بابه‌ت: تفسیری سورة عَـــمَّ يَتَــسَــاءَلُــونَ زؤر خؤشة بيخوينةوة زه‌ررناكی
عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ١
به‌ڵگه گه‌لێ بۆ زیندووبوونه‌وه‌ی پاش مردن: بسم الله الرحمن الرحيم* عم يتساءلون ئه‌و خه‌ڵكه ده‌رباره‌ی چی له‌یه‌كتر ده‌پرسن؟
عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ ٢
عن النبأ العظيم ده‌رباره‌ی هه‌واڵه زۆر گه‌وره‌و گرنگه‌كه ئه‌پرسن؟ كه ئه‌وان هه‌میشه نكوڵیی و، ململانێی ئه‌كه‌ن، هه‌رگیز پێیان وانیه كه‌ئه‌و رووداوه رووده‌دا و ده‌بێ ! بۆیه ئه‌وه‌نده به‌گاڵته‌وه له‌ناو یه‌كتردا باسی ئه‌كه‌ن!
الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ ٣
الذى هم فيه مختلفون ئه‌وه‌ی ئه‌وان له‌سه‌ری مشت و مڕیانه هه‌ندێ ئینكاری ده‌كا، هه‌ندێكیشی گومانی تیاهه‌یه!
كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ٤
كلا سيعلمون نه‌خێر، باكۆتایی بێنن به‌و مشت و مڕه‌یان، چونكه له ئایینده‌یه‌كی نزیكدا چاك ئه‌زانن كه چۆن ئه‌بێ، به‌تایبه‌ت كاتێ به‌چاوی سه‌ر بینیان
ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ ٥
ثم كلا سيعلمون هه‌مسان بۆ جارێكی تر پرسی پێناوێ، له‌داهاتوویه‌كی نزیكدا ئه‌زانن، چ سزاو به‌ڵایه‌كیان دووچار ئه‌بێ. ئینجا بۆ چه‌سپاندنی هاتنی ئه‌و رۆژه‌یه نۆ به‌ڵگه دێنێته‌وه بۆیان، تا باش بزانن كه خوایه‌ك ئه‌وه‌نده ده‌سه‌ڵاتدار بێ و ئه‌و هه‌موو شتانه بكات، هه‌ر ئه‌و خواش زۆر به‌ئاسانتر، هه‌میسان زیندوویان ئه‌كاته‌وه، به‌ڵگه‌كان:
أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا ٦
١) ألم نجعل الأرض مهادا ئه‌رێ ئێمه ئه‌م زه‌ویه‌مان نه‌كردۆته لانك و بێشكه‌و جێی ئارامگرتن بۆتان، تا به‌ئاسووده‌یی بێن و بڕۆن و ژیانی تێدا به‌رنه‌سه‌ر؟.
وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا ٧
٢) والجبال أوتادا ئه‌ی چیاو كێوه‌كانیشمان وه‌ك مێخ بۆدانه‌كوتیون و زه‌ویمان پێ نه‌به‌ستۆته‌وه، تا هه‌ڵتان نه‌دێرێ و نه‌تانفه‌وتێنێ؟
وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ٨
٣) وخلقناكم أزواجا ئایا به‌جووت (نێرو مێ) دروستمان نه‌كردوون؟ بۆ ئه‌وه‌ی درێژه به ژیان بدرێ به‌سه‌رپشتی ئه‌م ئه‌ستێره‌ی زه‌وییه‌وه، وه‌ك ئه‌فه‌رموێ: (ومن آياته ان خلق لكم من أنفسكم أزواجاً لتسكنوا إليها وجعل بينكم مودة ورحمة )٣٠/٢١.
وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا ٩
٤) وجعلنا نومكم سباتا وه خه‌وو نووستنمان بۆ نه‌كردوون به هۆی سه‌ره‌وتن و حه‌سانه‌وه‌تان، له‌ماندوویی و ئێش و ئازاری ژیانتان؟.
وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا ١٠
٥) وجعلنا اليل لباسا ئایا شه‌وگارمان نه‌كردووه به‌كاڵاو پۆشاك بۆتان؟ هه‌روه‌كو كاڵا مه‌ردوم دائه‌پۆشێ و، له‌سه‌رماو گه‌رما ده‌یپارێزێت، هه‌ر ئاوایش شه‌وگار مرۆڤ ئه‌شارێته‌وه و ده‌یپارێزێ له‌په‌لاماری دوژمن؛ بۆیه ئه‌فه‌رموێ: (والليل إذا يغشاها ..)٩١/٤.
وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا ١١
٦) وجعلنا النهار معاشا ئایا رۆژیشمان بۆ نه‌كردونه‌ته هۆی به‌ده‌سهێنانی بژێوی ئاسووده‌یی و خۆشگوزه‌رانی؟
وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا ١٢
٧) وبنينا فوقكم سبعا شدادا ئایا حه‌وت چین (ئاسمانی) به‌هێزو بته‌وو قایممان به‌ڕاسه‌رتانه‌وه دروست نه‌كردووه؟ كه مه‌گه‌ر ته‌نها ئه‌و خوا گه‌وره‌یه خۆی بزانێ ئه‌و حه‌وت ئاسمانه چی بن؟ حه‌وت كه‌شكه‌شانه -كه‌كۆمه‌ڵه ئه‌ستێره‌یه‌كن- هه‌ر كۆمه‌ڵه‌یان سه‌د ملیۆن ئه‌ستێره‌یه، یان ئه‌وانه نیه‌و، چه‌ندیین ئه‌ستێره‌ی ترن..؟ وه‌ڵامی ئه‌مانه -ئه‌مڕۆ- هه‌مووی ئه‌ده‌ینه ده‌ستی خوای كار ره‌وان و كارزان.
وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا ١٣
٨) وجعلنا سراجا وهاجا ئایا چرایه‌كی دره‌خشانمان -وه‌ك خۆر- بۆ فه‌راهه‌م نه‌هێناون، كه زه‌ویتان رووناك بكاته‌وه و رێگه‌ی خۆتانی پێ ده‌ربكه‌ن و، تیشكه‌كه‌یشی میوه‌و گه‌نم و دانه‌وێڵه‌كانتان پێ بگه‌یه‌نێت؟
وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا ١٤
٩) وأنزلنا من المعصرات ماء ثجاجا ئه‌ی ئایا له‌هه‌وره گوشراوه‌كاندا بارانی به‌لێزمه‌مان نه‌باراندووه؟ وه‌ك ده‌فه‌رمووێ: ( والله الذى أرسل الرياح فتثير سحاباً فسقناه إلى بلد ميت ..)٣٥/٩.
لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنَبَاتًا ١٥
لنخرج به حبا ونباتا تاده‌ربێنین به‌هۆی ئه‌و بارانه‌وه جۆره‌ها دانه‌وێڵه‌و گژو گیاو رووه‌ك
وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا ١٦
وجنات ألفافا چه‌ندین باخ و باخاتی چڕو پڕو تێك ئاڵاو كه به‌هۆی ئاوه‌وه دێنه به‌رو گه‌ڵاو لق و پۆپ ده‌ر ئه‌كه‌ن به‌دی بێنین، ئایا خوایه‌ك ئه‌وه‌نده مهیره‌بان بێت له‌گه‌ڵ ئاده‌مییدا شایسته‌ی ئه‌وه نییه كه بڕوای پێ بێنن؟ ئه‌ی ئایا له‌ئایینده‌دا توانای نییه مرۆڤ زیندوو بكاته‌وه بۆ پاداشت و تۆڵه؟ وه‌ك ئه‌فه‌رمووێ: (وفى الأرض قطع متجاورات وجنات من أعناب وزرع ونخيل صنوان وغير صنوان يسقى بماء واحد ..)١٣/٤.
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا ١٧
رۆژی هه‌ڵاواردن به‌رێوه‌یه: ئیتر باسی ئه‌و هه‌واڵه سامناكه ده‌كات كه ده‌فه‌رموێ: إن يوم الفصل كان ميقاتا به‌ڕاستی رۆژی جیاكردنه‌وه‌و موحاكه‌مه‌ی نێوان مه‌ردوم كاتێكی دیاریی كراوه لای خوا، هه‌رگیز پاش و پێش ناكات، وه‌ك ئه‌فه‌رمووێ: (وما نؤخره إلا لأجل معدود ) ١١/١٠٤
يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا ١٨
يوم ينفخ في الصور ئه‌و ڕۆژه‌ی كه فوو ده‌كرێ به شه‌یپووردا فتأتون أفواجا ئه‌وجا ئێوه پۆل پۆل و ده‌سته ده‌سته به‌ره‌و مه‌یدانی لێپرسینه‌وه دێن، واته: له‌گۆڕه‌كان هه‌ڵده‌ستن بۆ حیساب و لێكۆڵینه‌وه، جا ئه‌و شه‌یپووره.. چۆنه‌و چۆن ده‌بێ، ئێمه هیچی لێ نازانین، خوای گه‌وره‌یش هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی فه‌رمووه، خۆ ئه‌گه‌ر پێویست بوایه، ئه‌وا شی ده‌كرده‌وه، وه‌ك له‌ئایه‌تێكی تردا ئه‌فه‌رموێ: (يوم ندعوا كل أناس بإمامهم ..)١٧/٧١. (ئه‌بو هوره‌یره) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووی: ئه‌ندازه‌ی ماوه‌ی نێوان هه‌ردوو نه‌فخه‌كه چله، وتیان چل ڕۆژه؟ فه‌رمووی: نایڵێم. وتیان: چل مانگ؟ فه‌رمووی: نایڵێم. وتیان: چل ساڵ؟ فه‌رمووی: نایڵێم. جا فه‌رمووی: له‌پاشان خوا ئاوێ له‌ئاسمانه‌وه ده‌نێرێ، هه‌روه‌كو گژوگیا و رووه‌ك سه‌وز ئه‌بێته‌وه، هه‌ر ئاوایش مرۆڤه‌كان هه‌موو زیندوو ئه‌بنه‌وه، وه ته‌واوی ئه‌ندامه‌كانی ئاده‌میی ده‌ڕزێن و یه‌ك ئێسكی نه‌بێ كه پێی ده‌ڵێن: (عجب الذنب) وه هه‌ر له‌ویشه‌وه مرۆڤه‌كان دروست ده‌كرێنه‌وه، فتح الباری: ٨/٥٥٨.
وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا ١٩
وفتحت السماء فكانت أبوابا له‌سه‌ختی ئه‌و رۆژه‌دا ئاسمان ده‌كرێته‌وه و له‌ت له‌ت ئه‌بێ و ده‌بێته ده‌رگای هاتوو چۆی فریشته‌كان، پاش ئه‌وه‌ی كه‌زۆر توندو قایم به‌سترابوو به‌یه‌كه‌وه
وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا ٢٠
وسيرت الجبال فكانت سرابا كێوه‌كانیش هه‌ڵده‌كه‌نرێن و ده‌خرێنه رۆیشتن به‌ئاسمانداو ده‌بنه 'سه‌راب - تراویلكه' له دووره‌وه و رشه و رشی دێ و به‌ئاو ده‌زانرێت، كه‌چی له‌نزیكه‌وه ئاو نیه، واته: چیاكان ئه‌بنه تۆزو گه‌ردو ئه‌چن به‌هه‌وادا، وه‌ك له سووره‌تی تردا ئه‌فه‌رمووێ: (وتكون الجبال كالعهن المنفوش ) ١٠١/٥.
إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا ٢١
إن جهنم كانت مرصادا به‌ڕاستی دۆزه‌خیش ده‌مێكه چاوه‌ڕوانی بێ بڕوایان ده‌كات
لِلطَّاغِينَ مَآبًا ٢٢
للطاغين مآبا بۆ یاخیبووان جێگاو مه‌نزڵگه‌یه
لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا ٢٣
لابثين فيها أحقابا هه‌زاره‌ها ساڵی بێسنوورو نه‌بڕاوه تیا ده‌بن، واته: هه‌رگیز ڕزگاریان نابێ لێی
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلَا شَرَابًا ٢٤
لا يذوقون فيها بردا ولا شرابا هیچ فێنكییه‌ك و شه‌رابێكی خۆشی تیا ناچێژن 'بۆ سووك بوونی گه‌رماكه‌ی، به‌ڵكو هه‌ر ئاوا له‌و حاڵه‌ته زۆر ته‌نگ و ناخۆشه‌دا ده‌مێننه‌وه
إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا ٢٥
إلا حميما وغساقا جگه له ئاوێكی' زۆر گه‌رم و كوڵیو' و كیم و چڵكی 'دۆزه‌خیان'
جَزَاءً وِفَاقًا ٢٦
جزاء وفاقا ئه‌ویش پاداشتێكی پڕاوپڕه به‌رامبه‌ر به‌كرده‌وه‌كانیان، واته: له‌و پاداشه‌دا سته‌میان لێ نه‌كراوه، چونكه هه‌ر ئه‌و تۆڵه‌یه هه‌ڵئه‌گرن
إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا ٢٧
إنهم كانوا لا يرجون حسابا چونكه به‌ڕاستی ئه‌وانه له‌دنیادا به‌ته‌مای لێپرسینه‌وه‌ی ئه‌مڕۆژه نه‌بوون
وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا ٢٨
وكذبوا بآياتنا كذابا به‌ڵكو زۆر به‌توندیش ئایه‌ته‌كانی ئێمه‌یان به‌درۆ ئه‌خسته‌وه و، به‌درۆیان ده‌زانین
وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا ٢٩
وكل شئ أحصيناه كتابا ئێمه‌یش هه‌موو شتێكمان له‌سه‌ریان ئه‌ژماردووه به‌نووسین
فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا ٣٠
فذوقوا فلن نزيدكم إلا عذابا ئینجا پێیان ئه‌وترێ: ده‌بچێژن كه له سزای سه‌خت و ئازار به‌ولاوه هیچتان بۆ زیاد ناكه‌ین، واته: تا ئێوه بپاڕێنه‌وه بۆ ڕزگار بوون، ئێمه سزاتان بۆ زیاتر ئه‌كه‌ین.
