بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
ئەگەر زانی بێتی ئەوە لێرە دا دوو حوكم دێتە پێشمان
1- ئەگەر ئەو كەسەی چووەتە لای بەس پرسیاری لێ‌ بكات و باوەری پێ‌ نەبێت ئەوە لە فەرموودەی صەحیح دا هاتووە [ لم تقبل الصلاە أربعین ليلة ] چل رۆژ كردەوەی قبوڵ نی یە واتە پاداشتی لەسەر وەرناگرێت.
2- ئەگەر ئەو كەسەی چووەتە لای و باوەری پێ‌ هەبێت و بەراستی دابنێت ئەوە بێگومان پێ‌ ی كافر دەبێت، پێغەمبەری خوا – صلی الله علیە وعلی الە وسلم – فەرموویەتی: [ من أتى عرافاً أو كاهناً فصدقه بما يقول فقد كفر بما أنزل على محمد] ئەگەر بەراستی بزانێت و باوەری پێ‌ ی هەبێت ئەوە كافر دەبێت بەرامبەر بە قورئان وسوننەت لەبەرئەوەی قورئان دژی ئەوەیە، ئەوەی كەوا ساحیرە یان فاڵچی یە كە دەیڵێت شەیتانەكان پێ‌ ی دەڵێن و ئەمەش گومانی تێدا نی یە من بۆ نایزانم تۆ نایزانیت، ئەو خەڵكە بۆ نایزانێت ئەوان بەو كوفر وشیركانەی كە دەیكەن بۆ شەیتانەكان، شەیتانەكانیش یارمەتی ئەوان دەدەن لەهەندێك شت دا.
لە لایەن بەڕێز مامۆستا [عبدالكریم محمد قادر] ه وەڵام دراوەتەوە
پێش نوێژ و وتار خوێنی مزگەوتی ئیمان لە سلێمانی

كەسی شەرواڵ پیسی پیاو ئەگەر ژنی هێنابوو، وە ئافرەت ئەگەر مێردی كردبوو بەردباران دەكرێن هەتا مردن، وەك چۆن پێغەمبەری خودا صلى الله عليه وسلم ماعزی كوڕی مالكی الأسلمى  و (الغامدية)، و دوو جولەكە و كەسانی تر، كە تاوانی شەرواڵ پیسیان (الزنا) یان كردبوو بەردبارانی كردن، وە موسڵمانانیش دوای ئەو بەردبارانی شەرواڵپیسیان كردووە، وە زانایان ناكۆكن: ئایا پێش ئەوەی بەردباران بكرێت سەد داری حەدی لێدەدرێت ؟ دوو بۆچونی جیاواز هەیە لە مەزهەبی ئەحمەد و ئەوانی تر، بەڵام ئەگەر ژنی نەهێنا بوو، ئەوە بەپێی قورئان سەد داری حەدی لێدەدرێت، وە یەك ساڵیش لەو ناوچەیە دور دەخرێتەوە وەك لە سوننەتی پێغەمبەری خودا صلى الله عليه وسلم دا هاتووە، ئەگەرچی هەندێك لەزانایان دورخستنەوەی بە پێویست (واجب) نازانن.
هیچ لەو سزایانە ناسەپێت تاكو چوار كەس گەواهی لەسەر نەدات، یان كەسەكە خۆی چوار جار گەواهی بدات و دان بەو تاوانەدا بنێ، لای زۆربەی زانایان، وە هەندێكیان دەڵێن: تەنها یەكجار كەسەكە گەواهی لەسەر خۆی دا ئەو سزایەی بەسەردا دەسەپێت، بەڵام ئەگەر دانی بەو تاوانەدا نا و پاشان لێی پاشگەزبووە وە هەندێك دەڵێن: ئەو سزایەی لەسەر دەكەوێت، وە هەیانە دەڵێت لەسەری ناكەوێت.
وە بەكەسێك دەڵێن هاوسەردار (المحصن) " كەئـــازاد و پێگەیشتـو و ژیـر بێت (مكلف) " ئەو كەسەیە جووت بوونی كردبێت لەگەڵ خێزانەكەیدا، ئەگەر بۆ تەنها یەك جاریش بێت، وە ئایا مەرجە ئەو ژن وپیاوە لەو سیفەتانەی سەرەوە هاوتابن ؟ زانایان دوو بۆچونیان هەیە... وە ئایا ئەگەر یەكێك پێنەگەیشتو بێت (غیربالغ) و پێگەیشتویەك هاوسەری بێت یان بەپێچەوانەوە ئایە لەڕیزی هاوسەرداران دێتە ئەژمار.
بەڵام ئەو كەسانەی كە لەئەستۆی موسڵماناندان (أهل الذمة)، ئەوانیش هەمان حوكمی موسڵمانانیان هەیە لای زۆربەی زانایان وەك شافعی و ئەحمد، چونكە پێغەمبەری خودا صلى الله عليه وسلم دوو جولەكەی كە شەرواڵ پیسیان كردبوو بەردبارانی كردن لەبەر دەرگای مزگەوتەكەی، ئەوەش یەكەم بەردباران بوو لە ئیسلامدا.
وە زانایان ناكۆكن لەو ئافرەتە كەسكی پڕە و پیاو وگەورەشی (سید) نییە، وە هیچ گومان لەوەدا نەبێت كە ئافرەتەكە سكی پڕە، لە مەزهبی ئەحمەد وئەوانی تر دوو بۆچون هەیە، وتراوە: سزای حەدی لەسەر نییە، چونكە ئەشێت بەزۆر سكی پڕكرابێت، یان ئەشێت ئەو ئافرەتە تۆوی (منی) پیاوێكی كردبێتە گیانی خۆیەوە بەبێ ئەنجامدانی تاوانی شەڕواڵپیسی، یان ئەشێت بەهەڵە گومانبرابێت ژنی پیاوێكە و ئەو كارەی لەگەڵدا كرابێت، وە وتراویشە سزای حەدی بەسەردا دەسەپێت، ئەمەیان لە خەلیفە ڕاشدیەكان گێڕاوەتەوە، وە لە بنەماكانی شەریعەتەوە نزیكە وە بۆچونی خەڵكی مەدینەیە، چونكە ئەگەری (الإحتمال) دەگمەن لای لێناكرێتەوە، وەك ئەگەری درۆكردنی، یان درۆی گەواهی دەرەكان، ئەگەر هۆكاری تاوانەكە دیاربوو.
بەڵام نێرباز هەندێك لەزانایان دەڵێن: سزای وەك سزای شەڕواڵپیسیە، وە وتراویشە: لەوەش كەمترە، بەڵام ئەوەی ڕاستی بێت هاوەڵان لەسەری كۆكبن: بكەر و كراویش (الفاعل والمفعول به) دەكوژرێن، ئەگەر ژنیان هەبێت یان نا، چونكە أهلی (السنن) لە ابن عباس رضي الله عنه گێڕاویانەتەوە دەفەرموێت: پێغەمبەری خودا صلى الله عليه وسلم فەرمووی: " من وجدتموه يعمل عمل قوم لوط، فاقتلوا الفاعل والمفعول به " رواه ابوداود (4462)،والترمذي (1456)، وابن ماجه (2561)، وصححه الألباني في صحيح الجامع (6589).
، واتە: هەركێتان دیت ئیشی گەلی لوطی دەكرد، بكەر و كراوەكەش بكوژن، وە أبو داود لە ابن عباس رضي الله عنه گێڕاوەتەوە پرسیاری لێكراوە: " في البكر يوجد على اللوطية، قال: يرجم "، واتە: كچێكی گەنج بینرا ئیشی گەلی لوطى كرد، فەرمووی: بەردباران دەكرێت، وە لە علی كوڕی أبو طالبیش رضي الله عنه هەروەها گێڕاوەتەوە.
هاوەڵان ناكۆك نین لەكوشتنی، بەڵام ناكۆكن لە جۆری كوشتنەكەی، لە أبو بكری صدیقەوە رضي الله عنه گێڕاوەتەوە: فەرمانی كردووە بەسوتاندنی، وە لەوانی ترەوە فەرمانكراوە بەكوشتنی، وە هەندێكیان دەڵێن: دیواری بەسەر دا دەڕوخێنرێت تا دەمرێت، وە وتراوە: لە پیسترین شوێندا زیندانی دەكرێن تا دەمرن، وە هەندێكی تریان دەڵێن: دەبرێتە سەر بەرزترین دیواری ناوچەكە و فڕێدەدرێتە خوارێ‌، دوای بەرد باران دەكرێت، وەك چۆن خودا وای بەگەلەكەی لوط كرد، ئەمەیان لە ابن عباسەوە گێڕاوەتەوە، وە ڕوایەتێكی تر دەڵێت: بەردباران دەكرێت، زۆربەی پێشینان لەسەر ئەو بۆ چونەن و وتویانە: چونكە خودا گەلەكەی لوطى بەردباران كرد، وە بەردباران كردنی شەرواڵپیسیش لە شەریعەتدا دانراوە وەك چواندنێك بە بەردباران كردنی گەلەكەی لوط، هەردووكیان بەردباران دەكرێن، ئەگەر ئازادبن یان بەندە، یان یەكێكیان بەندە بێت ئەویتریان ئازاد، بەمەرجێك پێگەیشتووبن، ئەگەر یەكێكیان پێنەگەیشتوو بوو ناكوژرێت بەڵام سزا دەدرێت، كەسێك پێگەیشتوو نەبێت بەردباران ناكرێت.
لةسايتى بةهةشت وةركيراوة.

هەندێ كەس بە ئەنقەست هەندێ لە منداڵەكانیان تایبەت مەندەكەن بە بەخشین ‌و هەدیە‌و شت كڕین بۆیان‌و ئەوانی تر پشت گوێ دەخەن، بە پێی شەرع ئەم كارەحەرامەو دروست نی یە ئەگەر هۆكارێكی شەرعی نەبێت بۆ ئەو تایبەتمەنمدكردنە.
بەڵام ئەگەر هۆكارێكی شەرعی هەبوو ئەوا دروستە، بۆ نمونە پێداویستی یەكێك لە منداڵەكانی جێ بەجێ بكات‌و خەرجی زیادی بكێشێ لەچاو ئەوانی تر لەبەر ئەوەی منداڵەكەی نەخۆشە یان قەرزارە یان خوێندكارە‌و یان ئیش‌و كاری دەست ناكەوێ یان خاوەنی منداڵی زۆرە لەو حاڵەتانەدا تاوان بار نابێ، ئەگەر نیەتی ئەوەی هەبێ هەركات منداڵێكی تری هۆكاری شەرعی هەبوو بۆ خەرجی كێشان خەرجی ئەویش بكێشێ وەكو چۆن بۆ ئەمی دەكێشێ.
بەڵگەیەكی گشتی ئەوەیە كە خودا دەفەرمووێ: [اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى ] المائدة: ٨
واتە: « دادپەروەربن، چونكە داد پەروەری نزیكترە لە تەقواو لە خواترسان ».
وە بەڵگەی تایبەتیش لەسەر ئەم باسە ئەوەیە:
«نعمان»ی كوڕی«بشیر» باسی دەكات كە باوكی هات بۆ لای پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم ووتی: ئەم بەندەیەم بە هەدیە داوەتە كوڕەكەم.
پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم فەرمووی:
[أَكُلَّ وَلَدِكَ نَحَلْتَ مِثْلَهُ؟] واتە: « ئایا بە هەموو كوڕەكانت ئەو هەدیەت داوە؟ ».
ووتی: نەخێر.
پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم فەرمووی:
[فَارْجِعْهُ] واتە: « لێی بسێنەوە و مەیدەرێ »(رواه البخاري انظر الفتح 5/211 ).
لە روایەتێكی تردا هاتووە كە پیغەمبەر صلى الله عليه وسلم پێی فەرموو:
[فَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلَادِكُمْ] الفتح 5/211 . واتە: « لە خوابترسن‌و دادپەروەربن لە نێوان منداڵەكانتاندا». بۆیە گەڕاندیەوە‌و ئەوەی دابووی بەكوڕەكەی لێی سەندەوە.
وە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم فەرمووی:
[فَلَا تُشْهِدْنِي إِذًا فَإِنِّي لَا أَشْهَدُ عَلَى جَوْرٍ] صحيح مسلم 3/1243. واتە: « من مەكەنە شاهید چونكە نابمە شاهید لەسەر زوڵم و ستەم »
وە دەتوانرێ كوڕ دوو ئەوەندەی كچی پێ بدرێ هەروەك میرات چونكە كوڕ ئەركی سەرشانی زیاترە،ئەمەش قسەی ئیمامی (ئەحمەدە)بەڕەحمەت بێ(مسائل الإمام أحمد لأبي داود 204 وقد حقق الإمام ابن القيم في حاشيته على أبي داود المسألة تحقيقا بينا.).
ئەگەر تەماشایەك بكرێ‌ لە ژیان‌و حاڵی هەندێ لە خێزانەكان، ئەوا زۆر باوك دەبینرێ كە لە خوا ناترسێ‌و ڕێزی هەندێ منداڵی داوە بەسەر ئەوانی تردا لە بەخشین‌و هەدیەكردنی‌و لە پۆشاك‌و جل‌و بەرگ، بۆیە هەندێ لە منداڵەكان سنگیان پڕ دەبێ لە ڕق‌وقین بەرامبەر ئەوانی تر‌و دژایەتی‌و دوژمنایەتی لە نێوانیاندا سەر دەكێشێ‌و دەڕوێ.
هەندێ لە باوكان شتی تایبەتی داوە بە منداڵێكی لەبەر ئەوەی لەدیمەن دا لە باوانی دەكات، ئەوەكەی تریان بێ بەش دەكات لەبەر ئەوەی لە خاڵوانی دەكات، یان بەمنداڵی یەكێك لە خێزانەكانی دەبەخشێ بەڵام بە منداڵی خێزانەكەی تری نابەخشێ.
وە هەندێ جار یەكێك لە منداڵەكانی دەخاتە خوێندنگە‌و قوتابخانەی تایبەتەوە‌و ئەوانی تر ناخات.
هەموو ئەم كارانەش بە خراپ بەسەر باوكەكەدا دەشكێتەوە‌و كاردانەوەی نا قۆڵای دەبێ، چونكە زۆر جار ئەو منداڵانەی بێ بەش كراون لە پاشەڕۆژدا بەرامبەر باوكیان باش نابن.
وە پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم بەرامبەر بەو كەسانەی كە فەزڵی منداڵێكیان دەدەن بەسەر ئەوانی تردا دەفەرمووێ:
[أَلَيْسَ يَسُرُّكَ أَنْ يَكُونُوا إِلَيْكَ فِي الْبِرِّ سَوَاءً] رواه الإمام أحمد 4/269 وهو في صحيح مسلم رقم 1623
واتە: « ئایا پێت خۆش نی یە كە منداڵەكانت چاك بن لەگەڵت وەكو یةك.
لة سايتى بةهةشت وةركيراوة.