ئێمه‌ هه‌موومان ده‌زانین داوای لێبردن واته‌ چی ، داوای لێبردن به‌ واته‌ په‌شیمان بوون و هه‌ست کردن به‌ گوناهه‌ له‌و قسه‌یه‌ی کردومانه‌ یان ئه‌و کاره‌ی کردومانه‌ ، یاخود شکاندنی دڵی هاوڕێکه‌مانه‌ بۆیه‌ ئێمه‌ له‌و کاته‌دا ئه‌چین داوای لێبردنی لێ ده‌که‌ین ، به‌ڵام زۆرێک له‌ ئێمه‌ کارێکی ئاسان نی ه‌ بۆمان که‌ داوای لێبردن له‌ به‌رامبه‌ره‌که‌مان بکه‌ین ئه‌گه‌ریش هه‌ڵه‌مان کردبێت له‌ به‌رامبه‌ری ناتوانین داوای لێبردنی لێ بکه‌ین . گه‌ر تۆ یه‌کێکیت له‌و مرۆڤانه‌ی که‌ له‌ کاتی هه‌ڵه‌ کردندا ناتوانیت داوای به‌خشین یاخود ناتوانیت کارێکی وا بکه‌یت که‌ شوێنی کاره‌ خراپه‌کان بگرێته‌وه‌ ئه‌م بابه‌ته‌ بخوێنه‌وه‌ .

ڕێگاکان :
1_ کێشه‌که‌ بدۆزه‌ره‌وه‌ ، ئایا ووشه‌یه‌کی ڕه‌قت به‌ به‌رامبه‌ره‌که‌ت ووتوه‌ ؟ یاخود له‌انه‌یه‌ ووشه‌که‌ت ڕه‌ق نه‌بوبێت و ڕاستی بێت ؟ یاخود له‌سه‌ر به‌لێنه‌که‌ت نه‌ماویت ؟ ئایا ئه‌م عاجز بوونه‌ کۆنه‌ یاخود تازه‌یه‌ ؟گه‌ر نه‌زانیت بۆ چی ئه‌بێت داوای لێبردن بکه‌یت هیچ کات ناتوانیت داوای لێبردن بکه‌یت .گه‌ر وا بیر ئه‌که‌یته‌وه‌ که‌ هیچ هه‌ڵه‌یه‌کت نه‌کردووه‌ هه‌وڵی ته‌واو بده‌ هه‌موو شتێک روون بکه‌یته‌وه‌ بۆ هاوڕێکه‌ت و قه‌ناعه‌تی پێ بێنیت که‌ هه‌ڵه‌ تێگه‌یشتووه‌ .
2_ گه‌ر هه‌ڵه‌ کار تۆ بوویت به‌ دڵێکی فراوانه‌وه‌ قبوڵی بکه‌ ، هیچ کات هه‌وڵ مه‌ده‌ نیوه‌ی هه‌ڵه‌که‌ بخه‌یته‌ مڵی هاوڕێکه‌ت  ، داوای لێبردن گه‌ر به‌ شێوه‌یه‌کی جوان و ڕێک و پێک نه‌بێت نه‌کردنی باشتره ، داوای لێبردن به‌ هێنانه‌وه‌ی مه‌هانه‌ ئه‌مه‌ داوای لێبردن نی یه‌ ، ڕاسته‌ له‌وانه‌یه‌ چیند هاوڕێیه‌کی تریش له‌ کاتی ئه‌نجام دانی ئه‌م هه‌ڵه‌یه‌ ده‌ستیان هه‌بوبێت له‌گه‌ڵ تۆ بیرت بێت لێره‌دا تۆ ته‌نها له‌به‌ر هه‌ڵه‌ی خۆت داوای لێبردن ده‌که‌یت  نه‌ک له‌ جیاتی هه‌ڵه‌کارانی تریش ، که‌واته‌ هه‌وڵ بده‌ به‌ شێوه‌یه‌کی جوان داوای به‌خشین بکه‌یت .
3_ کاتێک بڕیارت دا داوای لێبردن له‌ هاوڕێکه‌ت بکه‌یت په‌شیمان مه‌به‌وه‌ ، گه‌ر داوای لێبردنت کرد و هاوریکه‌ت قبوڵی نه‌کردوو لێتی نه‌بووری هه‌ڵمه‌چوو دوباره‌ و سێ باره‌ی بکه‌ره‌وه‌ م له‌وانه‌یه‌ به‌  دڵی هاوڕێکه‌ت زۆر خراپ شکاندبێت و نه‌توانێت له‌ هه‌مان کاتتدا لێتی ببورێت .
4_ چ کاتێک داوای لێبردن ئه‌که‌یت ؟ کات دیاری بکه‌ ، له‌ هه‌ندێک کاتتدا هه‌ر که‌ هه‌ڵه‌یه‌کمان کرد باشتر وایه‌ له‌ هه‌مان کات داوای لێبردن بکه‌ین ، به‌ڵام له‌ هه‌ندێک کاتیش نا له‌هه‌مان کاتتدا گونجاو نی یه‌ داوای به‌خشین بکه‌ین ، له‌ هه‌ندێک کاتتدا ئه‌توانین به‌ داوای لێبردنێکی خێرا دوباره‌ دڵی هاوڕێکه‌مان به‌ ده‌ست بێنین به‌ڵام له‌ هه‌ندێک کاتی تر دا پێویسته‌ که‌مێک کات بده‌ین به‌ هاوڕێکه‌مان بۆ ئه‌وه‌ی ئارام بێت ، له‌و کاتانه‌ داوای لێبردن زیاتر ئازاری ئه‌دات و زیاتر هه‌ڵه‌چێت .
5_( داوای لێبردن ئه‌که‌م نه‌ده‌بوایه‌ ئه‌م قسه‌یه‌ بکه‌م )
داوای لێبردن له‌سه‌ر کاغه‌ز بنوسه‌ وه‌کو ( نامه‌ ) ئه‌م نامه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ که‌سه‌ بنوسه‌ که‌ ده‌ته‌وێت داوای لێبردنی لێ بکه‌یت ، هه‌موو ئه‌و ووشانه‌ی ئه‌ته‌وێ له‌ به‌رامبه‌ری بکه‌یت بنوسه‌ ،  گه‌ر زۆر باش و شاره‌زا نیت له‌ نوسینی نامه‌ ئه‌توانیت به‌ هۆی ئامێرێکه‌وه‌ ده‌نگی خۆت تسجیل بکه‌یت . ئه‌م کاره‌ یه‌ک یارمه‌تیتان ده‌دات کاتێک گه‌یشتنه‌ به‌رامبه‌ر هاوڕیکه‌تان بزانن چی ئه‌لێن دوو گه‌ر شه‌رمت کرد قسه‌ی بۆ بکه‌یت ئه‌توانیت پێی بڵێت له‌و کاته‌ ئه‌توانیت به‌ هۆی ( نامه‌ یاخود ده‌نگ ) ه‌ هه‌ڵگیراوه‌که‌ ئه‌توانیت داوای لێبردنی لێ بکه‌یت ، به‌ڵام ئه‌مه‌ش بزانه‌ داوای لێبردنێکی ڕاسته‌وخۆ زۆر باشتره‌ بۆیه‌ ته‌واوی هه‌وڵی خۆت بده‌ تاوه‌کو ڕاسته‌وخۆ ئه‌م کاره‌ بکه‌یت چونکه‌ داوای لێبردنێک که‌ له‌ رێگای نامه‌ یاخود ته‌له‌فۆن یاخود ئیمه‌یل ه‌وه‌ بێت نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ تۆ دڵسۆز نیت و هه‌وڵی ئه‌وه‌ ناده‌یت هاوڕێکه‌ت پڕ به‌ دڵ بتبه‌خشێت .
6_ گه‌ر به‌ڕاست وا هه‌ستت کرد هه‌ڵه‌یت بڵێ من هه‌ڵه‌ بووم به‌ هاوڕێکه‌تانی بلێن له‌به‌ر چی داوای لێبردنی لێ ده‌که‌ن ،  کاتێک وتت داوای لێبردن ده‌که‌م هیچ کات له‌گه‌ڵی مه‌لێ به‌ڵام بۆ نمونه‌ ( داوای لێبردن ئه‌که‌م ، به‌ڵام ) چونکه‌ ووشه‌ی به‌ڵام نیشان ده‌دات که‌ داوای لێبردن ناکه‌یت یاخود مه‌لێ داوای لێبردن ده‌که‌م که‌ وای لێ هات یاخود داوای لیبردن ده‌که‌م که‌ دڵت شکا ، که‌ هه‌ڵه‌ت کرد له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ت کردووه داوای لێبردن بکه‌ به‌کارهێنانی ئه‌م ووشانه‌ی سه‌ره‌وه‌ نیشان ده‌دات تۆ به‌رامبه‌ره‌که‌ت موته‌هه‌م ده‌که‌یت و ئه‌مه‌ پێی ناوترێت داوای لێبردن ، که‌واته‌ با دڵی هاوڕیکه‌مان ڕابگرین و به‌ خۆمان بڵێین ئێمه‌ هه‌ڵه‌ین  تاوه‌کو پڕ به‌ دڵ داوای لێبردن بکه‌ین وه‌کو ئه‌م نمونانه‌ی خواره‌وه‌ :

( به‌رێوه‌به‌ری به‌رێز داوای لێبردن ده‌که‌م که‌ دوا که‌وتم ئه‌زانم کاتی ده‌وام ده‌ ده‌قه‌ لایداوه‌ هیوادارم دوا که‌وتنه‌که‌م کیشه‌تان بۆ دروست نه‌کات )
( ئازیزم داوای لێبردن ده‌که‌م که‌ ساڵیادی له‌ دایک بونتم بیرکرد ئه‌زانم جێگای هیچ مه‌هانه‌یه‌ک نی یه‌ هیوادارم وا بیرنه‌که‌یته‌وه‌ که‌ فه‌رامۆشم کردووی ڕێگام پێ بده‌ تاوه‌کو به‌ شێوه‌یه‌کی تر هه‌ست و سۆزی خۆمت نیشان بده‌م )
7_بیربکه‌ره‌وه‌ ، چی هۆکارێک وای لێ کردیت هه‌ڵه‌ بکه‌یت ؟ دوا که‌وتیت ؟ به‌ هۆی ئه‌وه‌ی به‌یانیان زۆر ته‌مه‌لیت و خێرا له‌ خه‌و قیت نابیته‌وه‌ ؟ یاخود به‌ هۆی ئه‌وه‌ی بوو پێش ئه‌وه‌ی بیر بکه‌یته‌وه‌ له‌ کاره‌که‌ بڕیارت له‌سه‌ری دا ؟ ئایا به‌هۆی ئه‌وه‌ بووکه‌ له‌ژیانتا ڕازی نیت و هاوڕێکه‌ت به‌ تاوان بار ئه‌زانیت ؟
کێشه‌ی سه‌ڕه‌کی بدۆزه‌وه‌و بۆ هاوڕێکه‌تی باس بکه‌ هه‌ڵبه‌تا وه‌ک کێشه‌ی سه‌ره‌کی باسی بکه‌ نه‌ک وه‌ک مه‌هانه‌ ئه‌و کات داوای لێبردن بکه‌ ،
( بۆیه‌ ساڵیادی له‌ دایک بوونتم بیرچوو چونکه‌ له‌ کاره‌که‌م زۆر ماندووم ببوره‌ که‌ ماندوبونه‌که‌م بووه‌ هۆی بیرکردنی ئه‌م رۆژه‌ پیرۆزه‌ ، له‌ به‌یانیه‌وه‌ که‌متر کار ده‌که‌م تاوه‌کو زیاتر بتوانین به‌یه‌که‌وه‌ بین )
8_ ئازیزانتان تا چه‌ند ده‌وریان هه‌یه‌ له‌ ژیانتان ؟ قه‌دریان بزانن هه‌میشه‌ به‌ ئازیزانتان بڵێن که‌ به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک ناتانه‌وێت ناخۆشی بکه‌وێته‌ نێوانتان ، ئێستا هه‌مان کاته‌ که‌ بۆ ئازیزانمان باسی ئه‌وه‌ بکه‌ین که‌ چی هۆکارێک وای کرد ئه‌م خۆشه‌ویستیه‌ پاکه‌ بکه‌وێته‌ نێوانمان ، بۆیه‌ له‌م کاته‌ پێیان بڵێن که‌ ژیانتان به‌بێ متمانه‌ی ئه‌وان و به‌بێ ئه‌وان چه‌نده‌ سه‌خت ده‌بێت ، ئه‌م کاته‌ باشترین کات ده‌بێت بۆ داوای لێبردن .
9_ گه‌ر هاوڕێکه‌ت به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک ئاماده‌ نه‌بوو بتبه‌خشێت داوای لێ بکه‌ که‌ کاتێکی ترت پێ بدات تا داوای لێبردنی لێ بکه‌یت . پێی ڕابگه‌ینه‌ که‌ چه‌نده‌ حه‌زه‌که‌یت کارێکی وا بکه‌یت تاوه‌کو بتبه‌خشێت و زۆر په‌شیمانی له‌ کرده‌وه‌که‌ت ، داوای لیبردن بکه‌و چاوه‌روانی وه‌ڵام به‌ له‌و کاته‌دا هاوڕێکه‌ت هه‌ست به‌وه‌ ده‌کات که‌ په‌شیمانیش و هه‌وڵ ئه‌دات لێت خۆش بێت .
10 _ به‌سه‌بر به‌ ، ئه‌گه‌ر داوای لێبردنت کرد و هیج وه‌ڵامێک نه‌بوو سوپاسی به‌رامبه‌ره‌که‌ت بکه‌ که‌ ئه‌م کاته‌ی به‌ تۆ دا تا قسه‌ی له‌گه‌ڵ که‌یته‌وه‌ ، له‌ هه‌مان کات داوای لێ بکه‌ تاوه‌کو هاوڕێیه‌تیه‌که‌ت ته‌واو نه‌بێت بتوانین رۆژانه‌ قسه‌ی له‌گه‌ڵ که‌یته‌وه‌ ، بۆ نمونه‌ پێی بڵێ ئه‌زانم حه‌قی خۆته‌ من هه‌ڵه‌یه‌کی زۆر گه‌وره‌م کرد به‌ڵام سوپاست ده‌که‌م که‌ گوێت بۆ قسه‌کانم ڕاگرت ، هه‌روه‌ها پێی ڕابگه‌ینه‌ گه‌ر پێویستی به‌ شتێک هه‌بوو ئه‌توانیت په‌یوه‌ندیت پێوه‌ بکات یان گه‌ر پێی خۆش بوو قسه‌ت له‌گه‌ڵ کات ئاگادارت کاته‌وه‌ ،  له‌ هه‌ندێک کاتتا هاوڕێکه‌ت ده‌یه‌وێت لێتی ببورێت به‌ڵام هێشتان پێویستی به‌ کات هه‌یه‌ تا ئارام بێت بۆیه‌ په‌له‌یان لێ مه‌که‌ن .
هه‌میشه‌ له‌ یادت بێت په‌جه‌کانی ده‌ست وه‌کو یه‌ک نین ، له‌وانه‌یه‌ هاوڕێکه‌ت لێتی ببورێت به‌ڵام له‌وانه‌یه‌ له‌ دڵه‌وه‌ نه‌بێت له‌وانه‌یه‌ کاتێکی که‌می بوێت تا له‌ دڵه‌وه‌ ئه‌تبورێت له‌وانه‌شه‌ کاتێکی زۆری بوێت تا دوباره‌ ئه‌بیته‌وه‌ که‌سێکی متمانه‌ پێ کراو له‌لای هاوڕێکه‌ت ، ت له‌م کاته‌دا هیچت پێ ناکرێت ئه‌گه‌ر به‌رامبه‌ره‌که‌ت زۆر گرنگه‌ بۆت که‌واته‌ کاتێکی باشی پێ ببه‌خشه‌ تا ئارام بێته‌وه‌ چاوه‌روان مه‌به‌ به‌ دوو رۆژ ببێته‌وه‌ هه‌مان هاوڕێی جاران .

له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌ش نابێت ڕێگای پێ بده‌ی تاوه‌کو کۆتای ژیانت پێت بڵێت تۆ رۆژێک وات له‌ من کرد هه‌ڵه‌ت له‌ به‌رامبه‌رم کرد ، به‌ هه‌مان شێوه‌ که‌ ئێمه‌ فێر ئه‌بین داوای لێبردن بکه‌ین ئه‌وانیش ده‌بێت فێر ببن چۆن ببه‌خشن .

دوباره‌ی ئه‌که‌مه‌وه‌ داوای لێبردنێکی پڕ به‌ دڵ زۆر گرنگه‌ هیچ کات به‌ شێوه‌یه‌ک داوای لیبردن مه‌که‌ که‌ هیچ مانایه‌کی نه‌بێت بۆ نمونه‌ بۆ هه‌ڵه‌یه‌کی زۆر گه‌وره‌ بکه‌یت و بڕۆیته‌ لای هاوڕێکه‌ت به‌ ته‌نها بلیی داوای لێبردن ئه‌که‌م و ته‌واو ، هه‌وڵ بده‌ کاری تر بکه‌یت وه‌کو خزمه‌ت کردن یاخود کارێک بکه‌یت تاوه‌کو دڵی به‌رامبه‌ره‌که‌ت که‌مێک نه‌رم بێته‌وه‌ ، چونکه‌ گه‌ر ته‌نها داوای لیبردنێکی ساده‌ بکه‌یت هیچ کات متمانه‌ی جاران ناگه‌رێته‌وه‌ نێوانتان .

کاتێک له‌ ناو کۆمه‌لێک هاوڕێ بوون هاوڕێکه‌ت به‌ره‌ بۆ لایه‌ک ئینجا داوای لێبردنی لێ بکه‌ ، چونکه‌ له‌وانه‌یه‌ هاوڕێکه‌ت له‌ نێوان هاوڕێیان نه‌تبه‌خشێت به‌ڵام گه‌ر بیبه‌یته‌ لایه‌ک ئه‌نجامێکی باشرتی ده‌بێت ،
به‌ڵام گه‌ر له‌ نێوان گشت هاوڕێیان تۆ هه‌ڵه‌ت کرد له‌ به‌رامبه‌ری پێوسیته‌ که‌ له‌ نێوان هه‌موو هاوڕێیانیش داوای لێبردنی لێ بکه‌یت .

له‌ هه‌ندێک کاتدا که‌ ئێمه‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌ ئه‌ده‌ین کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ین له‌گه‌ڵ به‌رامبه‌ره‌که‌مان به‌ قسه‌و باس و و پێی بڵێین که‌ ئێمه‌ بۆچی ده‌مانه‌وێ داوای لێبردنی لێ بکه‌ین له‌و کاته‌دایه‌ که‌ کێشه‌کان زیاتر ده‌بن  بۆیه‌ زۆر وریابه‌ ووشه‌یه‌کی وا به‌کارنه‌هێنیت که‌ برینه‌ کۆنه‌کان بکولێنه‌وه‌ .

                                                                                                                                                               kurdzhin

فه‌یله‌سوف‌و زانایانى ده‌روونناسى‌و لێكۆڵه‌ره‌وه‌كان وا لێكى ده‌ده‌نه‌وه‌ پێكه‌نین ده‌رمانێكه‌ وه‌ك مه‌شقى وه‌رزش سوود به‌ دڵ ده‌گه‌یه‌نێ‌و رێگه‌ خۆشكه‌ره‌ بۆ خوێنبه‌رو خوێنهێنه‌ره‌كان تاكو چاڵاكتر كاربكه‌ن.
فرۆیدى ده‌روونناس ده‌ڵێ: پێكه‌نین دیارده‌یه‌كه‌و وزه‌و توانستێكى ده‌روونییه‌ كه‌ پێشبینیه‌كى درۆزنانه‌ ئاماده‌ى ده‌كات.
جۆن مۆریال-ى فه‌یله‌سوف ده‌ڵێ: پێكه‌نین جۆرێكه‌ له‌ جۆره‌كانى گوزارشتكردن له‌ ره‌تبوونى مه‌ترسیه‌كان.
پیته‌ر مارتنیسۆن ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، پێكه‌نین وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌كه بۆ ئه‌و باره‌ كۆمه‌ڵایه‌تیانه‌ى كه‌ شتێكى راسته‌قینه‌ نین.
پێكه‌نین هۆكارێكى سه‌ره‌كیه‌ بۆ به‌هێزكردنى وره‌ى ئاده‌میزادو له‌ هه‌موو حاڵه‌تێكى گرژیى‌و توندوتیژیى كۆمه‌ڵایه‌تى دوورده‌كه‌وێته‌وه‌، بۆ دروستى جه‌سته‌و ئه‌قڵ زۆر گرنگه‌و كه‌سى رووخۆش‌و ده‌م به‌ پێكه‌نین له‌ ناو خه‌ڵك دا خۆشه‌ویسته‌و سه‌رنجى ده‌وروبه‌ر به‌ لاى خۆیدا راده‌كێشێ‌و زوو ده‌چێته‌‌ دڵى ده‌وروبه‌رو هاوڕێ‌و دۆست په‌یداده‌كات‌و غه‌مبارىو داماوى كپده‌كات‌و خانه‌كانى مێشك گورجوگۆڵ ده‌كات له‌ ئاگاداركردنه‌وه‌ى له‌ش بۆ ده‌ربڕینى ره‌زامه‌ند‌یی‌و خاوبوونه‌وه‌ى ده‌روونیى.
سه‌لمێندراوه‌ جیاوازى زۆر هه‌یه‌ له نێوان‌ پێكه‌نینى هه‌ردوو ره‌گه‌زى نێرو مێ دا، پێكه‌نینى ژن تیژه‌و جۆره‌ ئاوازێكى تێدایه..‌ به‌ڵام پێكه‌نینى پیاو به‌رز‌و گه‌وره‌یه.
هاوكات پێكه‌نین سوودى زۆره‌ بۆ ئه‌قڵ‌و ده‌روونیى مرۆڤ‌و پاڵه‌په‌ستۆى خه‌م‌و تاڵى ژیان كه‌مده‌كاته‌وه‌.. نه‌خۆشى دڵ كه‌مده‌كاته‌وه‌.. په‌ستانى خوێن داده‌به‌زێنێ‌و نایه‌ڵێت خوێنبه‌ره‌كان تووشى ره‌قبون ببن‌و ترپه‌كانى دڵ گورجوگۆڵ ده‌كات، رێگره‌ بۆ به‌رز بوونه‌وه‌ى رێژه‌ى شه‌كره‌ له‌ ناو خوێن دا.
كه‌واته‌ كاریگه‌رى پێكه‌نین بۆ له‌شى مرۆڤ له‌ چاڵاكى وه‌رزشى كه‌متر نیه‌ بۆ جه‌سته‌
پێكه‌نین روخسارى مرۆڤه‌كان به‌ جوانترین شێوه‌ نیشانده‌دات، پێكه‌نین ده‌ربڕینى ئه‌و خۆشییه‌ كه‌ له‌ دڵتدایه، ده‌ڵێن: تاكو ده‌توانى پێبكه‌نه‌ دونیا بۆت پێده‌كه‌نێت.
پێغەمبەری خواش علیە الصلاة والتسلیم تە  ئكيدى لەسەر بەردەوام بوون لەسەر ڕوخۆشی و ‌زەردەخەنەی کردووەتەوە کە دەفەرموێت(وبتسامک فی وجە اخیک صدقة).

زانستی دەروونناسی بەبەراوردلەگەڵ زانستەكانیترداشتیكی تازەیە، بەو مانایەی كەبەشێوەیەكی كرداری لەبواری پەروەردەوفێركردن وچارەسەركردندا كاری پێ دەكرێ، ڕەنگەلەنیو سەدە تێپەڕ نەكات وكەمتریش بێ، بەلام وەكو لایەنی مێژوویی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەرهەڵدانی فەلسەفەی یۆنانیەكان و فەیلەسوفەكانی ئەو سەردەمە بەتایبەت سوقڕات و ئەرستۆ بەڵكو دێرینتریشە….
ئاشكرایە هەرشتێ تازەبێ ئەگەرچی زۆر ڕاستیش بێ ڕووبەڕووی ڕەخنەو سەرنج و هەندێجار ڕەتكردنەوەش دەبێ،بەهۆی ئەوەی ئێمە مامەڵە لەگەڵ مرۆڤدادەكەین، واتا زانستی دەروونناسی وهەڵگری ئەو زانستە هەر ناونیشانێكی هەبێ ئەركی قورسترە لەزانستەكانیتر و پسپۆرانی زانستەكانیتر .
من كاتێ لەدەروونناسی ناوم هاتەوە ڕووبەڕووی هەندێ ڕەخنەو توانج وقسە بومەتەوە خەڵكانی دەوروبەرم دەیان ووت(تازەتۆبیروباوەڕت لەدەستدا،دڵنیاین تۆتێك دەچیت،ئەوەی دەروونناس بێت شێتە….هتد!!!) ئەمانە سەرەتای وەرگیرانم بوو لەزانكۆ،دوای تەواوكردنی زانكۆش زۆرجار ڕووبەڕووی ڕەخنەو پرسیاری تردەبینەوە چ لەبارەی زانستی دەروونناسی یان لەبارەی خودی پسپۆڕانی ئەوبوارە، زۆرترین ڕەخنەش كە ڕووبەڕوومان بوبێتەوە سەبارەت بەبیردۆزەكەی فرۆیدبووە، ئەو بیردۆزە هەڵایەكی گەورەی لێكەوتەوە لەسەرئاستی جیهان، دەكرایە بەڵگەی نادرووستی زانستی دەروونناسی، چونكە فرۆید لەبابەتەكانیدا زیاتر تیشكی خستەسەر (غریزە)ڕەمەكه‌كانی ژیان ومردن كەمەبەستی لەڕەمەكی ژیان زیاتر چێژی سێكسی بوو سەرەڕای بوارەكانیتری ژیان، ڕەنگە یەكێك لەوڕەخنانەی لەسەرفرۆید هەمبێ ئەوەیە كە فرۆید توێژینەوەی لەسەر كۆمەڵێ نەخۆش كردبوو كەگرفتاری سێكسیان هەبووە، وەباسی پەیوەندی سێكسیانەی كردووە لەنێوان دایك و كوڕ و باوك وكچدا، بۆ پشت ڕاستكردنەوەی بیردۆزەكەی پشتی بەئەفسانەیەكی یۆنانی بەستبوو، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە ڕەمەكی هەوڵدان بۆتێركردنی گەدەو ڕزگاربوون لەبرسیەتی وخۆخاڵی كردنەوەی لای منداڵ بەوەرگرتنی چێژی سێكسی لێك داوەتەوە!!!
ئەمە لەكاتێكدا فرۆید زۆر ڕەهەندو لایەنی گرنگی سەبارەت بەمرۆڤ و كەسایەتی و هەست ونەستی مرۆڤ ولایەنی تری ژیانی مرۆڤ وبابەتی تری خستەڕوو.
ئەوەی مەبەستی ئێمەیە لەم ووتارەد ائەوەیە كە زۆرجار ڕووبەڕووی ئەو پرسیارە دەبینەوە كەپێمان دەڵێن: باشە بزانە من چ جۆرەكەسێكم؟! یان من چ گرفتێكم هەیە؟ ! یان من چۆنم؟! بزانەچی لەناخی مندایە؟! بەداخەوە هەندێ لەدەروونناسەكان بۆئەوەی بەلاوازو كەم توانا سەیر نەكرێن و بەلای خۆیانەوە توشی شكانەوەو ڕەخنە نەبن و بەكەسانی نەزان و نەشارەزا لەقەڵەم نەدرێن، هەرخۆیان كۆمەڵێ لێكدانەوەو شیكردنەوەی نادرووستیان بۆ كەسەكە كردووە، زۆرجار وەك شێوەیەكی خوڕافی و گالتەجاڕی دەروونناسی دەناسێنرێت، ڕەنگە بەرپرسیاری یەكەم ئێمەبین!! بەڕێزان زانستی دەروونناسی زانستێكی غەیبی وخورافی وسیحری نیەو نەفاڵ گرتنەوەشە، ئێمە بێین بەئارەزووی خۆمان بڕیار لەسەر كەسایەتی مرۆڤ بدەین، چونكە یەكێك لەپێناسەكانی زانستی دەروونناسی
ئەوەیەدەڵێت:(دراسة سلوك كائن الحی الانسان اوالحیوان) واتا دەروونناسی زانستێكە لەڕەفتاری مرۆڤەكان و گیانەواران دەكۆڵێتەوە. ئێمە تەنها لەرٍێگەی ئامرازەكانی كۆكردنەوەی زانیاری لەسەر ڕەفتاری كەسەكان دەتوانین بگەینە چەند ئەنجامێك، بەڵام هەرگیز ناتوانین بەتەواوی بڕیار لەسەر كەسێك بدەین بەڕەهای پێی بڵێین تۆ ئەو جۆرە كەسایەتیەت هەیە، چونكە مرۆڤ بونەوەرێكی ئاڵۆزە!! ئەو ئامرازانەش كە بۆ كۆكردنەوەی زانیاری بەكاردێن بریتین لە:(سەرنجدان وتوێژینەوەو بەدواداچون وچاوپێكەوتن و ڕاپرسی وتاقیكردنەوەو..هتد). ئێمە جیاوازیمان لەگەڵ خەڵكی ئاساییدا ئەوەیە: كە بەشێوەیەكی زانستیانە شیكردنەوەو لێكدانەوە بۆ كێشەكان دەكەین، كاتێ منداڵێك ئامرازێك دەشكێنێ لەماڵەوەو لەخوێندنگە، خەڵكی ئاسایی دەزانن كە ئەو منداڵە لاسارە، بەڵام ئێمە دەڵێین ئەو منداڵە رقێكی لەناخدایەو خۆی خاڵی دەكاتەوە، جا لەلایەن دایكوباوكیەوە یان لەلایەن ئەندامانی خێزانەكەیەوە توندوتیژی بەرامبەر كرابێ یان لەلایەن مامۆستاو خوێندكاران و هاوڕێیەكانیەوە، ئەوا ئەو منداڵە وەك تۆڵەكردنەوەو خۆخاڵیكردنەوە هەوڵ دەدات لاساری و كاری تێكدەرانە بكات ورەفتاری توندوتیژ بنوێنێ، ئەوەیە جیاوازی ئێمەو خەڵكی ئاسایی لەكۆتاییدا ئەو نوكتەیە دەگێڕینەوە كە لەئەنجامی ئەوجۆرە لێكدانەوە سەرپێیانەوە هاتووە:
(جارێك كەسێكی گرفتار بەدەست هەندێ گرفتی دەروونیەوە دەچێتە لای دەروونناسێك وسكاڵای حاڵی خۆی بۆدەكات دوای تەواوبونی، دەروونناسەكە پێی دەڵێت:وابزانە هیچ گرفتێكت نیە وابزانە چاك بویتەوە، پاشان كەسی خاوەن گرفت دەیەوێت بڕوات، دەروونناسەكەش دەڵێت ئەی پارەكەت ئەویش دەڵێت: دكتۆر تۆش وابزانە كەپارەكەت وەرگرتووەو لەباخەڵتدایە )!!

دیاردەیەکى کۆمەڵایەتى باو هەیە لە کۆمەڵگەى ڕۆژهەڵاتى بەگشتى و کۆمەڵگەى کوردەوارى بەتایبەتى ئەویش کێشەى نێوان بووک و خەسوو و خەزورە, کە زۆر جار کارەکە دەگاتە ڕادەیەک چارەسەرى نامێنێت و دەبێتە هۆى لەناوبردنى ڕێز و خۆشەویستى خێزانەکە و بە جیابوونەوە کۆتایى دێت.
ئەم کێشەیەش لە ئەنجامى لێک تێنەگەیشتنى هەردوولایەن واتە ماڵى خەزوران و بووک دروست دەبێت چونکە هەر لەو کاتەى کچەکە مارەى ئەبڕێت لە کوڕى خەسوو خۆى ئامادە دەکات بۆ شەڕى خەسوو و پرتەو بۆڵەى ئەوان, لە ڕاستیدا ئەگەر کەسێکیش خۆى ئامادەکردبێت بۆ شەڕ ئەوا بە سەیر کردنێکى لار کوتەک ئەوەشێنێ و دەیکات بەو شەڕەى کە خۆى ئەیەوێت ئەمەش لە ئەنجامى ئەو هەستیاریەوە دروست دەبێت کە هەر لە تەمەنى هەرزەکاریەوە ئەوە لە مێشکى چەسپاوە کە خەسوو باشیان تیانیە, کە خۆى لە ڕاستیا وا نیە, چونکە هەڵس و کەوتى ئەو کەسەى کە هاتۆتە ئەم ماڵە نوێیە دەتوانێت بڕیار بدات کە ئایا ماڵى خەزورانى لەگەڵى باش بن یان نا,
چونکە زۆرێک لە بووکان ئەبینین کە خەسوویان لە شوێنى دایکیان داناوەو زیاتر لە دایکیان خۆشیان ئەوێت چونکە ئەزانن خەسوەکەیان بۆ ئەو دڵسۆزترە لە دایکیان.
وە بە پێچەوانەشەوە لە ڕوانگەى زۆرێک لە خەسووەکان بووک چاکیان تیا نیە, ئەمەشیان لە ڕستیدا وانیە, ئەى ئەگەر وایە چۆن ئەو خەڵکە ژیان دەگوزەرێنێت و بەڕێوە ئەچێت؟ چۆن زۆرێک لە خێزانەکان بەهۆى کەم دەرامەتیانەوە ناتوانن ماڵى سەربەخۆ بکەن و بێ کێشە لەماڵى خەزورانیان ژیان بەسەر دەبەن و خاوەنى مناڵن؟ ئەى زۆرێک لەو خەسوانەتان نەدیوە بوکەکانیان لە شوێنى کچەکانیان داناوەو بێى ئەوان ئاویش ناچێتە خوارەوە لە گەرویان؟
بۆیە پێویستە دایک و باوکان یارمەتى دەرو ڕێ نیشاندەرى نەوەکانیان بن چونکە ئەوان خاوەن ئەزموونى ژیانن هەوڵى چارەسەر کردنى کێشەکانى نێوان ئەم دوو گەنجە بدەن بەشێوەیەکى دروست و بەپێى ئەزموونى ژیانیان نەوەک کێشەیان بۆ زیاد بکەن, لەبەر ئەوەى بە گەورەکردنى کێشەکان ئاسودەیى دەروونى لەماڵەکەیان لادەدەن و وا دەکەن کوڕەکەى خۆشیان لە ژیانێکى نا ئارامدا بژى ئەگەر هاتوو دایک و باوک (خەسوو خەزور) بەشێوەیەکى ژیرانە مامەڵیان نەکرد و چارەسەرى کێشەکانیان نەکرد ئەوا با بزانن یەکەم دوژمنى کوڕەکانیان ئەوانن.
هەموو کێشەیەک چارەسەرى هەیە. ئەگەر هاتوو کێشە بەشێوەیەکى بابەتى مامەڵەى لەگەڵ کرا و بەشێوەى پرسیار وەڵام درایەوە دڵنیابە ئەگەیتە چارەسەرى کێشەکە و بە ئاسانى ئەتوانى چارەسەرى کەى بۆ نموونە کاتێک تۆ ئەڵێى من ڕقم لەم بووکە یان خەسووم ئەبێتەوە, پرسیار لەخۆت بکە ڕقت لەچى ئەو ئەبێتەوە؟ بێگومان هەموو مرۆڤێک ڕەوشتى باشى هەیە تۆ ناتوانى بڕیار بدەى کە هەموو شتێکى هەڵەیەو بە دڵى تۆ نیە.
کاتێ دۆزیتەوە رقت لە کام هەڵس و کەوتەیەتى ئەوکات ئەتوانى پێى تەرک بەى بەشێوەیەک کە خۆشى هەست نەکات, یاخوت ڕاستەخۆ پێى بڵێ بە شێوەیەکى جوان.. ئەم هەڵس و کەوتەى تۆ ئەزیەتم ئەدات تاوەکو بتوانى دووبارەى نەکاتەوە.
یاخود کاتێک کارێکى باش ئەنجام دەدات دەسخۆشى لێبکەو سوپاسى بکە بۆ ئەوەى بەردەوام بێت لەو کارانەى تۆ پێت خۆشە وزیاتر ڕێزت بگرێت, چونکە تۆ بەو سوپاس و دەسخۆشیە پاداشتێکى دەکەى کە هیچى تێناچێت و ماندووبوونى لەبیرئەبەیتەوە.
کاتێک هەڵەیەکى بچوک لە نێوانتان ڕوودەدات چاوپۆشى لێبکەن و لێک ببورن تاوەکو نەبێتە هەستیارى لە نێوانتان و کێشە دروست نەبێت و گەورە نەبێت.
ئەگەر هاتوو بووکەکەت نەیزانى چێشت لێنێت پێویستە فێرى بکەى, ئەگەر نەیزانى ماڵ پاک کاتەوە هەوڵبدە لەبەرچاوى پاکى کەیەوە تاوەکو ئەویش چاو لەتۆ بکات و فێربێت چۆن ئیشەکانى ماڵەوە بکات, ئەگەر هاتوو بەگوێرەى پێویست نەیتوانى بایەخ بە مێردەکەى بدات پێویست یارمەتى بدەى و فێرى بکەى چونکە تۆ دایکی مێردەکەى ئەوى و خاوەن ئەزموونى. بە فێرکردنى خێزانى کوڕەکەت ژیانێکى ئاسودەى بۆ ئامادە دەکەى.
هەروەها سەبارەت بە بووکیش بەهەمان شێوە پێویستە لەسەر بووک ڕێزى خەسووى بگرێت وەک ژنێکى بە تەمەن و دایکى مێردەکەى, ئەگەر لێت ناڕازى بوو چێشتى بۆ لێنێ قاپەکان کۆکەرەوەو بیانشۆ, تا شانازیت پێبکات بووکێکى چاکى, ئەگەر هەر بەمەش ڕازى نەبوو جلەکانى بۆ بشۆ و بۆى ئوتووکە, یارمەتى بدە لە ئیش و کارى ناوماڵ, ڕاستیەک هەیە پێویستە بیزانیت کە مرۆڤ کەوتە تەمەنەوە خانەکانى مێشکى لاواز دەبن و زۆر جار وەک مناڵ پێویستە نازى بکێشرێت هەروەک چۆن مناڵ دایم ئەگرى و زۆر شت هەیە داواى ئەکات مرۆڤى بە تەمەنیش بە هەمان شێوە بە پرتەو بۆڵە دەرى ئەبڕێت و داواى ئەکات,
پێویستە تۆى بووک و خاوەنى هێزو و توانا گوێ لە داواکاریەکانى ئەو پیرە کەمتوانایەنە بگریت کە دایک و باوکى مێردەکەتن و دایک و باوکى دووەمى تۆن داواکاریەکانیان جێ بەجێ بکە هەروەک چۆن کاتێک دایک و باوکى خۆت پێویستیان پێت بێت ئەچى بە دەمیانەوە و داواکاریەکانیان جێبەجێ ئەکەى وەک کارێکى مرۆڤانەو ئەرکى سەرشانت,
جا بۆ بنەبڕ کردنى کێشەو زیادبوونى ڕێزو و خۆشەویستى لاى مێردەکەت پێویستە وا نەکەى مێردەکەت خەجاڵەت بێت لەبەردەمى دایک و باوکى و جێگاى شانازى بیت بۆ ئەو تاوەکو مێردەکەشت رێز لە باوک و دایکى تۆ بگرێت و ژیانێکى ئاسوودە بەسەر بەرن بەیەکەوە, بەهیواین هەموولایەک بێکێشە بن و ئارامى جێگاى ڕق و کینەو ئاژاوە بگرێتەوە.

فه‌رموده‌ی پێغه‌مبه‌رمان محه‌مه‌د (د.خ) ده‌فه‌رموێت :-
- حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا اللَّيْثُ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ رَبِيعَةَ عَنْ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ
أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ (إِذَا سَمِعْتُمْ صِيَاحَ الدِّيَكَةِ فَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنَّهَا رَأَتْ مَلَكًا وَإِذَا سَمِعْتُمْ نَهِيقَ الْحِمَارِ فَتَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ رَأَى شَيْطَانًا).صحيح البخاري
. واته‌ ( ئه‌گه‌ر گوێ بیسی ده‌نگی كه‌ڵه‌شێر بوون ئه‌وا ناوی خودا بێنن ،
... ئه‌گه‌ر گوێتان له‌ زراندی گوێدرێژ بوو ئه‌وا شه‌یتان به‌ لعنه‌ت كه‌ن بڵێن ( أعوذوا بالله من الشيطان رجیم)
چه‌ند جار ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌مان له‌ وانه‌ گوێ لێببوبێت و به‌ پێی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ نه‌رۆیشتبین نه‌مان زانی بێت ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ چ دۆزینه‌وه‌یه‌كی زانستی به‌دواوه‌یــه‌ ... كه‌ جیهانی سه‌رسام كرد به‌م دوزینه‌وه‌ زانستیه‌ .
وه‌ك ئاشكرایه‌ به‌پی لێكۆڵینه‌وه‌ زانستیه‌كان ئاستی بینینی مرۆڤ جیاوه‌زه‌ له‌ گه‌ڵ ئاستی بینینی گوێدرێژ هه‌ر‌وه‌ها ئه‌میش جیاوازه‌ له‌ گه‌ڵ ئاستی بینینی كه‌له‌شێر ....
به‌و جۆره‌ ئاستی بینینی مرۆڤ دیاری كراوه‌ ، مرۆڤ ناتوانێت شه‌پۆلی خوارووی سور و هه‌روه‌ها ناشتوانێت شه‌پۆلی سه‌روی بنه‌وشه‌ی ببینێت ، به‌ڵام ئاستی بینینی گوێدرێژ و كه‌ڵه‌شێر له‌و ئاستی بینینه‌ تێپه‌ر ئه‌كات .
پرساریه‌كه‌ لێره‌ دروست ئه‌یێت ......

ئایا چۆن گوێدرێژ شه‌یتان ئه‌بینێت و كه‌له‌شێر فریشته‌ ئبینێت ؟؟؟؟
گوێدرێژ ئه‌توانێت شه‌پۆلی سور ببینێت ، شه‌یتانیش له‌ ئاگر درووست كراوه‌ ....واته‌ له‌ شه‌پۆلی سور.. بویه‌ گوێ درێژ ئه‌توانێت شه‌یتان ببینێت .
به‌ڵام كه‌له‌شێر توانای بینینی شه‌پۆڵی بنه‌وشه‌یی هه‌یه‌ ، فریشته‌كانیش له‌ رووناكی ‌ درووست كراون ... واته‌ شه‌پۆڵی بنه‌وشه‌یی بۆیه‌ كه‌له‌شێر ده‌یانبینێت .
لێره‌وه‌ ئه‌وه‌مان بۆ لێك ئه‌درێته‌وه‌ بۆچی كاتێك ناوی خودا بهێنین شه‌یتان له‌و شوێنه‌ نامێنێت كه‌ ناوی خودای تێدا بگۆترێت ؟؟
چونكه‌ له‌و شوێنه‌ی ناوی خودای تێدا بگوترێت فریشته‌كان تێیدا ئاماده‌‌بن بویه‌ شه‌یتان هه‌ڵدێت .
بۆچی شه‌یتان هه‌ڵدێت له‌كاتی بینینی فریشته‌كان ؟؟
وه‌ڵامی چونكه‌ شه‌یتان زه‌ره‌ی پێ ئه‌گات له‌ كاتی بینینی رووناكی فریشته‌كان ..
به‌واتایه‌كی تر ..
ئه‌گه‌ر هاتوو شه‌پۆڵی سور و شه‌پۆڵی بنه‌وشه‌یی له‌ شوێنێك كۆ ببنه‌وه‌
ئه‌وا شه‌پۆڵه‌ سوره‌ كه‌ نامێنێت و بزر ئه‌بێت