بابه‌ت: ئیمام شـافیعی (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت)
- ئیمام شـافیعی كێ یه؟:
ناوی موحه‌مه‌ده كونیه‌كه‌ی ئه‌بو عبدالله یه, كوڕی ئیدریسی كوڕی عه‌باسی كوڕی عوسمانی كوڕی شافیعی كوڕی سائیبی كوڕی عوبه‌یدی كوڕی عه‌بد یه‌زیدی كوڕی هاشمی كوڕی موته‌لبی كوڕی عبدلمه‌نافه, دایكیشی له عه‌شیره‌تی (ئه‌زد)ه ناوی فاتمه‌یه.
2- ساڵ و شوێنی له‌دایك بوونی:
له غه‌ززه له مانگی ڕه‌جه‌بی ساڵی (150) ی كۆچی به‌رامبه‌ر (767)ی زاینی له‌دایك بووه, باوكی پیاوێكی هه‌ژاری خه‌ڵكی حیجاز (سعودیه) بووه, پێش له‌دایك بوونی ئیمامی شافیعی چووه بۆ فه‌ڵه‌ستین وله (عسقلان) و (غه‌ززه) ماوه‌ته‌وه و جێگیر بووه, دوای له‌دایك بوونی ئیمامی شافیعی به‌ماوه‌یه‌كی كورت مردوه, خوای لێ خۆش بێت.
3- ژن هێنان و منداڵه‌كانی :
ئیمامی شافیعی له ساڵی (179) كۆچی دا ئافره‌تێكی هێناوه به ناوی (حه‌میده‌ی كچی نافیع) كه نه‌سه‌بی ده‌چێته‌وه سه‌ر (عوسمانی كوڕی عه‌فان) خوا لێ ی خۆش بێت.
ئه‌م ژن هێنانه‌شی دوای وه‌فاتی ئیمام مالیكی مامۆستای بووه له‌و كاته‌دا ته‌مه‌نی ئیمام شافیعی (29) ساڵ بووه له‌م خێزانه‌ی كوڕێكی هه‌بووه به‌ناوی (ابو عوسمان محمد ) كه چه‌ندین پله‌ی هه‌بووه له ده‌وڵه‌تی ئیسلامی دا تا بۆته قازی حه‌له‌ب, وه دووكچیشی هه‌بووه به ناوی (فاتمه و زه‌ینه‌ب ).
4- ڕه‌وشت و ئاكارو سیفاتی:
ئیمامی شافیعی باڵای به‌رز بووه و زۆر ڕه‌وشت به‌رزیش بووه و خه‌ڵكی خۆشیان ویستوه وزمانێكی عه‌ره‌بی پاراوی زانیوه, زۆر به‌شه‌خسیه‌ت بووه و خاوه‌نی سه‌خاوه‌ت وچاكه‌كردن بووه له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا, ڕیش وسه‌ری به‌ڕه‌نگی سوور ڕه‌نگ ئه‌كرد وه‌ك له سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هاتووه, خاوه‌نی ده‌نگێكی خۆش بووه له قورئان خوێندن دا به‌ڕاده‌یه‌ك ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی مه‌ككه بیان ویستبایه بگرین له ترسی خوا كۆ ده‌بونه‌وه وگوێیان لێ ئه‌گرت وهه‌موویان ده‌ستیان ئه‌كرد به گریان , ئه‌وه‌نده ده‌نگی خۆش و حه‌زین بووه, وه زۆر ئازا بووه وه تیرئه‌ندازێكی باشیش بووه وه ده‌ستی شیعریشی هه‌بووه.
5- ئیمامی شافعی خوێندنی چۆن ده‌ستی پێ كردوه؟:
كه باوكی وه‌فات ئه‌كات له فه‌ڵه‌ستین كه ته‌مه‌نی ئه‌گاته دوو ساڵ دایكی ئه‌یهێنێته‌وه بۆ مه‌ككه له گه‌ڕه‌كێك نزیك كه‌عبه كه ناوی (شعب الخیف) جێگیر ده‌بن, كه‌تۆزێ گه‌وره ده‌بێت دایكی ده‌ینێرێت بۆلای مامۆستا قورئانی فێر بكات به‌ڵام له‌به‌ر كه‌م ده‌ستی دایكی ناتوانێت پێداویستی قورئان خوێندنی بۆ دابین بكات مامۆستا وه‌ری ناگرێت, به‌ڵام هه‌ر ئه‌ڕوات گوێ ئه‌گرێت له مامۆستا, ئه‌و وانانه‌ی كه مامۆستا له‌سه‌ر قورئان به قوتابیه‌كانی ده‌ڵێت ئه‌م له‌به‌ری ئه‌كات به‌هۆی خوێندنه‌وه‌ی مامۆستا, پاشان مامۆستا كه ئه‌بینێت ئه‌وه‌نده زیره‌كه وه‌ری ده‌گرێت, كه ته‌مه‌نی ده‌گاته حه‌وت ساڵ هه‌موو قورئان له‌به‌ر ئه‌كات, و له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا ده‌ست به خوێندنی ( علومی عه‌ره‌بی) ده‌كات له مزگه‌وتی (مسجد الحرام) تا له‌هه‌موو عیلمه‌كاندا زۆر شاره‌زا ده‌بێت وله‌هه‌موو له‌هجه‌كانی عه‌ره‌بی شاره‌زا ئه‌بێت به‌هۆی وه‌رگرتنی ئه‌و له‌هجانه له‌و خێڵه ده‌شته‌كیانه‌ی عه‌ره‌به‌وه, دواتریش ده‌ست به‌خوێندنی علومی (علوم قورئان و علومی حه‌دیس و فیقه) ده‌كات و خۆی بۆ ته‌رخان ده‌كات و زۆر سه‌ركه‌وتوانه ته‌واویان ده‌كات.
6- گه‌ڕان به‌دوی عیلم دا:
دوای ئه‌وه‌ی لای هه‌رچی مامۆستای شاره‌زای مه‌ككه هه‌یه خوێندن ته‌واو ده‌كات پاشان ئه‌ڕوات بۆ مه‌دینه بۆ خزمه‌تی ئیمام مالیك, ماوه‌یه‌ك له‌خزمه‌تیا ئه‌بێت (الموطأ)ی له‌لا ئه‌خوێنێت وه ئیمام مالیك داوای لێ ئه‌كات له‌جێگای خۆی (الموطأ) بڵێته‌وه به قوتابیه‌كانی, هه‌شت مانگ له‌وێ ئه‌مێنێته‌وه و پاشان ئه‌ڕوات بۆ كوفه له‌گه‌ڵ ئه‌و حاجیانه‌ی له عێراقه‌وه هاتبوون بۆ حه‌ج, كه‌پرسیاریان لێ ده‌كات كێ موفتی عێراقه؟ پیاوێكیان ده‌ڵێ (موحه‌مه‌دی كوڕی حه‌سه‌ن و (ئه‌بو یوسف)، له‌گه‌ڵ حاجیه‌كانی عێراق دا ئه‌ڕوات بۆ عێراق دوای پرس كردن به ئیمام مالیك وئیجازه‌ی ڕۆیشتنی ئه‌داتێ ودوای 24 ڕۆژ ئه‌گه‌نه كوفه وله‌گه‌ڵ هه‌ردوو زانای كوفه (محمدی كوڕی حسن وئه‌بو یوسف) یه‌كتر ئه‌بینن و باس وموناقه‌شاتی عیلمی زۆر ده‌كه‌ن و ئیمام محمدی كوڕی حه‌سه‌ن زۆر ڕێزی ئیمام شافیعی ده‌گرێت.
له‌و ماوه‌یه‌دا ئیمامی شافیعی زۆر شتی له ئیمام محمد وه‌ر ده‌گرێ كه ده‌ڵێن: باری ووشترێك عیلمی لێ وه‌ر گرتوه و نوسیویه‌تی یه‌وه, پاشان گه‌ڕاوه به وڵاتی ئێران وبه‌غداو كوردستانی عێراق وتا توركیا كه ماوه‌یه‌ك له حران ماوه‌ته‌وه, پاشان چووه بۆ فه‌ڵه‌ستین له (ڕامه‌ڵه ماوه‌ته‌وه), ئه‌م سه‌فه‌ره‌ی دوو ساڵی پێ چووه له ساڵی 172 ی كۆچی تا ساڵی 174 ی كۆچی, شاره‌زای زۆری له‌و سه‌فه‌ره‌ی دا وه‌رگرتوه و عادات و ته‌قالیدی باو نه‌ریتی ئه‌و وولاتانه‌ی گه‌ڕاوه شاره‌زا بووه, جارێكی تر له رامله‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مه‌دینه له‌كاتی نوێژی عه‌سردا كه ئیمام مالیك ده‌رسی هه‌یه هه‌موو قه‌تابیه‌كانی داده‌نیشن و ئیمام شافیعیش له‌دواوه داده‌نیشێت بێ ئه‌وه‌ی ئیمام مالیك بزانێت, ئیمام مالیك ده‌ست ده‌كات به پرسیار كردن له قوتابیه‌كان ده‌رباره‌ی بریندار كردنی ده‌ست به ئه‌نقه‌ست چی له‌سه‌ره بیدات به‌و كه‌سه‌ی برینداری كردوه هیچ قوتابیه‌ك نازانێت, ئیمام شافیعی به قوتابیه‌ك ده‌ڵێت كه له‌پاڵی دایه: ئه‌وه وه‌لامه‌كه‌یه‌تی, ئه‌ویش هه‌موو وه‌ڵامه‌كه ده‌داته‌وه, ئیمام مالیك ده‌ڵێ چۆن ئه‌و وه‌ڵامانه ده‌زانیت؟ ئه‌ویش ده‌ڵێ كوڕێكی گه‌نجم له‌لایه ئه‌و پێم ده‌ڵێ, ئیمام مالیك ئه‌و گه‌نجه بانگ ده‌كات بزانێ كێ یه كه سه‌یر ده‌كات شافیعی یه له كورسی یه‌كه‌ی دێته خواره‌وه‌و باوه‌شی پێدا ده‌كات وبه ئیمام شافیعی ده‌ڵێت تۆ ئه‌م باسه‌یان بۆ ته‌واو بكه وپێیان بڵێ له‌باتی من, ئه‌م ساڵه‌یان چوار ساڵ و چه‌ن مانگێك له مه‌دینه له خزمه‌تی ئیمام مالیك دا ده‌مێنێته‌وه تا له‌ساڵی 197 ی كۆچی دا ئیمام مالیك وه‌فات ده‌كات (خوای گه‌وره به به‌زه‌ی خۆی لێ ی خۆش بێت ).
7- ڕۆشتنی بۆ یه‌مه‌ن:
دوای مردنی ئیمام مالیك ژن ده‌هێنێت و له‌گه‌ڵ والی یه‌مه‌ندا ئه‌ڕوات بۆ یه‌مه‌ن و والی یه‌مه‌ن هه‌ندێ كاروباریشی پێ ئه‌سپێرێ له وڵاتی یه‌مه‌ن.
8- دووچاری ناڕه‌حه‌تی بوون:
له‌به‌ر هه‌ڵكه‌وتوی وزیره‌كی ئیمامی مالیك زاناكانی یه‌مه‌ن حه‌ساده‌تیی پێ ده‌به‌ن و به‌خه‌لیفه هارونه ڕه‌شید ده‌ڵێن كه شافیعی سه‌رۆكی عه‌له‌ویه‌كانه كه دژی خه‌لیفه وعه‌باسی یه‌كان كاریان ده‌كرد, به‌كۆت وزنجیر كراوی ده‌یهێنن بۆ به‌غداد و زۆر له‌و كه‌سانه كه‌له‌گه‌ڵی دا بوون ده‌كوژرێن, به‌ڵام ئه‌و دوای قسه‌و ووتو وێژێكی زۆر له‌گه‌ڵ هارونه ڕه‌شیدا ئازاد ده‌كرێت و هارونه ڕه‌شید زۆر ڕێزی لێ ده‌گرێت.
9- گه‌ڕانه‌وه بۆ مه‌ككه:
دوای ڕزگار بوونی له‌م زه‌حمه‌ته ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مه‌ككه له ساڵی (181)ی كۆچی ئه‌گاته مه‌ككه خه‌ڵكی له‌قه‌راغی شاردا پێشوازیه‌كی گه‌رمی لێ ده‌كه‌ن وحه‌ڤده ساڵ له‌مه‌ككه ده‌مێنێته‌وه خزمه‌تی مسوڵمانان ده‌كات و مه‌زهه‌به‌كه‌ی له‌ناو ئه‌و حاجیانه‌ی دێن بۆ حه‌ج بڵاو ده‌كاته‌وه و ئه‌وانیش ئه‌یبه‌نه‌وه بۆ وڵاتی خۆیان.
10- گه‌ڕانه‌وه بۆ عێراق:
له‌و ماوه‌یه‌دا ئیمام ئه‌بو یوسف وه‌فات ده‌كات له ساڵی 182 ی كۆچی دا و له‌ساڵی 188 ی كۆچی دا ئیمام محمدی كوڕی حه‌سه‌نیش وه‌فات ده‌كات و هه‌روه‌ها هارونه ڕه‌شیدیش وه‌فات ده‌كات و به‌یعه‌ت ده‌درێت به مه‌ئمون و ده‌بێت به خه‌لیفه و له‌و كاته‌دا ئیمامی شافیعی جارێكی تر ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ به‌غداو یه‌ك مانگ له‌وێ ئه‌بێت وه له‌مزگه‌وتی گه‌وره‌ی به‌غدا ده‌رسێك داده‌نێت كه‌له بیست ده‌رزی عیلمی زیاتری تیا بوو.
دووای ده‌رس دانانه‌كه‌ی ئه‌م ئه‌بێت به سێ ده‌رس و هه‌موویان دێن بۆ ده‌رسه‌كه‌ی ئیمامی شافیعی.
11- ڕۆشتنی بۆ میسر:
له‌و كاته‌دا كه ئیمامی شافیعی له‌به‌غداد بوو، مه‌ئمون عه‌باسی كوڕی موسای كرد به والی میسر, ئیمامی شافیعیش له‌گه‌ڵی دا ڕۆیشت بۆ میسر, وه خه‌ڵكی به‌غدا له‌شار چوونه ده‌ره‌وه بۆ خواحافیزی له ئیمامی شافیعی له ناویاندا ئیمامی ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌لی تێدا بوو, وه ئیمامی شافیعی ده‌ستی ئیمامی ئه‌حمه‌دی گرت ودوو به‌یت شعری خوێنده‌وه, ئیمامی ئه‌حمه‌د و شافیعی و خه‌ڵكه‌كه‌ش ده‌ستیان كرد به گریان, له 28 ی شوالی ساڵی 198ی كۆچی له‌گه‌ڵ عه‌باسی كوڕی موسا گه‌یشته میسر وه به‌گه‌یشتنی هه‌موو زانایانی میسر هاتن بۆ خزمه‌تی كۆمه‌ڵ كۆمه‌ڵ له‌وانه: (عبدالله ی كوڕی حه‌كه‌م) كه زانای به‌ناوبانگی میسر بوو چوار هه‌زار دیناری دا به ئیمامی شافیعی, له‌میسر ده‌ستی كرد به ده‌رس ووتنه‌وه له مزگه‌وتی (عه‌مری كوڕی عاس) له‌ه‌دوای نوێژی به‌یانی تا نیوه‌ڕۆ ده‌رسی ده‌وته‌وه.
12- زانایان چۆن باسی ئیمامی شافیعی یان كردووه؟:
ئیمام مالیك ده‌ڵێت: هیچ قوڕه‌یشیه‌ك نه‌هاتوه بۆ لام بخوێنێت به‌قه‌ده‌ر محمدی كوڕی ئیدریس (شافیعی ) زیره‌ك بوو بێت.
سوفیانی سه‌وری ئه‌گه‌ر پرسیاری ته‌فسیری قورئان یان شه‌رعیان لێ بكردایه لای ده‌كرده‌وه به‌لای ئیمامی شافیعی دا و ده‌یوت له‌م پرسیار بكه‌ن.
موسلیمی كوڕی خالد كه مامۆستای بووه له كاتێكدا كه‌ته‌مه‌نی پانزه ساڵ بووه پێ ی ووت كاتی ئه‌وه‌ت هاتوه كه فه‌توا بده‌ی.
ئیمامی ئه‌حمه‌د و یه‌حیای كوڕی سه‌عید ئه‌یانوت (ئێمه چل ساڵه له نوێژه‌كانماندا داوای خێرو داوای لێ خۆش بون بۆ ئیمامی ئافیعی ده‌كه‌ین وه ئه‌بو یوسف ده‌ڵێت (تۆ شایسته‌ی كتێب دانانیت).
13- كتێبه‌كانی: ئیمام شافعی ئه‌م كتێبانه‌ی داناوه:
1) الزعفران : باسی حوكمی سه‌هو ده‌كات له نوێژدا وه ئه‌م كتێبه ناویش ده‌برێت به (الحجة)
2) الرسالة : ده‌رباره‌ی اصول الفقه له ميصر نوسیویه‌تی.
3) جماع العلم : باسی سوننه‌ت و به‌ڵگه‌ی سوننه‌ت ده‌كات بۆ حوكمی شه‌رعی.
4) الأم : كه‌كتێبێكی فقهی یه.
5) الأملاء الصغير.
6) الأمالي الكبرى.
7) مختصر المزني.
8) مختصر البويكي .
14- وه‌فات كردن و شوێنی ناشتنی:
ئیمامی شافیعی پێنج ساڵ و نۆ مانگ ماوه‌ته‌وه له میسر له( 28/ شه‌والی/ 198ی كۆچی تا 29/ ڕه‌جه‌بی/ 204ی كۆچی), له‌م ساڵه‌دا تووشی نه‌خۆشی مایه‌سیری بوو پاشان توشی نه‌زیف و خوێن لێ ڕۆیشتن بوو تا له شه‌وی جومعه (مانگی ڕه‌جه‌بی ساڵی 204ی كۆچی ) دوای نوێژی عیشا وه‌فاتی كرد.
كه سه‌ری له‌باوه‌شی قوتابی به‌وه‌فای (الربیع الجزیری)دا بوو كاتێ كه كۆچی دوای كرد, پاشان به قه‌ره‌باڵغی یه‌كی زۆر برا بۆ سه‌ر (قه‌برسانی القرانه) وله‌وێ دوای نوێژی عه‌سر نێژرا, ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت وگیانی به‌به‌هه‌شت شاد ببێت. امین
سه‌رچاوه‌كانی ئه‌م بابه‌ته:
1) تهذيب التهذيب/ بن حجر العسقلاني.
2) الأئمة الأربعة/ د. مصطفى الشعكة.
3) أعمدة الفقه الأربعة في الإسلام/ مهدي صالح محمد أمين.
4) تأريخ المذاهب/ محمد ابو زهرة.
5) تنوير البصائر المقلدين في المناقب الأئمة والمجتهدين/ مرعى بن يوسف الحنبلي.
دووربین
دەڵێم: دڵ شێت بووە
دەست و پێ چ بکا؟!
