حدثنا إسحق بن إبراهيم بن حبيب بن الشهيد وعلي بن حجر قالا حدثنا عتاب بن بشير عن خصيف عن مجاهد وعكرمة عن ابن عباس قال : جاء الفقراء إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم فقالوا يا رسول الله إن الأغنياء يصلون كما نصلي ويصومون كما نصوم ولهم أموال يعتقون ويتصدقون ؟ قال فإذا صليتم فقولوا سبحان الله ثلاثا وثلاثين مرة والحمد لله ثلاثا وثلاثين مرة والله أكبر أربعا وثلاثين مرة ولا إله إلا الله عشر مرات فإنكم تدركون به من سبقكم ولا يسبقكم من بعدكم.[4]
واتەی فەرمودەكە:بۆی گێڕاوینەتەوە إسحاق كوڕی إبراهیم كوڕی حبیب كوڕی شهید ، وەهەروەها علی كوڕی حجر فەرمویانە: بۆی گێڕاوینەتەوە عتاب كوڕی بشیر لە خصیف لە مجاهد وعكرمە لە إبن عباس   كە فەرمویەتی: هاوەڵە هەژارەكان   چوونە خزمەتی پێغەمبەری خوا  صلى الله عليه وسلم  فەرمویان: ئەی پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم  هاوەڵە دەوڵەمەنەكان   نوێژدەكەن وەكو چۆن ئێمە نوێژ دەكەین ، وە ڕۆژودەگرن وەكو چۆن ئێمە ڕۆژودەگیرن ، وە ماڵ وسەروەتیان هەیە بەندەی {عبد} پێ ئازاددەكەن و خێر و صەدەقەی پێدەكەن؟[5] پێغەمبەری خواش صلى الله عليه وسلم فەرموی:كەوابوو ئێوەش هەر كاتێ‌ نوێژتان كرد ئەوە بڵێن سبحان الله سی وسێ‌ (33) جار، وە الحمدلله سی وسێ‌ (33) جار، وە الله أكبر سی وچوار (34) جار، وە{لاإلەإلاّالله}دە(10)جار، ئەوە بێگومان ئێوە بەهۆێ‌ ئەوە {واتە:ئەوزیكرانە} دەگەنەوە بەو كەسانەی كەپێشتان كەوتون، وەكەسیش دوای خۆتان پێشتان ناكەوێ‌.
قال :وفی الباب عن كعب بن عجرە وأنس وعبد الله بن عمر وزید وأبی الدردا‌و وابن عمر وأبی ذر.قال أبو عیسی:حدیپ ابن عباس حدیپ حسن غریب.
إمامی ترمذی فەرمویەتی: لەم بابەدا{بوار وبابەت}فەرمودە گێراوەتەوە لەڕێی كعب كوڕی عجرە وأنس وعبدالله إبن عمرو وزید وأبوالدردا‌و وإبن عمر وأبوذر.
أبو عیسی(إمامی ترمذی) فەرمویەتی: فەرمودەكەی إبن عباس  (واتە: ئەوفەرمودەیەی باسمان كرد) فەرمودەیەكی حسن وغریب[6]ە {پەسەندە وغەریبە}.
فەرمودەی پێنجەم :
فەرمودەیەكە كە إمامی ‘برانی ڕوایەتی دەكات: وەك چۆن لە كتێبی (مجمع الزوائد ومنبع الفوائد) بەم شێوەیە هاتووە:
17022- وعن أبی الدردا‌و قال: قال رسول الله h: من صلّی علیّّ حین یصبح عشرا، وحین یمسی عشرا أدركته شفاعتی یوم القیامە.واتەی فەرمودەكە:{وە هەروەها گێراوەتەوە لە أبوالدرا‌ء رضى الله عنه فەرمویەتی: پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرموی: هەركەسێ‌ صەڵاوات لەسەرمن بدات كاتێ‌ بەیانی دەكات دەجار{10}، وەكاتێ‌ ئێوارە دەكاتەوە دەجار {10} ئەوە ئەیگرێتەوە شەفاعەتی من لە ڕۆژی قیامەتدا}
دواترنور الدین علی بن أبی بكرالهيثمی دەفەرموێت:رواه الطبرانی بإسنادین وإسناد أحدهما جید ورجاله وپقوا،واتە:ئەم فەرمودەیە ئیمامی طبرانی ڕیوایتی كردوە بەدووإسناد [7] {ڕێگە} وەإسنادی یەكێكیان باش وڕێكوپێكەوپیاوانی ڕوایەتكەریشی جێی متمانەن}[8]، وە هەروەها ألبانی لە كتێبی {صحیح وضعیف الجامع الصغیر وزیادته} دەلێت:ئەم فەرمودەیە بە حسن {پەسەند وجوان}دادەنێ‌.[9]
فەرمودەی شەشەم :
فەرمودەیەكە كە ئیمامان (أبوداود ،نسائی، ترمژی بە دوو ڕوایەت ، إمام حاكم، طبرانی بە چوار ڕوایەت ، إمام أحمد، بیهقی، ابن حبان، ابن خزیمە بە دوو ڕوایەت، بزار) ڕوایەتیان كردوە وإمامی ذهبی لە بارەی ڕوایەتەكەی إمام حاكم دەفەرمێت: صەحیحە لە سەر مەرجەكانی إمامی بوخاری ومسلم[10] . واتە:(سەنەدەكەی حەیوەی كوڕی شورەیح):
ئێمە ڕوایەتەكەی إمام ترمذی باسدەكەین چونكە خۆی باسی حوكمەكەی دەكات، بەم شێوەیە:
3398 – حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا رِشْدِينُ بْنُ سَعْدٍ عَنْ أَبِي هَانِئٍ الْخَوْلَانِيِّ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْجَنْبِيِّ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ عُبَيْدٍ قَالبَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَاعِدٌ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَصَلَّى فَقَالَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَجِلْتَ أَيُّهَا الْمُصَلِّي إِذَا صَلَّيْتَ فَقَعَدْتَ فَاحْمَدْ اللَّهَ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ وَصَلِّ عَلَيَّ ثُمَّ ادْعُهُ قَالَ ثُمَّ صَلَّى رَجُلٌ آخَرُ بَعْدَ ذَلِكَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَصَلَّى عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَيُّهَا الْمُصَلِّي ادْعُ تُجَبْ
قَالَ أَبُو عِيسَى وَهَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ وَقَدْ رَوَاهُ حَيْوَةُ بْنُ شُرَيْحٍ عَنْ أَبِي هَانِئٍ الْخَوْلانِيِّ. سنن الترمذي
واتە: بۆی گێڕاوینەتەوە قوتەیبە، فەرمووی بۆی گێڕاوینەتەوە ڕوشدی كوڕی سەعد لە أبو علیّ جەنبیی لە فەچالەی كوڕی عوبەیدەوەc فەرمووی:
كاتێتكیان پێغەمبەری خوا صلى الله عليه واله وسلم  دانیشتبوو لە ناوماندا، لەو كاتەدا پیاوێك نوێژی كرد وپاشان وتی: خوایە لێم خۆشبی وڕەحمم پێبكەیت، بۆیە پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرموی: پەلەت كرد ئەی نوێژكەر!، هەر كاتێك نوێژت كرد دواتر دانیشتیت بۆ دوعاكردن، سوپاسی خودابكە بەو شتەی كە شیاوی خودایە(واتە:حەمدی خوابكە، جابەهەر ووشەیەك بێت بۆنمونە:الحمد لله)، دواتر صەڵاوات لەسەر من بدە, ودواتر دوعا ونزا بكە لە خودا.
فەضالەی كوڕی عوبەید  دەفەرموێت: پاشان پیاوێكی تر نوێژی كرد لەدوای ئەوە، پاشان حەمدی خودای كرد وصەڵاواتی لەسەر پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم  دا، پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرموی: ئەی نوێژكەر دوعابكە وەڵامدەدرێتەوە (واتە: بەو شێوەیە دوعاكەت گیرادە بێت.
وإمامی ترمذی كە مشهورە بە أبوعیسی دفەرموێت: ئەم فرمایشتە حەدیسێكی پەسەندە، وە حەیوەی كوڕی شورەیح یش لە أبوهانئ خەولانی یەوە گێڕاویەتەوە.( برای بەڕێز پێشتر وتمان كە لە ڕێگای حەیوەی كوڕی شورەیح حەدیسێكی صەحیحە، وە هەروەها إمامی وەهابیەكانی ئەم سەردەمە ئەلبانی ئەم حەدیسە بە صحیح دادەنێت لەم كتێبانەیدا: (1- صیحیح الترمذی فەرمودەی ژمارە 2765/ ب3/ل163)، (2- صحیح الترغیب والترهیب ژ1643/ب2/ل130)،(3- مشكاە المصابیح ژ 930/ب1/ل203)،(4- الجامع الصغیروزیادتە ژ 7435/ل744).)
أبو الدرداء كە صەحابەیەكی بەڕێزە دفەرموێت:إذا سألت الله حاجە فابدأ بالصلاة علی النبی صلی الله علیه وسلم پم ادع بما شئت پم اختم بالصلاة علیه فإن الله بكرمه یقبل الصلاتین وهو أكرم من أن یدع ما بینهما.[11]
واتە هەركاتێك داوات كرد لە خودا بۆ پێوستییەك سەرەتا صەڵاوات لەسەر پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم بدە، پاشان دوعابكە بەشتەی دەتەوێت، دواتر كۆتایی پێ‌ بێنە بە صەڵاوات لەسەر پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم ، چونكەی بەسەخاوەت وكەرەمی خۆی هەردوو صەڵاواتەكان قبوڵ دەكات، وخوداوەند لەوە سەخیتر و بەكەرەمترە كە نێوانی دوو صەڵاواتەكە قبوڵ نەكات.
هەندێ‌ لە زاناكان ده لين :صەڵاوات لەسەر پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم  بەدایم گیرایە وقبوڵە.[12]

پرسیار له‌ قازی ( أبو بكر العربی المالكی ) كرا : ده‌رباره‌ی پیاویك گوتی : باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) ؟ له‌ وه‌لامدا فه‌رموی : ئه‌م پیاوه‌ ( مه‌لعونه‌ ) ، واتا له‌ عنه‌ت لیكراوه‌ ، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموئ : [ إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ ](الأحزاب: 57)،
واتا: به‌راستی ئه‌وانه‌ی خواو پیغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌ و سلم ) ئازار ده‌ده‌ن ، خوای گه‌وره‌ له‌عنه‌تی لئ كردون له‌ دنیاو قیامه‌تدا ، ئینجا فه‌رموی : هیچ ئازاریك له‌وه‌ گه‌وره‌تر نیه‌ : كه‌ ده‌رباره‌ی باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) بگۆترئ : ( باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) بروانه‌ ( الحاوی للفتاوی ) ل ( 401 ) ب ( 2 )

2

وه‌ڵام: توێژینەوەیەك دەربارەی تەسبیحاتی پێش نویژو پاش نوێژ-وه‌لامێكیش بۆ سلفی

فەرمودەی حەوتەم:
فەرمودەیەكە كە إمامی طه بەرانی لە كتێبی (المعجم الكبیر)، وإمامی بەیهەقی لە كتێبی (شعب الإیمان)، وأبوبكركوڕی خەللال حەنبەلی[13] لە كتێبی (القرا‌وە عندالقبور) ڕوایەتیان كردوە.
491 – وَحَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بن إِسْحَاقَ التُّسْتَرِيُّ، حَدَّثَنَا عَلِيُّ بن بَحْرٍ، قَالُوا: حَدَّثَنَا مُبَشِّرُ بن إِسْمَاعِيلَ، حَدَّثَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بن الْعَلاءِ بن اللَّجْلاجِ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: قَالَ لِي أَبِي:”يَا بنيَّ، إِذَا أَنَا مُتُّ فَأَلْحِدْنِي، فَإِذَا وَضَعْتَنِي فِي لَحْدِي، فَقُلْ: بِسْمِ اللَّهِ وَعَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ، ثُمَّ سِنَّ عَلَيَّ الثَّرَى سِنًّا، ثُمَّ اقْرَأْ عِنْدَ رَأْسِي بِفَاتِحَةِ الْبَقَرَةِ، وَخَاتِمَتِهَا، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ ذَلِكَ”.[14]
واتەی فەرمودەكە: بۆی گێڕاوینەتەوە حسین كوڕی إسحاق توستەری، فەرمووی بۆی گێڕاوینەتەوە علی كوڕی بەحر فەرموویان بۆی گێڕاوینەتەوە موبەشیری كوڕی إسماعیل فەرمووی بۆی گێڕامەوە عبدالرحمانی كوڕی عەلای كوڕی لەجلاج فەرمووی: باوكم (عەلای كوڕی لەجلاج  )پێی وتم: ئەی كوڕم، هەر كاتێ‌ مردم خۆت بمخەڕە گۆڕەوە، هەركاتێ‌ داتنام لە ناو گۆڕەكە، بڵێ‌: بِسْمِ اللَّهِ ۆعَڵی مِلةِ رَسُولِ اللَّهِ (واتە بەناوی خودا ولەسەر میللەت ئۆمەتی پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم)،دواتر خۆل بكە بەر سەرمدا، دواتر بخوێنە لەسەر سەرم سەرەتای سورەتی بەقەرە وكۆتاییەكەی، چونكە بەڕاستی من لە پێغەمبەری خوداوەh ئەوەم بیستوە
خاوەنی كتێبی (مجمع الزوائد ومنبع الفوائد) نور الدین علی بن أبی بكر هەیپه می دەفەرموێت: رواه الطبرانی فی الكبیر ورجاله موثقون.واتە: ڕوایەتی كردوە گه بەرانی لە كبیردا، وە پیاوەكاننی سەنەدەكە هەموو باوەڕبێكراون وخاوەن سیقەن. [15]
وە ئەم فەرموودەیە إمامی سیوطی لە (الدر المنثور)، وە أبو محمد الحنفی الزیلعی لە(نصب الرایە لأحادیث الهدایە)، وە إبن حجرالعسقلانی لە(تلخیص الحبیر فی أحادیث الرافعی الكبیر)، وە إبن عساكر لە(تأریخ دمشق)، وە عبد الرؤوف المناوی لە (فیض القدیر شرح الجامع الصغیر)، وە (محمد علی محمد شەوكانی) كە سەلەفیەكان بڕوایان پێیە لە دووجێگەدا لە (نیل الأوطار) وە غەیری ئەمانیش باسیان كردوە وەكو دەلیل وبەڵگە.
فەموودەكەی ترلە إبن عمر وە رضی الله عنهما
إمامی طه بەرانی لە كتێبی (المعجم الكبیر) ژ13613،وإمامی بەیهەقی لە كتێبی (شعب الإیمان)ژ8986 ڕوایەتیان كردوە.
13613 – حدَّثَنَا أَبُو شُعَيْبٍ الْحَرَّانِيُّ , حَدَّثَنَا يَحْيَى بن عَبْدِ اللَّهِ الْبَابْلُتِّيُّ , حَدَّثَنَا أَيُّوبُ بن نَهِيكٍ , قَالَ: سَمِعْتُ عَطَاءَ بن أَبِي رَبَاحٍ , يَقُولُ: سَمِعْتُ ابْنَ عُمَرَ , يَقُولُ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ , يَقُولُ:إِذَا مَاتَ أَحَدُكُمْ فَلا تَحْبِسُوهُ , وَأَسْرِعُوا بِهِ إِلَى قَبْرِهِ , وَلْيُقْرَأْ عِنْدَ رَأْسِهِ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ , وَعِنْدَ رِجْلَيْهِ بِخَاتِمَةِ الْبَقَرَةِ فِي قَبْرِهِ[16].
واتە:بۆی گێڕاوینەتەوە أبو شوعەیبی حەڕانی فەرمووی بۆی گێڕاوینەتەوە یحیی كوڕی عبدالله بابلوتی فەرمووی بۆی گێڕاوینەتەوە أیوب كوڕی نەهیك فەرمووی:گوێم لێبوو عطای كوڕی أبو ڕەباح فەرمووی: گوێم لێبوو إبن عمر(عبدالله كوڕی حەزرەتی عومەر رَضِێ اللَّهُ عَنْهُمَا) فەرمووی: گوێم لێبوو پێغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم فەرمووی: ئەگەر یەكێكتان مرد ڕایمەگرن, وە پەلەی پێ‌ بكەن بۆ لە گۆڕنانی، وە لەسەر ڕاسەری با سەرتای پەڕتووك (واتە:سورەتی فاتیحە) بخوێندرێت، وە لە لای دوو قاچیەوە كۆتایی سورەتی بەقەرە لەناو قەبرەكەیدا(واتە كەخرایە گۆڕەوە).
َئەم فەرموودەیە هەندێ‌ لە زانایان دەڵێن:لاوازە، وەهەندێكی تر دەفەرموون: وەستاوە لەسەر إبن عمر قسەی ئەوە، بەڵام إبن حجرالعسقلانی لە كتێبی (الفتح الباری/ج4/ص) دەفەرمێت:أَخْرَجَهُ الطَّبَرَانِیّ بِإِسْنَادٍ حَسَن. واتە: إمامی طه بەرانی ئەم حەدیسەی ڕوایەت كردوە بە سەنەدێكی پەسەند {حسن}(واتە: پیاوانی ڕوایەتكەران پەسەندن). دیارە كە إبن حجر العسقلانی كەسێكی بڕواپێكراوە لای هەموو زانایان، تەنانەت لای زانا سەلفیەكانیش.
ئەم فەرموودەیە إمامی سیوطی لە (الدر المنثور)، وە (شەوكانی) لە(فتح القدیر[17]) و(نیل اڵاوطار[18])، وە محمد بن إسماعیل الصنعانی لە(سبل السلام[19]) وەك دەلیل باسی دەكەن.
وە هەروەها لیژنەی بابەتە فیقهیەكان لە سعودیە كە پێكهاتووە لە مەشایخی گەورەی سەلەفی ئەم زەمانە، لەوانە(بكر أبو زید ، صالح الفوزان ، عبد العزیز بن عبد الله آ‌ل الشیخ، عبد العزیز بن عبد الله بن باز رئیس اللجنة ئەم فەرمودەیە بە (حسن)-پەسند- دادەنێت[20].
إمامی أحمد-رحمە الله- فەرمویەتی: sad إذا دخلتم المقابر فاقرأوا بفاتحة الكتاب والمعوذتين وقل هو الله أحد واجعلوا ذلك لأهل المقابر فإنه يصل إليهم[21])، وفي رواية (إذا دخلتم المقابر اقرأوا آية الكرسي وثلاث مرار قل هو الله أحد ثم قلوا اللهم ان فضله لاهل المقابر).[22]
واتە:هەركاتێ‌ چوونە گۆڕستان سورەتی فاتیحە وهەردوو معوذه تین (فەلەق وناس) و( وقل هو الله أحد) بخوێنن، وە خێرو پاداشەكەی بنێرن بۆ خاوه ن گۆڕەكان، بە دڵنیای سەوابەكەیان پێدەگات، وە لە گیڕانەوەیەكی تردا فەرموویەتی: هەركاتێ‌ چوونە گۆڕستان ئایەتە لكورسی وسێ‌ (وقل هو الله أحد) بخوێنن، دواتر بڵێ‌ خوایە خێرەكەی بۆ خاونی ئەم گۆڕانە بێت.
أبوبكر كوڕی خەللال حەنبەلی لە كتێبی (القرا‌ءة عندالقبور)وە ابن حجر لە ( الإمتاع بالأربعین المتباینە السماع)، وە إبن قودامەی مەقدسی لەكتێبی (المغنی) و(الشرح الكبیر) دا باسی باسی ئەم فەرمودەیە دەكەن.
وە هەروەها إبن تەیمیە كەسەلەفیەكان بەیەكەم دانەری عەقیدەی سەلەفی دەزانن لە كتێبی(اقتضاء الصراط المستقیم) وفەتاواكەی ئاماژەدەكات كە فەرمودەی كۆتایی إمامی أحمد-رحمە الله- لەسەر ئەوەیە كە خێری قورئان دەگات بە مردوو.[23]
وە هەروەها زانایانی هەر چوار مەزهەب(حەنەفی ومالكی وشافعی وحنبلی) لەسەر ئەوەن كە خێری قورئان دەگات بە مردوو.1[24]
ئـــــــــــــــــــــــاگاردای:هەندێك دەلّێن لە خەڵكی ئەم زەمانە كە إمامی شافعی -رحمە الله- لەسەر ئەو بڕوایەیە كە خێری قورئان ناگات بە مردوو، چونكە لە كتێبی(اڵامّ) دا وای فەرمووە، بەڵام ئەو قسە ڕاست نیە لەبەر دووهۆ :1- قازی زەكریا ئەنصاری لە كتێبی (شرح منهج)فەرمویەتی:ئەو قسەیە بەواتایی ئەوەیە:خێری قورئان ناگات بە مردوو ئەگەر لە لای مردوەكەدانەیخوێنێت، وە نیەتی ئەوە نەبێت خێرەكەی بۆ مردوەكەبێت، یان نیەتی هەبوو بەڵام دوعای مەبەست نەبوو.[25](واتە:كاتێ‌ دروستە كەدەبێت لای مردوەكە بێت وەبەمەستی دوعابێ‌، یان لای مردوەكە نەبێت بەڵام نییەتی ئەوەبێ‌ وە بەمەستی دوعابێت،چونكە لای شافعیەكان وەكو دوعا كردن وایە بێ‌ مەبەست خێرنییە
2- ابن حجر عەسقەلانی لە(الإمتاع بالأربعین المتباینە السماع) دەفەرمێت:أبوبكر كوڕی خەللال گێراوییەتەوە لە زەعفەرانی فەرمویەتی: پرسیارمكرد لە إمامی شافعی-  رضى الله عنه – لەبارەی قورئان خوێندن لەلای گۆڕدا، فەرموی: هیچ خراپەی تێدانییە.دواتر ابن حجر دەفەرمێت: ئەم دانپێنانە پەسندە وغەریبە لە شافعیەوە، وە زەعفەرانی یەكێكە لەوانی فەرمودە كۆنەكانی إمامی شافعی دەگێرێتەوە وە كەسێكی باوەڕپێكراوە وەكردەوەی پێدەكرێت ئەگەر پێچەوانەی نەبێت لەفەمودەی تازەی إمام شافعی[26].(برای بەڕێز دیارە فەرمودەی تازەی إمام شافعی نییە بەپێچوانەی بێت).خوای گەورە هیدایەتمان بدا.
لە كۆتاییدا هیوادام كەئەم زیكرانە بكەن بە ویردی دەمتان وڵاتی پێ‌ ئاوەدان بكەنەوە:
چونێتی تەسبیحات لە وڵاتی كوردان:
پێش نوێژ:
10جار سبحان الله، 10جار لاإلەإڵاالله،10جار الحمدلله، 10جار الله أكبر، 10جار أستغفرالله-بڕوانە: فەرمودەی یەكەم.
دوای نوێژ:
1- خوێنندنی ئایەتەلكورسی. بڕوانە فەرمودەی سێەم.
2- 33جار سبحان الله، 33جار الحمدلله،34 یان 33جار ألله أكبر. بڕوانە فەرمودەی چوارەم.
3- خوێندنی لاإلەإلاّالله وحدەلاشریك لە، لە الملك ولە الحمد بیدە الخیر، وهو علی كلّ شی‌و قدیر. وەك لە ڕوایەتی إمامی موسلم هاتوە.
4- صەڵاًوات لە پیّغەمبەری خوا صلى الله عليه وسلم 10جار لەبەیانی وئێواراندا. بڕوانە فەرمودەی پێنجەم. یان صەڵاًوات لە پیّغەمبەری خوا  صلى الله عليه وسلم دواتر دوعاكردن، بڕوانە فەرمودەی شەشەم
5- 10جار لاإلەإلاّالله، بڕوانە فەرمودەی چوارەم.
6- خوێندنی سورەتی فاتیحە و(قل هو الله أحد). بڕوانە فەرمودەكانی حەوتەم.
هیوادارم لە دوعای خێر بێ‌ بەشمان نەكەن.
ئامادەكردنی: عدنان خالد رسول
/مزگەوتی شەهید مەریوان/سلێمانی
پەراوێزەكان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] بوخاری بەیەك سەنەد وموسلیمیش بەدوو سەنەد ژمارە919 یان 583 ، وفەرمودیەكی تریش هەیە كە هەمان شێوە بوخاری وموسلیم ڕوایەتیان كردوە واتە (متفق علیە) مەتنی فەمودەكە بەم شێوەیە:  بوخارى (806 )يان (797)كُنْتُ أَعْرِفُ انْقِضَاءَ صَلَاةِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِالتَّكْبِيرِ، موسيلم(583)يان (918) ما كُنَّا نَعْرِفُ انْقِضَاءَ صَلَاةِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَّا بِالتَّكْبِيرِ.صحيح البخاريّ / دار ابن كثير , اليمامة،بيروت 1987/ ط1/تحقيق: د. مصطفى ديب البغا/ب1/ل 288.وة صحيح مسلم/ دار إحياء التراث العربي – بيروت، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي/ب1/ل410.
[2] السنن الكبرى/ دار الكتب العلمية ، بيروت 1991/، الطبعة1/، تحقيق: د.عبد الغفارالبنداري , سيد كسروي حسن /ب2/ل 30. ( 81 كتاب عمل اليوم والليلة )/ 30 ثواب من قرأ آية الكرسي دبر كل صلاة.
[3]برِوانة: صحيح الترغيب والترهيب /الألباني/ مكتبة المعارف،الرياض/ الطبعةالخامسة/ب 2/ل 119/ذ 1595.
[4] الجامع الصحيح = سنن الترمذي/ دار إحياء التراث العربي – بيروت/ تحقيق : أحمد محمد شاكر وآخرون /باب في التسبيح في أدبار الصلاة /ب2/ل 264./ سنن النسائي ذ1353/سنن النسائي الكبرى ذ 1276.
[5]ئەم باسوگفتوگۆیە كە لە نێوان ئەصحابدا بووە بۆ پێشبڕكێكی خێروسەوابی قیامەتی بووە، نەك حەسودی دنیا، (خِتَامُهُ مِسْكٌ وَفِي ذَلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ)المطففين26.
[6] هو لغە المنفرد عن وطنه، واصطلااحا هو (ما رواه راو) واحد (فقط) أی تفرد فی المتن أو الاسناد بأمر لا يذكره غیره من الرواە / واتە : غەریب لە زمانی عەرەبیدا بە واتای { تەنیا و دوور لە وڵاتەكەی}، وە لە زاراوەی فەرمودەناسان وفەرمودەگیڕەوەكان {فەرمودەیەكە كە تەنها ڕاویەك ڕوایەتی بكا .واتە: بەتەنها ئەو ڕوایەتی مەتنی فەرمودەكە{دەقی فەرمودەكە} ڕوایەت بكات، یان إسنادی فەرمودەكە بەو شێوەیە بەس ئەو باسی كردبێ‌. / التقریرات السنیە شرح المنڤومە البیقونیە فی مصطلح الحدیث/حسن محمد المشاط/دار الكتاب العربی – بیروت – لبنان/الطبعە الرابعە ، 1417هـ – 1996م /ل ص 60/.
ثم إن الغریب ینقسم إلی صحیح كاڵافراد المخرجە فی الصحیح وإلی غیر صحیح وژلك هو الغالب علی الغرائب./الشژاالفیاح من علوم ابن الصلاح/ لڵابناسی / مكتبە الرشد، الریاچ ، السعودیە /  ط1/ 1998م/ تحقیق : صلاح فتحی هلل /ب2/ل446 /.واتە: فەرمودەی غەریب دابەشدەبێت بۆلای صحیح وپەسند، وەكو ئەو فەرمودە تاك وغەریبانەی تەخریج كراون لە كتێبی صحیح دا {وەكو الصحاح الستة}، وە بۆ لای ناصحیح و ناپەسەند، وە ئەم بەشە زۆرترە لە غەریبەكاندا.برای بەڕێز وەكو باسمان كرد ئەم فەرمودەیە لە بەشی یەكەمە لای زانایان رحمهم الله.
[7] الإسناد: هی سلسةە الرّواة، واتە: إسناد بریتییە لەزنجیرەی پیاوانی ڕیوایەتكەر.
[8]مجمع الزوائد ومنبع الفوائد/للهیثمی/دار الفكر، بیروت – 1412 هـ /ب10/ ل163.
[9] صحیح وچعیف الجامع الصغیر وزیادته/محمد ناصر الألباني/المكتب الإسلامی/ل 1131.
[10] بڕوانە: المستدرك علی الصحیحین/للحاكم النیسابوری/دار الكتب العلمیة،بیروت/الطبعە اأاولی 1990/تحقیق : مصطفی عبد القادر/تعلیقات الذهبی فی التلخیص/ ب 1/ ل 401.
[11] كشف الخفا‌ء /للمفسر المحدث الشیخ إسماعیل بن محمد العجلونی الجراحی المتوفی سنە 1162 هـ/الطبعە الأولی/ دار الكتب العلمیە بیروت – لبنان/ب 2/ل31.
[12] بڕوانە: سەرچاوەی پێشوو.
[13] زانایەكی سەدەی سێهەم وچوارەمی كۆچی یە، كتێبی هەیە لە بارەی خۆێندنی قورئان لە سەر گۆڕستان، وەهابیەكان بە كەسێكی باوەڕپێكراوی دەزانن، وەبە خاوەنی السنە ناودەبەن.
[14] بڕوانە :لمعجم الكبیر للطبرانی /باب اللام/ ج19/ص220/ مكتبە العلوم والحكم – الموصل/ 1404 – 1983 /تحقیق : حمدی بن عبدالمجید السلفی.
[15] بڕوانە: مجمع الزوائد ومنبع الفوائد للهیپمی/ دار الفكر، بیروت – 1412 هـ/ ب3/ل161.
[16] المعجم الكبیر للطبرانی /باب العین/ ج12/ص444/ مكتبە العلوم والحكم – الموصل/ 1404 – 1983 /تحقیق : حمدی بن عبدالمجید السلفی.
[17] بڕوانە: فتح القدیر الجامع بین فنی الرواية والدراية من علم التفسیر/للشوكانی/ دار النشر: دار الفكر – بیروت/ب1/ل38.
[18] بڕوانە: نیل  الأوطار من أحادیث سید  الأخبار شرح منتقی  الاخبار/ للشوكانی/دار النشر: دار الجیل – بیروت – 1973/ب4/ل115.
[19] بڕوانە: : سبل السلام شرح بلوغ المرام من  أدلة الأحكام  /لمحمد بن إسماعیل الصنعانی /دار النشر، دار إحیا‌ء التراث العربی ، بیروت ، 1379/ الطبعە4/ تحقیق: محمد عبدالعزیز الخولی/ب2/ل106.
[20]بڕوانە: فتاوی اللجنە الدائمە للبحوپ العلمیە والإفتا‌و/ڵاحمد بن عبد الرزاق الدرویش/ رئاسە إدارە البحوپ العلمیە والإفتا‌و ، الإدارە العامە للگبع ، الریاچ/ 1417هـ – 1996م الگبعە : اڵاولی/ الفتوی رقم (1705).
[21]بڕوانە: الإمتاع باڵاربعین المتباینە السماع/لابن حجر العسقلانی / دار الكتب العلمیە – بیروت/الگبعە اڵاولی ، 1997/تحقیق : أبی عبدالله محمد حسن محمد الشافعی/ل85.
[22] بڕوانە: الشرح الكبیر لابن قدامە المقدسی/ دار الكتاب العربی للنشر والتوزیع/ب2/ل424/، وەهەروها /المغنی لابن قدامە المقدسی/ دار الفكر – بیروت/الگبعە اڵاولی ، 1405/ب2/ل224.
[23] بڕوانە:  اقتضاء الصراط المستقیم لمخالفة أصحاب الجحیم/لابن تیمیو الحرانی/ب2/ل236-239./مجموع الفتاوی لابن تیمیە/ب24/317.
[24] بڕوانە: .::: موقع وزارة الأوقاف المصرية: انتفاع الميت بقراءة القرآن/المفتي/عطية صقر/مايو 1997/المبادئ القرآن والسنة/السؤال/ ما حكم الدين فى قراءة القرآن على الأموات هل تنفعهم أو لا تنفعهم ؟ http://www.islamic-council.com/.[25] فتح الوهاب شرح منهج  الطلاب/  للقاضي زكریا  الأنصاري/ دار النشر: دار الفكر، بیروت/ب4/ل68.
[26] بڕوانە: الإمتاع  بالأربعين المتباینە السماع/لابن حجر العسقلانی / دار الكتب العلمیە – بیروت/الطبعە اڵاولی ، 1997/تحقیق : أبی عبدالله محمد حسن الشافعی/ل85.

پرسیار له‌ قازی ( أبو بكر العربی المالكی ) كرا : ده‌رباره‌ی پیاویك گوتی : باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) ؟ له‌ وه‌لامدا فه‌رموی : ئه‌م پیاوه‌ ( مه‌لعونه‌ ) ، واتا له‌ عنه‌ت لیكراوه‌ ، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموئ : [ إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ ](الأحزاب: 57)،
واتا: به‌راستی ئه‌وانه‌ی خواو پیغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌ و سلم ) ئازار ده‌ده‌ن ، خوای گه‌وره‌ له‌عنه‌تی لئ كردون له‌ دنیاو قیامه‌تدا ، ئینجا فه‌رموی : هیچ ئازاریك له‌وه‌ گه‌وره‌تر نیه‌ : كه‌ ده‌رباره‌ی باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) بگۆترئ : ( باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) بروانه‌ ( الحاوی للفتاوی ) ل ( 401 ) ب ( 2 )

3

وه‌ڵام: توێژینەوەیەك دەربارەی تەسبیحاتی پێش نویژو پاش نوێژ-وه‌لامێكیش بۆ سلفی

پێش هه‌موو شت ده‌ست خۆشیت لێ ده‌كه‌م.
به‌ڵام حه‌زم كرد شتێك بڵێم: بابه‌ته‌كان ڕێكخستنیان ده‌وێ، ده‌بێ خاڵه‌كان پێكه‌وه‌ نه‌نوسرێن و نێوانیان هه‌بێ. هه‌وڵیش بده‌. . با بابه‌ته‌كانت چه‌ندین به‌ش بن، به‌ڵام به‌شه‌كان كورت بن تا بتوانرێ بخوێندرّته‌وه‌.

به‌هیوای به‌رده‌وام بوون.

4

وه‌ڵام: توێژینەوەیەك دەربارەی تەسبیحاتی پێش نویژو پاش نوێژ-وه‌لامێكیش بۆ سلفی

به‌لێ  ---- به‌سه‌ر چاو ---------- زۆر سوباس بۆ ئاگاداریه‌كه‌ت   خودا باداشتت بداته‌وه‌

پرسیار له‌ قازی ( أبو بكر العربی المالكی ) كرا : ده‌رباره‌ی پیاویك گوتی : باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) ؟ له‌ وه‌لامدا فه‌رموی : ئه‌م پیاوه‌ ( مه‌لعونه‌ ) ، واتا له‌ عنه‌ت لیكراوه‌ ، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموئ : [ إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ ](الأحزاب: 57)،
واتا: به‌راستی ئه‌وانه‌ی خواو پیغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌ و سلم ) ئازار ده‌ده‌ن ، خوای گه‌وره‌ له‌عنه‌تی لئ كردون له‌ دنیاو قیامه‌تدا ، ئینجا فه‌رموی : هیچ ئازاریك له‌وه‌ گه‌وره‌تر نیه‌ : كه‌ ده‌رباره‌ی باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) بگۆترئ : ( باوكی پیغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه‌ و سلم ) له‌ دۆزه‌خدایه‌ ) بروانه‌ ( الحاوی للفتاوی ) ل ( 401 ) ب ( 2 )

5

وه‌ڵام: توێژینەوەیەك دەربارەی تەسبیحاتی پێش نویژو پاش نوێژ-وه‌لامێكیش بۆ سلفی

ره‌زوان نووسی:

به‌لێ  ---- به‌سه‌ر چاو ---------- زۆر سوباس بۆ ئاگاداریه‌كه‌ت   خودا باداشتت بداته‌وه‌

من خۆم ده‌یخوێنمه‌وه‌، به‌ڵام ڕه‌نگه‌ بۆ ئیدیكه‌ زه‌حمه‌ت بێ.